Wykaz skrótów | str. 13

Wprowadzenie | str. 17

Rozdział I
Charakter i znaczenie instytucji ombudsmana w zakresie ochrony konstytucyjnych praw i wolności jednostki | str. 29

1. Uwagi wprowadzające | str. 29

2. Historia urzędu ombudsmana w świecie współczesnym - rozwój idei | str. 32

3. Cechy konstytutywne współczesnego ombudsmana | str. 40

4. Specyfika polskiego Rzecznika Praw Obywatelskich jako rodzaj instytucji ombudsmana | str. 47

4.1. U źródeł instytucji polskiego ombudsmana | str. 47

4.2. Rzecznik Praw Obywatelskich w świetle przepisów ustrojowych i organizacyjnych | str. 53

4.3. Zakres realizacji prawa każdej osoby do pomocy Rzecznika Praw Obywatelskich | str. 62

4.4. Formy działalności Rzecznika Praw Obywatelskich | str. 73

4.4.1. Wystąpienia i interwencje w sprawach indywidualnych | str. 73

4.4.2. Wystąpienia o charakterze generalnym związane z ochroną praw i wolności jednostki | str. 78

5. Uwagi końcowe | str. 82

Rozdział II
Podstawowe elementy charakteryzujące procedurę składania wniosków przez Rzecznika Praw Obywatelskich do Trybunału Konstytucyjnego w przedmiocie abstrakcyjnej kontroli konstytucyjności norm prawnych | str. 84

1. Istota i ewolucja kontroli konstytucyjności prawa. Uwagi wprowadzające | str. 84

2. Koncepcja kontroli prawa w procesie ochrony praw i wolności jednostki w Polsce | str. 93

3. Aktualizacja obowiązku rozpoznania przez Trybunał Konstytucyjny sprawy z wniosku polskiego ombudsmana | str. 106

3.1. Rzecznik Praw Obywatelskich jako upoważniony wnioskodawca - zagadnienie identyfikacji legitymowanych podmiotów do występowania z wnioskami do Trybunału Konstytucyjnego | str. 106

3.2. Decyzja Rzecznika Praw Obywatelskich o złożeniu wniosku do Trybunału Konstytucyjnego | str. 112

4. Konstrukcja prawna wniosku jako środka ochrony praw i wolności jednostki | str. 118

4.1. Kontrola wstępna | str. 118

4.2. Skargowość w procedurze kontroli norm w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym | str. 123

4.3. Prawo do cofnięcia wniosku | str. 131

4.5. Braki formalne wniosku | str. 134

4.6. Niezachowanie terminu do wniesienia wniosku | str. 135

5. Uwagi końcowe | str. 135

Rozdział III
Konstytucyjne standardy wynikające z zasady demokratycznego państwa prawnego a realizacja praw i wolności jednostki w wystąpieniach Rzecznika Praw Obywatelskich do Trybunału Konstytucyjnego | str. 140

1. Zasada demokratycznego państwa prawnego - uwagi wprowadzające | str. 140

2. Problemy źródeł prawa - zagrożenia dla zasad demokratycznego państwa prawnego | str. 148

2.1. Jednolitość systemu prawa | str. 150

2.2. Zasada prymatu Konstytucji | str. 151

2.3. Zasada prymatu ustawy | str. 157

2.4. Oddziaływanie aktów wewnętrznych na prawnie chronioną sytuację jednostki w praktyce Rzecznika Praw Obywatelskich | str. 173

3. Zasada zaufania do państwa | str. 178

4. Zasada ochrony praw nabytych | str. 186

5. Zasada prawidłowej legislacji w poglądach Rzecznika Praw Obywatelskich | str. 197

6. Poszanowanie podstawowych praw i wolności jednostki na rzecz prawidłowego stosowania prawa w regulacjach procedury sądowej i administracyjnej | str. 206

6.1. Prawo do sądu i właściwej procedury sądowej jako immanentny element pojęcia państwa prawnego w obszarze aktywności polskiego ombudsmana | str. 207

6.2. Przestrzeganie praw i wolności jednostki w procedurach administracyjnych | str. 216

7. Realizacja zagadnień jawności życia publicznego w obszarze zainteresowań Rzecznika Praw Obywatelskich. Zagadnienia wybrane | str. 218

Rozdział IV
Kierunki oddziaływania przewodnich zasad konstytucyjnych we wnioskach Rzecznika Praw Obywatelskich do Trybunału Konstytucyjnego | str. 222

