Wykaz skrótów
str. 15

Wstęp
str. 19

Rozdział 1
Proces kształtowania się ubezpieczeń obowiązkowych w Polsce i innych państwach
str. 25

1.1. Uwagi ogólne
str. 25

1.2. Najdawniejsze ślady ubezpieczeń obowiązkowych
str. 26

1.3. Kształtowanie się systemu ubezpieczeń obowiązkowych
str. 27

1.3.1. Uwagi ogólne
str. 27

1.3.2. Obowiązkowe ubezpieczenie budynków od ognia
str. 29

1.3.3. Ubezpieczenia społeczne
str. 33

1.3.4. Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej
str. 35

1.3.5. Obowiązkowe ubezpieczenia związane z rolnictwem
str. 40

1.4. Stan obecny ubezpieczeń obowiązkowych w wybranych krajach europejskich
str. 41

1.4.1. Uwagi ogólne
str. 41

1.4.2. Ubezpieczenia obowiązkowe we Francji
str. 42

1.4.3. Ubezpieczenia obowiązkowe w Belgii
str. 50

1.4.4. Ubezpieczenia obowiązkowe w Portugalii
str. 53

1.4.5. Ubezpieczenia obowiązkowe we Włoszech
str. 57

1.4.6. Ubezpieczenia obowiązkowe w Hiszpanii
str. 59

1.4.7. Ubezpieczenia obowiązkowe w Niemczech
str. 62

1.4.8. Ubezpieczenia obowiązkowe w Wielkiej Brytanii
str. 68

1.4.9. Stan ubezpieczeń obowiązkowych w wybranych krajach pozaeuropejskich
str. 70

1.5. Zarys dziejów ubezpieczeń obowiązkowych na ziemiach polskich
str. 73

1.5.1. Ubezpieczenia obowiązkowe w I Rzeczypospolitej
str. 73

1.5.2. Ubezpieczenia obowiązkowe w okresie zaborów do roku 1806
str. 75

1.5.3. Ubezpieczenia obowiązkowe w Księstwie Warszawskim
str. 77

1.5.4. Ubezpieczenia obowiązkowe na ziemiach zaboru rosyjskiego po Kongresie Wiedeńskim
str. 77

1.5.5. Ubezpieczenia obowiązkowe na ziemiach zaboru pruskiego po Kongresie Wiedeńskim
str. 80

1.5.6. Ubezpieczenia obowiązkowe na ziemiach zaboru austriackiego
str. 82

1.5.7. Ubezpieczenia obowiązkowe w II Rzeczypospolitej
str. 83

1.5.8. Ubezpieczenia obowiązkowe na ziemiach polskich w czasie II wojny światowej
str. 91

1.5.9. Ubezpieczenia obowiązkowe w latach po II wojnie światowej do roku 1990
str. 92

1.5.9.1. Uwagi ogólne
str. 92

1.5.9.2. Ubezpieczenia obowiązkowe w drugiej połowie lat 40. i na początku lat 50. XX w.
str. 93

1.5.9.3. Ubezpieczenia obowiązkowe w latach 1952-1957
str. 98

1.5.9.4. Ubezpieczenia obowiązkowe w latach 1958-1983
str. 101

1.5.9.5. Ubezpieczenia obowiązkowe w latach 1984-1990
str. 109

1.5.10. Ubezpieczenia obowiązkowe w latach 1990-2003
str. 114

Rozdział 2
Pojęcie ubezpieczenia obowiązkowego
str. 123

2.1. Uwagi ogólne
str. 123

2.2. Ubezpieczenia obowiązkowe i ubezpieczenia przymusowe jako ubezpieczenia gospodarcze (ubezpieczenia prywatne)
str. 127

2.3. Pojęcie ubezpieczenia obowiązkowego według ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych
str. 129

2.3.1. Formuła kontraktowa ubezpieczeń obowiązkowych
str. 129

2.3.2. Zaspokajanie przez UFG roszczeń z tytułu ubezpieczeń obowiązkowych a kontraktowa formuła tych ubezpieczeń
str. 132

2.3.3. Ubezpieczenia obowiązkowe jako ubezpieczenia majątkowe
str. 134

2.3.4. Ubezpieczenia obowiązkowe jako ubezpieczenia wynikające z przepisów ustaw lub umów międzynarodowych ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską nakładających na określone podmioty obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia
str. 139

2.3.4.1. Uwagi ogólne
str. 139

2.3.4.2. Ustawa lub ratyfikowana umowa międzynarodowa jako podstawa normatywna ubezpieczenia obowiązkowego
str. 140

2.3.4.3. Wyraźny i stanowczy obowiązek ubezpieczenia
str. 149

2.3.4.4. "Bezpośredni" i "pośredni" obowiązek ubezpieczenia
str. 152

2.3.4.5. Podsumowanie
str. 154

2.3.5. Ubezpieczenia obowiązkowe jako ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej i ubezpieczenie budynków rolniczych
str. 155

