Wykaz skrótów .................................................................................. 13
Wstęp ................................................................................................... 17
Rozdział 1
Bezpieczeństwo obrotu prawnego nieruchomościami ............. 31
1.1. Wprowadzenie ........................................................................ 31
1.2. Filozofi cznoprawna koncepcja bezpieczeństwa
prawnego ................................................................................. 33
1.2.1. Leksykalne ujęcie pojęcia bezpieczeństwa ............... 33
1.2.2. Bezpieczeństwo jako prawo człowieka ..................... 37
1.2.3. Pojęcie bezpieczeństwa prawnego ............................. 40
1.2.4. Zasada zaufania obywateli do państwa
i stanowionego przez nie prawa ................................. 42
1.2.5. Problem sprawiedliwości i niesprawiedliwości
prawa ............................................................................. 45
1.2.6. Wnioski ......................................................................... 50
1.3. Pojęcie obrotu prawnego nieruchomościami ..................... 51
1.3.1. Pojęcie i rola rynku nieruchomości .......................... 51
1.3.2. Nieruchomość jako podstawowa kategoria
prawa wieczystoksięgowego ....................................... 56
1.3.3. Część nieruchomości jako przedmiot prawa
ujawnionego w księdze wieczystej ............................ 62
1.3.4. Prawne formy władania nieruchomościami
a obrót prawny nieruchomościami ........................... 64
1.3.5. Umowa jako podstawa obrotu prawnego
nieruchomościami ....................................................... 71
1.3.6. Wnioski ......................................................................... 74
1.4. Zapewnienie bezpieczeństwa obrotu prawnego
nieruchomościami jako przejaw realizacji
konstytucyjnej zasady demokratycznego państwa
prawnego ................................................................................. 74
1.4.1. Pojmowanie konstytucyjnych zasad prawnych ...... 74
1.4.2. Zasada demokratycznego państwa prawnego ......... 79
1.4.3. Państwo prawne w świetle orzecznictwa
Trybunału Konstytucyjnego ...................................... 84
1.4.4. Bezpieczeństwo prawne a pewność prawa ............... 87
1.4.5. Szybkość i sprawność postępowania
wieczystoksięgowego a pewność obrotu
nieruchomościami ....................................................... 89
1.4.6. Wnioski ......................................................................... 97
1.5. Konstytucyjna ochrona własności i prawo
do prywatności a księgi wieczyste ....................................... 98
1.5.1. Konstytucyjne pojęcie prawa własności
i jego ochrona ............................................................... 98
1.5.2. Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych
a konstytucyjna ochrona własności .......................... 101
1.5.3. Konstytucyjna zasada ochrony prawa
do prywatności ............................................................. 110
1.5.4. Jawność formalna ksiąg wieczystych ........................ 111
1.5.5. Formalna zasada jawności ksiąg wieczystych
a konstytucyjna ochrona prawa do prywatności ...... 119
1.5.6. Wnioski ......................................................................... 123
1.6. Podsumowanie ....................................................................... 124
Rozdział 2
Istota ksiąg wieczystych i postępowania
wieczystoksięgowego ........................................................................ 127
