Wykaz skrótów | str. 15

Wstęp | str. 23

Rozdział I
Prawo wobec związków osobistych na przełomie XX i XXI w. | str. 29

1. Od dekryminalizacji do "inflacji" prawa regulującego związki osobiste | str. 29

2. Geneza prawna zarejestrowanego związku partnerskiego | str. 31

2.1. Rejestracja partnerstw domowych w USA | str. 31

2.2. Rejestracja związków niemałżeńskich w państwach europejskich | str. 35

2.3. Duńskie zarejestrowane partnerstwo z 1989 r. | str. 37

2.3.1. Geneza duńskiego zarejestrowanego partnerstwa | str. 37

2.3.2. Duńska ustawa o zarejestrowanym partnerstwie z 1989 r. | str. 38

2.3.3. Zarejestrowane partnerstwo a małżeństwo w ustawodawstwie duńskim z 1989 r. | str. 40

2.3.4. Charakterystyka duńskiego zarejestrowanego partnerstwa z 1989 r. | str. 41

3. Geneza prawna "małżeństwa osób tej samej płci" | str. 43

3.1. Przesłanka różnicy płci nupturientów w końcu XX w. | str. 43

3.2. Geneza prawna "małżeństw osób tej samej płci" w systemach common law | str. 43

3.3. Geneza prawna "małżeństw osób tej samej płci" w systemach prawa cywilnego | str. 46

4. Regulacja prawna związków nieformalnych | str. 49

4.1. Pojęcie związku nieformalnego (faktycznego) | str. 49

4.2. Rozwój regulacji prawnej związków nieformalnych | str. 52

Rozdział II
Społeczne oraz teoretyczno-prawne uwarunkowania regulacji związków osobistych | str. 57

1. Zarys uwarunkowań społecznych regulacji związków osobistych | str. 57

1.1. Rozwój alternatywnych form życia rodzinnego | str. 57

1.2. Upowszechnienie się kohabitacji (związków nieformalnych) | str. 59

1.3. Wzrost akceptacji społecznej związków osób tej samej płci oraz reakcja prawa na to zjawisko | str. 61

1.4. Zmiana charakteru relacji między małżonkami | str. 65

2. Zarys uwarunkowań teoretyczno-prawnych regulacji związków osobistych | str. 68

2.1. Indywidualizm oraz autonomia jednostki w prawie rodzinnym | str. 68

2.2. Funkcjonalne podejście prawa do związków osobistych | str. 70

2.3. Równościowe ("antydyskryminacyjne") podejście prawa do związków osobistych | str. 73

2.4. Tradycyjne (konserwatywne) podejście prawa do związków osobistych | str. 75

Rozdział III
Charakter prawny zarejestrowanego związku partnerskiego | str. 79

1. Pojęcie oraz rozwój regulacji zarejestrowanego związku partnerskiego | str. 79

1.1. Pojęcie zarejestrowanego związku partnerskiego | str. 79

1.2. Zarejestrowany związek partnerski w ujęciu prawnoporównawczym | str. 81

2. Charakterystyka zarejestrowanego związku partnerskiego | str. 82

2.1. Definicje oraz cechy konstrukcyjne zarejestrowanego związku partnerskiego | str. 82

2.2. Zarejestrowany związek partnerski jako instytucja prawna | str. 83

2.3. Zarejestrowany związek partnerski jako związek formalny | str. 86

2.4. Zarejestrowany związek partnerski jako związek "niemałżeński", aczkolwiek oparty na modelu normatywnym charakterystycznym dla małżeństwa | str. 87

