Zasada prawdy materialnej (obiektywnej)

Zasada prawdy materialnej występuje w procesie karnym, jako wymóg opierania wszystkich rozstrzygnięć na zgodnych z prawdą ustaleniach faktycznych. Mówiąc o ustaleniach faktycznych mamy na myśli ustalenia udowodnione, a więc takie gdzie dzięki przeprowadzonym dowodom fakt przeciwny dowodzeniu jest niemożliwy.

Obowiązek udowodnienia należy wprowadzić jednak dopiero wtedy, gdy ustalenia są niekorzystne dla oskarżonego, podczas gdy ten korzysta z domniemania niewinności, a niedające się rozstrzygnąć wątpliwości orzeka się na jego korzyść.

Biorąc pod uwagę te zasady, wyrok uniewinniający stosuje się wówczas, gdy wskazano niewinność oskarżonego, jak również, gdy nie udowodniono jego winy. W ostatnim wypadku wystarczy, że oskarżony nie przyznaje się do winy i zostanie to uprawdopodobnione. Uniewinnienie może nastąpić, nawet gdy teza oskarżonego nie została uprawdopodobniona, lecz też nie zdołano mu udowodnić sprawstwa i winy.

W kodeksie postępowania administracyjnego zasada prawdy materialnej nosi nazwę prawdy obiektywnej. Czyli organy administracji publicznej stoją na straży praworządności i dążą do wyjaśnienia stanu faktycznego, mając na względzie interes społeczny i obywateli.