2.1. Wprowadzenie ........................................................................ 127
2.2. System ksiąg wieczystych ...................................................... 128
2.2.1. Powstanie i ewolucja polskiego systemu
wieczystoksięgowego ................................................... 128
2.2.2. Przedmiot ksiąg wieczystych. Realny system
ksiąg wieczystych ......................................................... 137
2.2.3. Funkcje ksiąg wieczystych ......................................... 144
2.2.4. Elektroniczna księga wieczysta.................................. 149
2.2.5. Wpis w księdze wieczystej .......................................... 151
2.2.6. Wnioski ......................................................................... 156
2.3. Zasady ksiąg wieczystych ...................................................... 157
2.3.1. Rodzaje zasad ksiąg wieczystych ............................... 157
2.3.2. Charakterystyka zasad ustrojowych
i materialnoprawnych ksiąg wieczystych ................. 159
2.3.3. Zasada jawności materialnej ksiąg wieczystych
a domniemania związane z wpisem ......................... 161
2.3.4. Zasada pierwszeństwa prawa wpisanego
przed niewpisanym ..................................................... 167
2.3.5. Zasada pierwszeństwa praw wpisanych ................... 170
2.3.6. Wnioski ......................................................................... 172
2.4. Ujęcie kognicji sądu wieczystoksięgowego ......................... 173
2.4.1. Problemy proceduralne postępowania
wieczystoksięgowego ................................................... 173
2.4.2. Wpis dokonany uprzednio jako punkt
wyjścia ujawnienia zmiany stanu prawnego
nieruchomości .............................................................. 177
2.4.3. Porównanie stanu prawnego ujawnionego
w księdze wieczystej ze stanem prawnym
przedstawionym w żądaniu wniosku ....................... 180
2.4.4. Zakres czasowy skuteczności wpisu.
Moc wsteczna wpisu .................................................... 185
2.4.5. Ochrona praw uczestników w postępowaniu
wieczystoksięgowym ................................................... 190
2.4.6. Wnioski ......................................................................... 193
2.5. Niezgodność stanu prawnego nieruchomości
ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym
stanem prawnym .................................................................... 194
2.5.1. Charakter i cel postępowania
wieczystoksięgowego ................................................... 194
2.5.2. Stan prawny ujawniony w księdze wieczystej ......... 197
2.5.3. Sposoby usunięcia niezgodności pomiędzy stanem
prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze
wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym ............ 203
2.5.4. Stosunek postępowania wieczystoksięgowego
do postępowania o usunięcie niezgodności stanu
prawnego ujawnionego w księdze wieczystej
z rzeczywistym stanem prawnym ............................. 207
2.5.5. Charakter prawny roszczenia o uzgodnienie stanu
prawnego nieruchomości ujawnionego w księdze
wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym .......... 210
2.5.6. Wnioski ......................................................................... 214
2.6. Podsumowanie ....................................................................... 215
Rozdział 3
Elementy kognicji sądu wieczystoksięgowego ............................ 217
3.1. Wprowadzenie ........................................................................ 217
3.2. Struktura kognicji sądu w postępowaniu
wieczystoksięgowym ............................................................. 219
3.2.1. Ustawowe ramy kognicji sądu
wieczystoksięgowego ................................................... 219
3.2.2. Dwutorowość postępowania o ujawnienie
zmiany stanu prawnego nieruchomości
a zasada legalizmu ....................................................... 223
3.2.3. Pojęcie podstawy wpisu a pojęcie podstawy
rozstrzygnięcia wniosku o wpis ................................ 228
3.2.4. Podstawa rozstrzygnięcia w postępowaniu
wieczystoksięgowym a kognicja sądu
wieczystoksięgowego ................................................... 231
3.2.5. Kognicja sądu wieczystoksięgowego
w kontekście przeszkód do wpisu ............................. 233
3.2.6. Wnioski ......................................................................... 238
3.3. Badanie treści i formy wniosku wieczystoksięgowego
oraz treści księgi wieczystej .................................................. 239
3.3.1. Forma i treść wniosku wieczystoksięgowego .......... 239
3.3.2. Badanie formy wniosku wieczystoksięgowego
składanego przez wnioskodawcę............................... 244
3.3.3. Badanie treści wniosku przez sąd
wieczystoksięgowy....................................................... 247
3.3.4. Wnioski wieczystoksięgowe składane
przez podmioty wymienione w art. 626 4 k.p.c. ....... 251
3.3.5. Badanie treści księgi wieczystej ................................. 256
3.3.6. Wnioski ......................................................................... 259
3.4. Analiza formy dokumentów stanowiących podstawę
wpisu ........................................................................................ 260
3.4.1. Forma dokumentu stanowiącego podstawę
wpisu ............................................................................. 260
3.4.2. Badanie formy aktu notarialnego ............................. 268
3.4.3. Badanie formy aktów administracyjnych ................ 272
3.4.4. Badanie formy orzeczeń sądowych ........................... 275
3.4.5. Forma pozostałych dokumentów stanowiących
podstawę wpisu ............................................................ 279
3.4.6. Wnioski ......................................................................... 283
3.5. Ocena treści dokumentów stanowiących podstawę
wpisu ........................................................................................ 284
3.5.1. Pojęcie treści dokumentów......................................... 284
3.5.2. Ocena treści dokumentu w formie aktu
notarialnego ................................................................. 289
3.5.3. Badanie treści aktów administracyjnych ................. 293
3.5.4. Analiza przez sąd wieczystoksięgowy treści
orzeczeń sądu ............................................................... 297
3.5.5. Badanie merytoryczne treści innych
dokumentów ................................................................. 301
3.5.6. Wnioski ......................................................................... 302
3.6. Podsumowanie ....................................................................... 303
Rozdział 4
Proceduralne ujęcie kognicji sądu wieczystoksięgowego
a bezpieczeństwo obrotu prawnego nieruchomościami ........... 305
4.1. Wprowadzenie ........................................................................ 305
4.2. Związanie sądu wieczystoksięgowego stanem
rzeczy istniejącym w momencie złożenia wniosku
o wpis w księdze wieczystej .................................................. 309
4.2.1. Stan rzeczy z chwili orzekania jako podstawa
rozstrzygnięcia sprawy w procesie cywilnym ......... 309
4.2.2. Poglądy doktryny opowiadające się
za odpowiednim stosowaniem art. 316 § 1 k.p.c.