2.5. Zarejestrowany związek partnerski jako związek cywilny (instytucja prawa prywatnego) | str. 88

2.6. Zarejestrowany związek partnerski jako związek dwóch osób (monogamiczny) | str. 90

3. Typy zarejestrowanego związku partnerskiego | str. 91

3.1. Trzy typy zarejestrowanego związku partnerskiego | str. 91

3.2. Zarejestrowane związki partnerskie typu "kontraktowego" | str. 92

3.3. Zarejestrowane związki partnerskie typu "małżeństwo-minus" | str. 92

3.4. Zarejestrowane związki partnerskie typu "quasi-małżeństwo" | str. 94

4. Klasyfikacje związków osobistych | str. 94

4.1. Prawo związków (osobistych) | str. 94

4.2. Doktrynalne klasyfikacje związków osobistych | str. 95

4.3. Proponowana klasyfikacja związków osobistych | str. 99

Rozdział IV
Zarejestrowane związki partnerskie typu "kontraktowego" | str. 102

1. Francuski cywilny pakt solidarności a małżeństwo | str. 102

1.1. Geneza oraz regulacja cywilnego paktu solidarności we Francji | str. 102

1.2. Cywilny pakt solidarności a małżeństwo w prawie francuskim | str. 104

1.2.1. Zawarcie (rejestracja) związku | str. 104

1.2.2. Stosunki osobiste oraz majątkowe między stronami | str. 108

1.2.3. Wymiar rodzicielski związku | str. 118

1.2.4. Ustanie związku | str. 119

1.3. Charakterystyka francuskiego cywilnego paktu solidarności | str. 120

2. Belgijska ustawowa kohabitacja a małżeństwo | str. 125

2.1. Geneza oraz regulacja ustawowej kohabitacji w Belgii | str. 125

2.2. Ustawowa kohabitacja a małżeństwo w prawie belgijskim | str. 126

2.2.1. Zawarcie (rejestracja) związku | str. 126

2.2.2. Stosunki osobiste oraz majątkowe między stronami | str. 129

2.2.3. Wymiar rodzicielski związku | str. 135

2.2.4. Ustanie związku | str. 137

2.3. Charakterystyka belgijskiej ustawowej kohabitacji | str. 138

Rozdział V
Zarejestrowane związki partnerskie typu "małżeństwo-minus" | str. 140

1. Niemieckie zarejestrowane partnerstwo życiowe a małżeństwo | str. 140

1.1. Geneza oraz regulacja zarejestrowanego partnerstwa życiowego w Niemczech | str. 140

1.2. Zarejestrowane partnerstwo życiowe a małżeństwo w prawie niemieckim | str. 142

1.2.1. Zawarcie (rejestracja) związku | str. 142

1.2.2. Stosunki osobiste oraz majątkowe między stronami | str. 145

1.2.3. Wymiar rodzicielski związku | str. 150

1.2.4. Ustanie związku | str. 153

1.3. Charakterystyka niemieckiego zarejestrowanego partnerstwa życiowego | str. 155

2. Szwajcarskie zarejestrowane partnerstwo a małżeństwo | str. 157

2.1. Geneza oraz regulacja zarejestrowanego partnerstwa w Szwajcarii | str. 157

2.2. Zarejestrowane partnerstwo a małżeństwo w prawie szwajcarskim | str. 159

2.2.1. Zawarcie (rejestracja) związku | str. 159

2.2.2. Stosunki osobiste oraz majątkowe między stronami | str. 162

2.2.3. Wymiar rodzicielski związku | str. 167

2.2.4. Ustanie związku | str. 169

2.3. Charakterystyka szwajcarskiego zarejestrowanego partnerstwa | str. 170

3. Irlandzkie partnerstwo cywilne a małżeństwo | str. 171

3.1. Geneza oraz regulacja partnerstwa cywilnego w Irlandii | str. 171

3.2. Partnerstwo cywilne a małżeństwo w prawie irlandzkim | str. 174

3.2.1. Zawarcie (rejestracja) związku | str. 174

3.2.2. Stosunki osobiste oraz majątkowe między stronami | str. 176

3.2.3. Wymiar rodzicielski związku | str. 179

3.2.4. Ustanie związku | str. 180

3.3. Charakterystyka irlandzkiego partnerstwa cywilnego | str. 182

Rozdział VI
Zarejestrowane związki partnerskie typu "quasi-małżeństwo" | str. 183

1. Nordyckie zarejestrowane partnerstwa a małżeństwo | str. 183

1.1. Geneza oraz regulacja zarejestrowanych partnerstw w państwach nordyckich | str. 183

1.2.2. Zarejestrowane partnerstwo a małżeństwo w ujęciu nordyckim | str. 185

1.2.1. Zawarcie (rejestracja) związku | str. 185

1.2.2. Stosunki osobiste oraz majątkowe między stronami | str. 186

1.2.3. Wymiar rodzicielski związku | str. 187

1.2.4. Ustanie związku | str. 189

1.3. Charakterystyka nordyckiego modelu zarejestrowanego partnerstwa | str. 189

2. Holenderskie zarejestrowane partnerstwo a małżeństwo | str. 191

2.1. Geneza oraz regulacja zarejestrowanego partnerstwa w Holandii | str. 191

2.2. Zarejestrowane partnerstwo a małżeństwo w prawie holenderskim | str. 193

2.2.1. Zawarcie (rejestracja) związku | str. 193

2.2.2. Stosunki osobiste oraz majątkowe między stronami | str. 195

2.2.3. Wymiar rodzicielski związku | str. 197

2.2.4. Ustanie związku | str. 200

2.3. Charakterystyka holenderskiego zarejestrowanego partnerstwa | str. 203

3. Brytyjskie partnerstwo cywilne a małżeństwo | str. 203

3.1. Geneza oraz regulacja partnerstwa cywilnego w Wielkiej Brytanii | str. 203

3.2. Partnerstwo cywilne a małżeństwo w prawie brytyjskim | str. 206

3.2.1. Zawarcie (rejestracja) związku | str. 206

3.2.2. Stosunki osobiste oraz majątkowe między stronami | str. 211

3.2.3. Wymiar rodzicielski związku | str. 214

3.2.4. Ustanie związku | str. 216

3.3. Charakterystyka brytyjskiego partnerstwa cywilnego | str. 218

Rozdział VII
Zarejestrowany związek partnerski a małżeństwo w polskich projektach ustaw | str. 221