2.3.5.1. Eliminacja ubezpieczeń majątkowych innych niż OC z grupy ubezpieczeń obowiązkowych (z wyjątkiem ubezpieczenia budynków rolniczych)
str. 155

2.3.5.2. Obowiązkowe ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej jako ubezpieczenia, co do których normatywnie zostały określone: szczegółowy zakres ubezpieczenia, termin powstania obowiązku ubezpieczenia oraz minimalna suma gwarancyjna
str. 158

2.3.5.3. Obowiązkowe ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej jako ubezpieczenia hybrydowe
str. 163

2.3.6. Podsumowanie - zestawienie cech ubezpieczenia obowiązkowego
str. 163

2.4. Podział ubezpieczeń obowiązkowych
str. 164

2.4.1. Uwagi ogólne
str. 164

2.4.2. Podział ubezpieczeń obowiązkowych ze względu na metodę regulacji
str. 164

2.4.3. Podział ubezpieczeń obowiązkowych ze względu na przedmiot ubezpieczenia
str. 166

2.4.4. Podział ubezpieczeń obowiązkowych ze względu na charakterystykę aktywności, której dotyczy ubezpieczenie
str. 167

2.4.5. Podział obowiązkowych ubezpieczeń odpowiedzialności cywilnej ze względu na intensywność ochrony interesów osób poszkodowanych
str. 169

2.5. Ubezpieczenia przymusowe
str. 171

2.5.1. Pojęcie ubezpieczenia przymusowego
str. 171

2.5.2. Przymusowe ubezpieczenia osobowe (następstw nieszczęśliwych wypadków)
str. 173

2.5.3. Ubezpieczenia majątkowe inne niż ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej i ubezpieczenie budynków w gospodarstwach rolnych
str. 174

2.5.4. Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, co do których nie zostały przez ustawodawcę wyznaczone minimalna suma gwarancyjna, zakres ubezpieczenia ani termin powstania obowiązku ubezpieczenia
str. 177

2.5.5. Ubezpieczenia, co do których obowiązek ubezpieczenia nie został wyrażony przez ustawodawcę w sposób stanowczy
str. 178

2.5.6. Ubezpieczenia, których przymus został nałożony na państwo przez umowę międzynarodową niepodlegającą ratyfikacji
str. 182

2.5.7. Kwestia stosowania przepisów o ubezpieczeniach obowiązkowych w odniesieniu do ubezpieczeń przymusowych
str. 183

2.6. Katalog ubezpieczeń obowiązkowych
str. 187

Rozdział 3
Motywy wprowadzania i funkcje ubezpieczeń obowiązkowych
str. 194

3.1. Uwagi ogólne
str. 194

3.2. Ochrona społecznie doniosłych wartości jako przesłanka wprowadzania ubezpieczeń obowiązkowych
str. 196

3.3. Konstytucyjne podstawy wprowadzania ubezpieczeń obowiązkowych
str. 207

3.4. Motywy wprowadzania ubezpieczeń obowiązkowych deklarowane w uzasadnieniu projektu ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i PBUK
str. 217

3.5. Ubezpieczenia obowiązkowe jako czynnik rozwoju rynku ubezpieczeniowego
str. 218

3.6. Funkcja ochrony interesów majątkowych osób poszkodowanych w obowiązkowych ubezpieczeniach odpowiedzialności cywilnej
str. 223

3.7. Funkcja ochrony interesów majątkowych osób ubezpieczonych w obowiązkowych ubezpieczeniach odpowiedzialności cywilnej
str. 239

3.8. Funkcja ochrony interesów majątkowych osób ubezpieczonych w obowiązkowych i przymusowych ubezpieczeniach majątkowych innych niż OC
str. 243

3.9. Funkcja ochrony interesów osób ubezpieczonych w przymusowych ubezpieczeniach osobowych
str. 256

Rozdział 4
Ubezpieczenia obowiązkowe w prawie Unii Europejskiej
str. 258

4.1. Uwagi ogólne
str. 258

4.2. Zasady ogólne odnoszące się do ubezpieczeń obowiązkowych
str. 260

4.2.1. Uwagi ogólne
str. 260

4.2.2. Reguły kolizyjne odnoszące się do ubezpieczeń obowiązkowych. Szczególne zasady związane z działalnością ubezpieczycieli prowadzących ubezpieczenia obowiązkowe
str. 261

