Wykaz skrótów | str. 15

Wstęp | str. 19

Rozdział I
Wprowadzenie do problematyki ubóstwa | str. 25
1. Wprowadzenie | str. 25
2. Historia relacji społeczeństwa i państwa do problemu ubóstwa | str. 26
3. Historia relacji społeczeństwa i państwa do problemu ubóstwa na ziemiach polskich | str. 30
4. Ubóstwo w myśli społeczno-ekonomicznej | str. 33
4.1. Ubóstwo w optyce ekonomii klasycznej | str. 34
4.2. Ubóstwo w myśli socjalistycznej | str. 35
4.3. Ubóstwo a ekonomia neoklasyczna, keynesizm, szkoła chicagowska | str. 36
4.4. Katolicka nauka społeczna | str. 37
4.5. Ubóstwo jako niedostatek podstawowych możliwości – koncepcja Amartyi Sena | str. 38
5. Przyczyny ubóstwa i koncepcje walki z tym zjawiskiem | str. 41
6. Definiowanie i pomiar ubóstwa – uwagi ogólne | str. 43
7. Definiowanie i pomiar ubóstwa – podejście jednowymiarowe | str. 45
7.1. Minimum egzystencji, minimum socjalne, ubóstwo ustawowe | str. 47
7.2. Ubóstwo relatywne | str. 50
8. Definiowanie i pomiar ubóstwa – podejście wielowymiarowe | str. 53
9. Ubóstwo a wykluczenie społeczne | str. 54
10. Badania jakościowe ubóstwa – życie w skrajnym ubóstwie | str. 56
11. Długość trwania w skrajnym ubóstwie | str. 58
12. Obraz polskiej biedy – kategorie osób szczególnie zagrożonych skrajnym ubóstwem | str. 59
12.1. Bezrobotni | str. 59
12.2. Pracujący biedni (working poor) | str. 60
12.3. Dzieci i młodzież, rodziny wielodzietne | str. 62
12.4. Seniorzy, osoby z niepełnosprawnością | str. 63
12.5. Mieszkańcy wsi i małych miast oraz regionów tradycyjnie ubogich | str. 64
12.6. Kobiety | str. 65
12.7. Członkowie mniejszości rasowych i etnicznych | str. 66
13. Obraz polskiej biedy – przyczyny ubóstwa w Polsce | str. 67
14. Badania postaw społecznych Polaków wobec ubóstwa i osób ubogich | str. 68
15. Podsumowanie | str. 70

Rozdział II
Prawnoczłowiecza perspektywa skrajnego ubóstwa w wymiarze uniwersalnym | str. 72
1. Wprowadzenie | str. 72
2. Organizacja Narodów Zjednoczonych wobec skrajnego ubóstwa | str. 73
2.1. Aksjologiczne uzasadnienie prawnego obowiązku przeciwdziałania ubóstwu | str. 74
2.2. Deklaracja kopenhaska | str. 76
2.3. Deklaracja milenijna | str. 79
2.4. Zrównoważone Cele Rozwoju | str. 82
3. Skrajne ubóstwo z perspektywy praw człowieka | str. 84
4. Prawnoczłowiecza perspektywa skrajnego ubóstwa – uwagi teoretyczne | str. 86
5. Koncepcja wolności od niedostatku jako punkt wyjścia dla podejścia do skrajnego ubóstwa opartego na prawach człowieka | str. 89
6. Konceptualizacja wolności od skrajnego ubóstwa jako prawa człowieka | str. 98
7. Wytyczne ONZ w sprawie skrajnego ubóstwa i praw człowieka | str. 102
8. Znaczenie Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych dla prawnoczłowieczej perspektywy skrajnego ubóstwa | str. 109
8.1. Obowiązek progresywnego urzeczywistniania praw i wolności przez państwo | str. 114
8.2. Koncepcja istoty prawa (minimum core) jako narzędzie oceny realizacji przez państwo obowiązku urzeczywistniania praw i wolności | str. 115
8.3. Obowiązek wykorzystywania przez państwo maksymalnie dostępnych środków dla urzeczywistniania praw i wolności | str. 118
8.4. Obowiązek realizacji praw społecznych bez dyskryminacji | str. 121
9. Prawo do odpowiedniego poziomu życia – druga strona wolności od ubóstwa | str. 121
10. Prawo do rozwoju z perspektywy wolności od ubóstwa | str. 127
11. Realizacja obowiązku przeciwdziałania skrajnemu ubóstwu | str. 130
11.1. Działania systemu Narodów Zjednoczonych na rzecz eliminacji skrajnego ubóstwa | str. 131
11.2. Bank Światowy i Międzynarodowy Fundusz Walutowy wobec problemu ubóstwa | str. 133
11.3. Światowa Organizacja Handlu wobec ubóstwa | str. 136
11.4. Krytyka dotychczasowego poziomu współpracy międzynarodowej w obszarze przeciwdziałania skrajnemu ubóstwu | str. 137
12. Podsumowanie | str. 140