1. Zasada poszanowania i ochrony godności człowieka w świetle praktyki polskiego Rzecznika Praw Obywatelskich | str. 222

1.1. Uwagi wprowadzające | str. 222

1.2. Gwarancja godności ludzkiej w ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich | str. 232

1.3. Uwagi końcowe | str. 244

2. Zasada poszanowania wolności oraz jej ochrona | str. 245

2.1. Teoria wolności wewnętrznej a wolność zewnętrzna | str. 251

2.2. Zakres ochrony prawnej wolności | str. 252

2.3. Artykuł 31 ust. 3 Konstytucji RP jako generalny przepis wyznaczający warunki dopuszczalnych ograniczeń korzystania z konstytucyjnych wolności i praw | str. 253

3. Zasada proporcjonalności i wymierności oraz minimalnej ingerencji państwa jako wyznacznik konstytucyjności norm w praktyce Rzecznika Praw Obywatelskich | str. 257

3.1. Istota i charakter konstytucyjnej zasady proporcjonalności - uwagi wprowadzające | str. 257

3.2. Zasada proporcjonalności na tle działań polskiego ombudsmana | str. 260

3.3. Uwagi końcowe | str. 275

4. Konstytucyjna zasada równości oraz zakaz dyskryminacji jako motyw przewodni wniosków polskiego ombudsmana w przedmiocie kontroli konstytucyjności prawa - wybrane zagadnienia problemowe | str. 276

4.1. Zasada równości - uwagi wprowadzające | str. 276

4.2. Pojęcie dyskryminacji | str. 281

4.3. Dynamiczna koncepcja równości i jej rodzaje w praktyce polskiego ombudsmana | str. 285

4.3.1. "Równość branżowa" | str. 287

4.3.2. Teoria "równości zamieszkiwania" | str. 300

4.3.3. Równouprawnienie kobiet i mężczyzn | str. 302

4.4. Uwagi końcowe | str. 315

5. Praktyczne zastosowanie sprawiedliwości społecznej w wystąpieniach Rzecznika Praw Obywatelskich. Zagadnienia wybrane | str. 316

5.1. Uwagi wprowadzające | str. 316

5.2. Sposoby pojmowania sprawiedliwości społecznej w praktyce polskiego ombudsmana | str. 319

5.3. Relacja klauzul "równość" - "sprawiedliwość" jako niezbędny element skutecznego oddziaływania Rzecznika Praw Obywatelskich w zakresie podjętych spraw | str. 323

6. Uwagi końcowe | str. 337

Rozdział V
Wybrane prawa, wolności i obowiązki jednostki w wystąpieniach Rzecznika Praw Obywatelskich do Trybunału Konstytucyjnego | str. 339

1. Wolność sumienia i wyznania jako problem konstytucyjny w praktyce Rzecznika Praw Obywatelskich | str. 339

1.1. Uwagi wprowadzające | str. 339

1.2. Ochrona wolności sumienia i wyznania w działalności Rzecznika Praw Obywatelskich | str. 348

1.3. Uwagi końcowe | str. 360

2. Wolność zgromadzeń jako przedmiot zainteresowania Rzecznika Praw Obywatelskich | str. 361

2.1. Uwagi wprowadzające | str. 361

2.2. Ochrona wolności zgromadzeń przez Rzecznika Praw Obywatelskich | str. 367

2.3. Uwagi końcowe | str. 370

3. Interpretacja zasady wolności działalności gospodarczej w praktyce konstytucyjnej Rzecznika Praw Obywatelskich | str. 371

3.1. Uwagi wprowadzające | str. 371

3.2. Przestrzeganie zasady wolności działalności gospodarczej - zasadnicze kierunki działań polskiego Rzecznika Praw Obywatelskich | str. 378

3.3. Uwagi końcowe | str. 390

4. Konstytucyjny obowiązek ponoszenia ciężarów publicznych w świetle praktyki Rzecznika Praw Obywatelskich | str. 391

4.1. Uwagi wprowadzające | str. 391

4.2. Realizacja obowiązku ponoszenia ciężarów publicznych w sprawach Rzecznika Praw Obywatelskich | str. 396

4.3. Uwagi końcowe | str. 402

Zakończenie | str. 405

Załącznik nr 1 | str. 411

Załącznik nr 2 | str. 455

Bibliografia | str. 465

Akty prawne | str. 499

Orzecznictwo | str. 505

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej | str. 511

Ustawa o Rzeczniku Praw Obywatelskich | str. 515