4.2.2.1. Uwagi ogólne
str. 261

4.2.2.2. Druga i trzecia dyrektywa w sprawie ubezpieczeń innych niż na życie
str. 262

4.2.2.3. Rozporządzenie w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (Rzym I)
str. 270

4.2.2.4. Rozporządzenie dotyczące prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych (Rzym II)
str. 275

4.2.3. Ubezpieczenia obowiązkowe jako przeszkoda w realizacji zasady swobody świadczenia usług
str. 276

4.2.3.1. Uwagi ogólne
str. 276

4.2.3.2. Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
str. 277

4.2.3.3. Dyrektywa dotycząca usług na rynku wewnętrznym
str. 280

4.2.3.4. Dyrektywa w sprawie uznawania kwalifikacji zawodowych
str. 290

4.3. Rozporządzenia unijne nakładające obowiązek ubezpieczenia
str. 292

4.4. Dyrektywy związane z obowiązkowym ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych
str. 298

4.4.1. Uwagi ogólne
str. 298

4.4.2. Pierwsza dyrektywa komunikacyjna (72/166/EWG)
str. 300

4.4.3. Druga dyrektywa komunikacyjna (84/5/EWG)
str. 302

4.4.4. Trzecia dyrektywa komunikacyjna (90/232/EWG)
str. 303

4.4.5. Czwarta dyrektywa komunikacyjna (2000/26/WE)
str. 304

4.4.6. Piąta dyrektywa komunikacyjna (2005/14/WE)
str. 305

4.4.7. Dyrektywa konsolidacyjna (2009/103/WE)
str. 308

4.5. Dyrektywy, których implementacja spowodowała powołanie do życia przez ustawodawcę krajowego ubezpieczeń obowiązkowych lub ubezpieczeń przymusowych
str. 308

4.5.1. Uwagi ogólne
str. 308

4.5.2. Dyrektywy, których implementacja spowodowała wprowadzenie przez ustawodawcę polskiego ubezpieczenia obowiązkowego
str. 309

4.5.3. Dyrektywy, których implementacja spowodowała powołanie do życia przez ustawodawcę krajowego ubezpieczenia przymusowego
str. 313

Rozdział 5
Obowiązek ubezpieczenia
str. 316

5.1. Uwagi ogólne
str. 316

5.2. Obowiązek ubezpieczenia a ubezpieczenie obowiązkowe
str. 317

5.3. Obowiązek ubezpieczenia z punktu widzenia ubezpieczającego/ubezpieczonego
str. 318

5.3.1. Uwagi ogólne
str. 318

5.3.2. Pojęcie obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia
str. 319

5.3.3. Pojęcie obowiązku ubezpieczenia
str. 321

5.3.4. Inne używane terminy
str. 321

5.3.5. Wzajemne relacje używanych przez ustawodawcę terminów
str. 324

5.3.6. Opinie doktryny, w których obowiązek ubezpieczenia określany jest jako obowiązek zapewnienia sobie ochrony ubezpieczeniowej
str. 330

5.3.7. Obowiązek ubezpieczenia w praktyce
str. 331

5.3.7.1. Uwagi ogólne
str. 331

5.3.7.2. Obowiązkowe ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych zawierane w sytuacji, gdy pojazd jest w posiadaniu więcej niż jednej osoby
str. 332

5.3.7.3. Grupowe obowiązkowe ubezpieczenia OC zawierane przez samorządy zawodowe na rachunek ich członków
str. 333

5.3.8. Umowa ubezpieczenia obowiązkowego jako instrument wypełniania obowiązku ubezpieczenia
str. 335

5.3.9. Definicja i cechy obowiązku ubezpieczenia
str. 342

5.3.9.1. Uwagi ogólne
str. 342

5.3.9.2. Obowiązek ubezpieczenia jako obowiązek zapewnienia sobie ochrony ubezpieczeniowej w zakresie określonym przez ustawę
str. 342