Rozdział III
Prawnoczłowiecza perspektywa skrajnego ubóstwa w wymiarze regionalnym (europejskim) | str. 142
1. Wprowadzenie | str. 142
2. System normatywny Rady Europy wobec zjawiska skrajnego ubóstwa | str. 143
3. Skrajne ubóstwo a „socjalne refleksy” praw i wolności gwarantowanych przez Europejską Konwencję Praw Człowieka | str. 148
3.1. Zapewnienie podstawowych potrzeb życiowych jako pozytywny obowiązek wynikający z wolności od poniżającego traktowania | str. 152
3.2. Pozytywny obowiązek ochrony prawnej życia i zabezpieczenia bytu jednostki | str. 160
3.3. Pozytywny obowiązek zapewnienia schronienia i poszanowania życia prywatnego | str. 167
3.4. Czy EKPC gwarantuje wolność od niedostatku? | str. 171
3.5. EKPC jako instrument ochrony praw osób doświadczających skrajnego ubóstwa | str. 175
4. Europejska Karta Społeczna wobec skrajnego ubóstwa – uwagi ogólne | str. 176
4.1. Konstrukcja normatywna prawa do ochrony przed ubóstwem i wykluczeniem społecznym | str. 178
4.2. Prawo do ochrony przed ubóstwem i wykluczeniem społecznym w orzecznictwie Europejskiego Komitetu Praw Społecznych | str. 181
4.3. Prawo do ochrony przed ubóstwem i wykluczeniem społecznym – perspektywa rozwoju | str. 185
4.4. Polska a prawo do ochrony przed ubóstwem i wykluczeniem społecznym | str. 187
5. Unia Europejska wobec ubóstwa – ograniczona skuteczność prawnoczłowieczego podejścia UE do ubóstwa | str. 189
5.1. Podejście do ubóstwa w UE oparte na prawach człowieka – analiza funkcjonowania | str. 194
5.2. Ograniczanie ubóstwa jako cel polityki zagranicznej UE | str. 198
5.3. UE wobec skrajnego ubóstwa – w oczekiwaniu na „wzięcie praw na poważnie” | str. 201
6. Podsumowanie | str. 203