1. Uwagi wprowadzające | str. 221

2. Projekt ustawy o rejestrowanych związkach partnerskich z dnia 10 grudnia 2003 r. | str. 222

2.1. Geneza, założenia oraz kształt normatywny projektu | str. 222

2.2. Projektowany rejestrowany związek partnerski a małżeństwo | str. 223

2.2.1. Zawarcie (rejestracja) związku | str. 223

2.2.2. Stosunki osobiste oraz majątkowe między stronami | str. 224

2.2.3. Wymiar rodzicielski związku | str. 226

2.2.4. Ustanie związku | str. 226

2.3. Charakterystyka projektu ustawy o rejestrowanych związkach partnerskich z dnia 10 grudnia 2003 r. | str. 228

3. Senacki projekt ustawy o rejestrowanych związkach między osobami tej samej płci z dnia 22 grudnia 2004 r. | str. 228

3.1. Geneza, założenia oraz kształt normatywny projektu | str. 228

3.2. Projektowany rejestrowany związek między osobami tej samej płci a małżeństwo | str. 230

3.2.1. Zawarcie (rejestracja) związku | str. 230

3.2.2. Stosunki osobiste oraz majątkowe między stronami | str. 231

3.2.3. Wymiar rodzicielski związku | str. 233

3.2.4. Ustanie związku | str. 233

3.3. Charakterystyka projektu ustawy o rejestrowanych związkach między osobami tej samej płci z dnia 22 grudnia 2004 r. | str. 234

4. Poselski projekt ustawy o umowie związku partnerskiego z dnia 19 maja 2011 r. | str. 234

4.1. Geneza, założenia oraz kształt normatywny projektu | str. 234

4.2. Projektowana umowa związku partnerskiego a małżeństwo | str. 236

4.2.1. Zawarcie (rejestracja) związku | str. 236

4.2.2. Stosunki osobiste oraz majątkowe między stronami | str. 237

4.2.3. Wymiar rodzicielski związku | str. 239

4.2.4. Ustanie związku | str. 239

4.3. Charakterystyka projektu ustawy o umowie związku partnerskiego z dnia 19 maja 2011 r. | str. 240

5. Poselski projekt ustawy o związkach partnerskich z dnia 16 lutego 2012 r. (złożony ponownie dnia 1 lipca 2013 r.) | str. 241

5.1. Geneza, założenia oraz kształt normatywny projektu | str. 241

5.2. Projektowany związek partnerski a małżeństwo | str. 242

5.2.1. Zawarcie (rejestracja) związku | str. 242

5.2.2. Stosunki osobiste oraz majątkowe między stronami | str. 244

5.2.3. Wymiar rodzicielski związku | str. 246

5.2.4. Ustanie związku | str. 247

5.3. Charakterystyka projektu ustawy o związkach partnerskich z dnia 16 lutego 2012 r. (złożonego ponownie dnia 1 lipca 2013 r.) | str. 248

6. Poselski projekt ustawy o związkach partnerskich z dnia 22 maja 2012 r. (złożony ponownie dnia 29 stycznia 2013 r.) | str. 249

6.1. Geneza, założenia oraz kształt normatywny projektu | str. 249

6.2. Projektowany związek partnerski a małżeństwo | str. 250

6.2.1. Zawarcie (rejestracja) związku | str. 250

6.2.2. Stosunki osobiste oraz majątkowe między stronami | str. 251

6.2.3. Wymiar rodzicielski związku | str. 253

6.2.4. Ustanie związku | str. 253

6.3. Charakterystyka projektu ustawy o związkach partnerskich z dnia 22 maja 2012 r. (złożonego ponownie dnia 29 stycznia 2013 r.) | str. 254