w postępowaniu wieczystoksięgowym ..................... 313
4.2.3. Argumenty odnoszące się do art. 626 1 § 3 k.p.c.
oraz § 93 austriackiej ustawy hipotecznej ................ 315
4.2.4. Stosowanie w postępowaniu wieczystoksięgowym
art. 316 § 1 k.p.c. w orzecznictwie Sądu
Najwyższego ................................................................. 318
4.2.5. Ograniczona kognicja sądu wieczystoksięgowego
jako podstawa działania sądu
wieczystoksięgowego ................................................... 326
4.2.6. Wnioski ......................................................................... 330
4.3. Wpływ kolejności składania wniosków o wpis
na dokonywanie przez sąd wieczystoksięgowy
wpisów w księdze wieczystej ................................................ 331
4.3.1. Chwila złożenia wniosku wieczystoksięgowego ..... 331
4.3.2. Charakter prawny wniosku wieczystoksięgowego
i skutki jego złożenia ................................................... 333
4.3.3. Stanowisko doktryny dotyczące kolejności
rozpatrywania wniosków ........................................... 336
4.3.4. Rozbieżności w orzecznictwie Sądu Najwyższego
co do kolejności rozpatrywania wniosków
o wpis w księdze wieczystej ....................................... 339
4.3.5. Zasada rozpatrywania wniosków
wieczystoksięgowych według kolejności
ich wpływu ................................................................... 342
4.3.6. Wnioski ......................................................................... 349
4.4. Możliwości uwzględniania przez sąd wieczystoksięgowy
okoliczności znanych mu z urzędu ...................................... 350
4.4.1. Pojęcie faktów znanych sądowi z urzędu ................. 350
4.4.2. Stanowiska doktryny aprobujące i przeciwne
stosowaniu art. 228 § 2 k.p.c. w postępowaniu
wieczystoksięgowym ................................................... 353
4.4.3. Stanowisko judykatury dotyczące możliwości
uwzględniania przez sąd wieczystoksięgowy
faktów znanych mu z urzędu ..................................... 362
4.4.4. Możliwość oddalenia wniosku o wpis w księdze
wieczystej z powodu znanej sądowi urzędowo
przeszkody do dokonania wpisu ............................... 368
4.4.5. Wnioski ......................................................................... 373
4.5. Zdolność badania przez sąd wieczystoksięgowy
skuteczności materialnoprawnej zdarzeń mających
stanowić podstawę wpisu ...................................................... 374
4.5.1. Ograniczone możliwości przeprowadzenia
postępowania dowodowego ....................................... 374
4.5.2. Obowiązek badania skuteczności materialnej
czynności prawnej ....................................................... 378
4.5.3. Ważność czynności prawnej stanowiącej
podstawę wpisu ............................................................ 384
4.5.4. Możliwość dokonywania przez sąd
wieczystoksięgowy wykładni czynności
prawnej .......................................................................... 387
4.5.5. Uwzględnienie podstawy wadliwego wpisu ............ 389
4.5.6. Wnioski ......................................................................... 392
4.6. Podsumowanie ....................................................................... 392
Zakończenie ....................................................................................... 395
Summary ............................................................................................ 411
Akty normatywne ............................................................................. 419
Literatura ............................................................................................ 431