Rozdział IV
Prawnoczłowiecza perspektywa skrajnego ubóstwa w wymiarze konstytucyjnym | str. 205
1. Wprowadzenie | str. 205
2. Wolność od niedostatku jako źródło konstytucjonalizacji praw socjalnych | str. 206
3. Ochrona jednostek skrajnie ubogich poprzez prawa socjalne | str. 209
3.1. Konstytucyjne prawo do mieszkania jednostki skrajnie ubogiej | str. 215
3.2. O zasadności oceny rozumności działań prawodawcy w zakresie realizacji prawa do mieszkania na przykładzie orzeczenia Sądu Konstytucyjnego RPA w sprawie Grootboom | str. 223
3.3. Konstytucyjne prawo do zabezpieczenia społecznego jednostki skrajnie ubogiej i wynikający z niego obowiązek zapewnienia minimum życiowego | str. 229
3.4. Konstytucyjne prawo do ochrony zdrowia jednostki skrajnie ubogiej | str. 237
3.5. Konstytucyjny obowiązek zapewnienia każdemu członkowi rodziny minimum egzystencji | str. 242
4. Konstytucyjnie gwarantowane minimum egzystencji jako samoistna wartość konstytucyjna | str. 246
4.1. „Prawo podstawowe do minimum egzystencji odpowiadającego godności” w orzecznictwie Związkowego Trybunału Konstytucyjnego | str. 249
4.1.1. Prawo podstawowe do minimum egzystencji odpowiadającego godności jako wzorzec kontroli dla ustawodawstwa socjalnego | str. 251
4.1.2. Granice podmiotowe prawa podstawowego do minimum egzystencji odpowiadającego godności | str. 255
4.2. Prawo do zabezpieczenia egzystencji w prawie konstytucyjnym Konfederacji Szwajcarii | str. 258
4.3. Minimo vital w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego Kolumbii | str. 260
4.4. O potrzebie odczytania w tekście Konstytucji RP prawa do minimum egzystencji | str. 262
5. Prawo do życia jednostek skrajnie ubogich | str. 265
6. Prawo do posiadania środków do życia jako element prawnej ochrony życia w orzecznictwie Sądu Najwyższego Indii | str. 266
7. Skrajne ubóstwo a zasady równości i niedyskryminacji | str. 272
8. Znaczenie equal protection clause dla statusu skrajnie ubogich w USA | str. 277
9. Skrajne ubóstwo a prawo do sądu | str. 281
10. Podsumowanie | str. 283

Rozdział V
Wybrane deficyty realizacji standardu praw człowieka skrajnie ubogiego | str. 287
1. Wprowadzenie | str. 287
2. Deficyty rządowej strategii przeciwdziałania ubóstwu | str. 288
3. Deficyty w zakresie realizacji konstytucyjnego prawa do mieszkania (schronienia) | str. 294
3.1. Deficyty w zakresie ochrony przed eksmisją na bruk | str. 300
3.2. Eksmisja z pomieszczenia tymczasowego | str. 301
3.3. Eksmisja osób zamieszkujących rodzinne ogródki działkowe | str. 304
3.4. Eksmisja lokatorów tzw. mieszkań mundurowych | str. 308
3.5. Deficyty w zakresie realizacji prawa do mieszkania w optyce Komitetu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych ONZ | str. 310
4. Deficyty w zakresie realizacji prawa do pomocy społecznej | str. 311
4.1. Rodzinny wywiad środowiskowy jako bariera w dostępie skrajnie ubogich do pomocy społecznej | str. 318
4.2. Deficyt w zakresie realizacji prawa jednostek skrajnie ubogich do dostępu do łaźni, pralni oraz szaletów | str. 321
4.3. Zdolność do samoobsługi oraz stan zdrowia jako bariery w dostępie do pomocy w zakresie zapewnienia schronienia | str. 323
4.4. Deficyty w zakresie realizacji prawa do żywności | str. 327
4.5. Brak waloryzacji świadczeń dla uchodźców i osób objętych ochroną tymczasową | str. 329
5. Deficyty w zakresie realizacji prawa do ochrony zdrowia osób skrajnie ubogich | str. 331
6. Deficyty w zakresie realizacji prawa skrajnie ubogich do sądu oraz pomocy prawnej | str. 333
6.1. Deficyty przedsądowej pomocy prawnej | str. 334
6.2. Deficyt ustawowej regulacji prawa ubogich | str. 338
7. Podsumowanie | str. 339

Zakończenie | str. 341

Bibliografia | str. 345

Wykaz źródeł prawa | str. 372

Wykaz orzeczeń | str. 386