7. Poselski projekt ustawy o umowie związku partnerskiego z dnia 29 sierpnia 2012 r. | str. 255

7.1. Geneza, założenia oraz kształt normatywny projektu | str. 255

7.2. Projektowana umowa związku partnerskiego a małżeństwo | str. 256

7.2.1. Zawarcie (rejestracja) związku | str. 256

7.2.2. Stosunki osobiste oraz majątkowe między stronami | str. 258

7.2.3. Wymiar rodzicielski związku | str. 262

7.2.4. Ustanie związku | str. 263

7.3. Charakterystyka projektu ustawy o umowie związku partnerskiego z dnia 29 sierpnia 2012 r. | str. 263

Rozdział VIII
Małżeństwo zawarte przez osoby tej samej oraz różnej płci | str. 265

1. Małżeństwo zawarte przez osoby tej samej płci | str. 265

2. Regulacja "małżeństw osób tej samej płci" | str. 267

3. Podobieństwa i różnice między małżeństwem zawartym przez osoby tej samej oraz odmiennej płci | str. 273

3.1. Uwagi ogólne | str. 273

3.2. Zawarcie małżeństwa | str. 274

3.3. Wymiar rodzicielski małżeństwa | str. 277

4. Charakterystyka małżeństwa zawartego przez osoby tej samej płci | str. 281

Rozdział IX
Podobieństwa i różnice między zarejestrowanym związkiem partnerskim a małżeństwem w prawie cywilnym | str. 285

1. Uwagi wprowadzające | str. 285

2. Miejsce i metoda regulacji związku | str. 285

2.1. Usytuowanie przepisów regulujących związek formalny a jego charakter prawny | str. 285

2.2. Stosowanie przepisów odsyłających | str. 287

3. Nazwa związku formalnego a jego charakter prawny | str. 290

4. Przesłanki oraz przeszkody zawarcia związku | str. 294

4.1. Przesłanka dotycząca płci stron związku | str. 294

4.2. Przeszkody zawarcia związku | str. 295

4.3. Brak przesłanki faktycznego wspólnego życia stron | str. 298

5. Sposób zawarcia (rejestracji) związku oraz zmiana stanu cywilnego | str. 299

5.1. Sposób zawarcia (rejestracji) związku | str. 299

5.2. Zmiana stanu cywilnego stron związku | str. 301

6. Stosunki osobiste między stronami | str. 302

7. Stosunki majątkowe między stronami | str. 304

8. Sytuacja stron związku w prawie spadkowym | str. 307

9. Wymiar rodzicielski związku | str. 308

9.1. Prawa i obowiązki względem dziecka drugiej strony związku | str. 308

9.2. Ustalenie pochodzenia dziecka oraz dostęp do medycznie wspomaganej prokreacji | str. 310

9.3. Prawo do przysposobienia | str. 312

10. Ustanie związku | str. 315

11. Zarejestrowany związek partnerski a małżeństwo w prawie cywilnym - uwagi podsumowujące | str. 316

Rozdział X
Zakres swobody regulacyjnej ustawodawcy zwykłego w instytucjonalizacji związków partnerskich oraz postulaty de lege ferenda | str. 320

1. Uwagi wprowadzające | str. 320

2. Cywilnoprawne uwarunkowania instytucjonalizacji związków partnerskich | str. 322

2.1. Instytucjonalizacja związków partnerskich w świetle funkcji prawa cywilnego (rodzinnego) | str. 322

2.2. Zbliżanie zarejestrowanych związków partnerskich do małżeństwa jako skutek ich cywilnoprawnej natury | str. 325

3. Prawnomiędzynarodowe uwarunkowania instytucjonalizacji związków partnerskich | str. 327

3.1. Wpływ Europejskiej Konwencji Praw Człowieka oraz orzecznictwa Trybunału w Strasburgu | str. 327

3.2. Wpływ prawa europejskiego oraz orzecznictwa Trybunału w Luksemburgu | str. 334

4. Konstytucyjne uwarunkowania instytucjonalizacji związków partnerskich | str. 337

4.1. Znaczenie norm konstytucyjnych | str. 337

4.2. Art. 18 Konstytucji RP jako gwarancja instytucjonalna małżeństwa | str. 338

4.3. Art. 18 Konstytucji RP jako norma programowa formułująca obowiązek prawodawczy w zakresie opieki i ochrony małżeństwa | str. 343

4.4. Konstytucyjna dopuszczalność instytucjonalizacji związków partnerskich osób różnej płci | str. 346

4.5. Konstytucyjna dopuszczalność instytucjonalizacji związków partnerskich osób tej samej płci | str. 350

4.6. Konstytucyjna dopuszczalność różnicowania praw i obowiązków zarejestrowanych partnerów oraz małżonków - zarys problematyki | str. 357

5. Model zarejestrowanego związku partnerskiego dla Polski - postulaty de lege ferenda | str. 361

Zakończenie | str. 367

Bibliografia | str. 371

Orzecznictwo | str. 395