5.3.9.3. Publicznoprawny charakter obowiązku ubezpieczenia
str. 346

5.3.9.4. Zasada ograniczonego zakresu obowiązku ubezpieczenia
str. 350

5.3.9.5. Brak możliwości egzekucji obowiązku ubezpieczenia
str. 361

5.3.9.6. Próba zmiany sposobu ujęcia obowiązku ubezpieczenia w ustawie o ubezpieczeniach obowiązkowych
str. 363

5.4. Obowiązek ubezpieczenia z punktu widzenia ubezpieczyciela
str. 366

5.4.1. Uwagi ogólne
str. 366

5.4.2. Kształt prawny obowiązku ubezpieczenia obciążającego ubezpieczyciela
str. 367

5.4.3. Prywatnoprawny charakter obowiązku ubezpieczenia obciążającego ubezpieczyciela i jego konsekwencje
str. 372

5.4.4. Milczące zawarcie umowy ubezpieczenia obowiązkowego
str. 376

5.5. Dokumentacja spełnienia obowiązku ubezpieczenia
str. 377

5.5.1. Uwagi ogólne
str. 377

5.5.2. Dokument ubezpieczenia
str. 378

5.5.3. Dokumentowanie spełnienia obowiązku ubezpieczenia poprzez rejestry
str. 381

5.6. Kontrola spełnienia obowiązku ubezpieczenia
str. 382

5.7. Sankcje za niespełnienie obowiązku ubezpieczenia
str. 390

5.7.1. Uwagi ogólne
str. 390

5.7.2. Podmiot, wobec którego może być stosowana sankcja
str. 392

5.7.3. Rodzaje sankcji za niespełnienie obowiązku ubezpieczenia
str. 392

5.7.3.1. Uwagi ogólne
str. 392

5.7.3.2. Sankcje finansowe
str. 393

5.7.3.3. Sankcje za popełnienie przestępstwa lub wykroczenia
str. 394

5.7.3.4. Sankcje administracyjne
str. 395

5.7.3.5. Sankcje korporacyjne (dyscyplinarne)
str. 397

5.7.3.6. Sankcje w postaci zakazu dokonywania przewozu
str. 397

5.7.3.7. Uwagi dotyczące dolegliwości, które nie mają charakteru sankcji
str. 398

Rozdział 6
Podstawowe regulacje prawne dotyczące ubezpieczeń obowiązkowych
str. 399

6.1. Uwagi ogólne
str. 399

6.2. Umowa ubezpieczenia obowiązkowego jako umowa ubezpieczenia w znaczeniu ogólnym
str. 402

6.3. Zasada legalizmu
str. 407

6.4. Ochrona interesu osób poszkodowanych w obowiązkowych ubezpieczeniach odpowiedzialności cywilnej
str. 408

6.4.1. Uwagi ogólne
str. 408

6.4.2. Ochrona interesów osób poszkodowanych poprzez wymuszenie szerokiego zakresu ochrony ubezpieczeniowej w obowiązkowych ubezpieczeniach OC
str. 411

6.4.3. Ochrona interesów osób poszkodowanych osiągana dzięki zastrzeżeniu act commited trigger
str. 425

6.4.4. Ochrona interesów osób poszkodowanych poprzez usprawnienie postępowania służącego ustaleniu odpowiedzialności ubezpieczyciela i wypłacie odszkodowania
str. 429

6.4.5. Ochrona interesów osób poszkodowanych dzięki trwałości i niezmienności zakresu ochrony ubezpieczeniowej
str. 432

6.4.6. Ochrona interesów osób poszkodowanych przy określaniu właściwości miejscowej sądu
str. 441

6.4.7. Regulacja prawna sumy gwarancyjnej w obowiązkowych ubezpieczeniach OC jako zagrożenie interesów osób poszkodowanych
str. 444

6.5. Nadrzędność przepisów ustawy określającej treść stosunku prawnego ubezpieczenia obowiązkowego nad postanowieniami umowy
str. 452

6.6. Ułatwienia w realizacji obowiązku ubezpieczenia
str. 457

Rozdział 7
Otoczenie instytucjonalne systemu ubezpieczeń obowiązkowych
str. 465

7.1. Uwagi ogólne
str. 465

7.2. Rola Ministra Finansów w systemie ubezpieczeń obowiązkowych
str. 466

7.3. Rola Polskiej Izby Ubezpieczeń przy konsultowaniu rozporządzeń w sprawie obowiązkowych ubezpieczeń OC
str. 471

7.4. Zadania Komisji Nadzoru Finansowego dotyczące ubezpieczeń obowiązkowych
str. 473

7.5. Rola samorządów zawodowych w systemie ubezpieczeń obowiązkowych
str. 480

7.6. Rzecznik Ubezpieczonych, Rzecznik Praw Obywatelskich i Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów jako strażnicy interesów ubezpieczających, ubezpieczonych i poszkodowanych w obszarze ubezpieczeń obowiązkowych
str. 484

7.6.1. Uwagi ogólne
str. 484

7.6.2. Rzecznik Ubezpieczonych
str. 485

7.6.3. Rzecznik Praw Obywatelskich i Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów
str. 488

7.7. Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny jako instytucja wypłacająca odszkodowania osobom niemogącym ich otrzymać od ubezpieczyciela oraz stosująca sankcje za niewykonanie obowiązku ubezpieczenia
str. 492

7.7.1. Uwagi ogólne
str. 492

7.7.2. Status prawny Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego
str. 494

7.7.3. Zadania Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego
str. 499

7.8. Polskie Biuro Ubezpieczycieli Komunikacyjnych
str. 510

7.8.1. Uwagi ogólne
str. 510

7.8.2. System Zielonej Karty
str. 510

7.8.3. System IV Dyrektywy
str. 513

7.8.4. PBUK w Systemie Zielonej Karty
str. 516

7.8.5. PBUK w Systemie IV Dyrektywy
str. 519

Podsumowanie rozważań
str. 523

Bibliografia
str. 529

Źródła internetowe
str. 557

Orzeczenia trybunałów i sądów
str. 561