Wykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Rozdział 1
Zagadnienia ogólne
(Ewa Gruza [1.1], Iwona Schab [1.2], Maciej Duda, Joanna Narodowska [1.3],
Alicja Tomaszewska [1.4]) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
1.1. Pojęcia osoby zaginionej i osoby poszukiwanej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
1.2. Zaginięcia – skala zjawiska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
1.2.1. Zaginięcia jako zjawisko powszechne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
1.2.2. Liczba osób zaginionych a liczba zawiadomień o zaginięciu osoby . . . 32
1.2.3. Dynamika zjawiska zaginięcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
1.3. Struktura zjawiska zaginięć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
1.4. Przyczyny zaginięć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
Rozdział 2
Psychologiczno-socjologiczne aspekty zaginięć
(Filip Matuszewski [2.1], Ewa Gruza [2.2], Hubert Sońta [2.3],
Agnieszka Zaremba [2.4], Alicja Tomaszewska [2.5]) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
2.1. Psychologiczne aspekty problematyki zaginięć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
2.2. Socjologiczne aspekty zaginięć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
2.3. Medyczne aspekty zaginięć osób starszych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
2.3.1. Charakterystyka problemów zdrowotnych u seniorów . . . . . . . . . . . . . 79
2.3.2. Wybrane zaburzenia psychiczne istotne z punktu widzenia zaginięć . 80
2.3.3. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
2.4. Pomoc społeczna i socjalna dedykowana rodzinom osób zaginionych . . . . . 91
2.5. Formy działania rodzin osób zaginionych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
2.5.1. Współpraca z Fundacją ITAKA – Centrum Poszukiwań
Osób Zaginionych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
2.5.2. Grupy wsparcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
2.5.3. Program „Ktokolwiek widział, ktokolwiek wie...” . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
2.5.4. Aktywność w mediach społecznościowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
Rozdział 3
Analiza kryminologicznych i wiktymologicznych aspektów zaginięć
(Wiesław Pływaczewski, Joanna Narodowska, Maciej Duda) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
3.1. Etiologia zjawiska zaginięć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
3.1.1. Zaginięcia niedobrowolne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
3.1.2. Zaginięcia dobrowolne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
3.2. Fenomenologia zjawiska zaginięć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
3.3. Zaginięcia o podłożu kryminalnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
3.4. Przeciwdziałanie zjawisku zaginięć – ujęcie kryminologiczne . . . . . . . . . . . . 133
Rozdział 4
Prawne i instytucjonalne aspekty poszukiwań osób zaginionych
(Ewa Gruza) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
4.1. Podstawy prawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
4.2. Procedura zgłaszania zaginięcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
4.3. Poziomy poszukiwań osób zaginionych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
4.4. Systemy AMBER i Child Alert . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
4.5. Działania parlamentu krajowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168
4.6. Działania RPO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182
4.7. Najwyższa Izba Kontroli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191
4.8. Prawne aspekty współpracy wewnątrzkrajowej służb i organizacji
zajmujących się poszukiwaniami osób zaginionych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
4.8.1. Współdziałanie służb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211
4.8.2. Organizacje pozarządowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
4.8.3. Grupy poszukiwawczo-ratownicze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
Rozdział 5
Procedury policyjne poszukiwań osób zaginionych
(Denis Solodov, Ireneusz Sołtyszewski) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230
5.1. Metody poszukiwania osób zaginionych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
5.1.1. Poszukiwanie osoby zaginionej na terenie otwartym
i w kompleksie leśnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235
5.1.2. Poszukiwanie osoby zaginionej na terenach wodnych . . . . . . . . . . . . . 241
5.1.3. Specyfi ka poszukiwań osób zaginionych w terenie górskim . . . . . . . . 244
5.2. Dokumentowanie czynności poszukiwawczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247
5.2.1. Mechanizmy kontroli nad przebiegiem poszukiwań osoby
zaginionej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248
5.3. Rola środków masowego przekazu w poszukiwaniach osób zaginionych . . 248
5.3.1. Warunki prawne współpracy ze środkami masowego przekazu . . . . 250
5.3.2. Kierunki współpracy ze środkami masowego przekazu . . . . . . . . . . . 250
5.3.3. Wykorzystywanie sieci społecznościowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251
5.4. Przesłanki zakończenia poszukiwań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252
5.5. Postępowanie w przypadku odnalezienia NN osoby lub zwłok . . . . . . . . . . . 254
5.5.1. Odnalezienie NN osoby . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
5.5.2. Odnalezienie NN zwłok . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255
5.5.3. Oględziny miejsca ujawnienia NN zwłok . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
5.5.4. Metody identyfi kacji NN zwłok . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
5.5.5. Kryteria identyfi kacji NN zwłok . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
5.6. Poszukiwania międzynarodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
5.6.1. Poszukiwanie cudzoziemców na terytorium Polski . . . . . . . . . . . . . . . 259
5.7. Międzynarodowa współpraca Policji w obszarze poszukiwań
osób zaginionych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
Rozdział 6
Metody identyfi kacji NN osób i zwłok
(Jarosław Moszczyński, Ireneusz Sołtyszewski) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262
6.1. Pojęcie identyfi kacji w kryminalistyce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262
6.1.2. Pojęcie NN osoby (osoby o nieustalonej tożsamości) . . . . . . . . . . . . . 264
6.1.3. Pojęcie zwłok i szczątków ludzkich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265
6.2. Metody identyfi kacji NN osoby . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265
6.3. Metody identyfi kacji NN zwłok . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
6.3.1. Badania DNA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268
6.3.2. Badania daktyloskopijne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271
6.3.2.1. Metody ujawniania i zabezpieczania śladów
linii papilarnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272
6.3.2.2. Daktyloskopowanie osób . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272
6.3.2.3. Daktyloskopowanie zwłok . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273
6.3.2.4. Identyfi kacja daktyloskopijna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273
6.3.3. Badania odontologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274
6.3.3.1. Zabezpieczanie śladów zębów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275
6.3.3.2. Badania identyfi kacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275
6.3.4. Badania radiologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277
6.3.5. Badania antropologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278
6.3.5.1. Zakres badań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278
6.3.5.2. Identyfi kacja grupowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
6.3.5.3. Identyfi kacja indywidualna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
6.3.5.4. Materiały do badań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280
6.3.5.5. Rekonstrukcja wyglądu twarzy na podstawie czaszki . . . . . . 280
6.3.5.5.1. Metoda Gerasimowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281
6.3.5.6. Ocena wyników badań antropometrycznych . . . . . . . . . . . . . 281
6.3.6. Porównanie cech rysopisowych i znaków szczególnych . . . . . . . . . . . 281
6.3.7. Komputerowy portret obrazowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282
6.3.8. Porównanie danych medycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285
6.3.9. Identyfi kacja na podstawie rzeczy osobistych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286
6.3.10. Wykorzystanie urządzeń cyfrowych w procesie identyfi kacji . . . . . . 287
6.3.11. Dokumentacja oględzin rzeczy osobistych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288
6.3.12. Okazanie rzeczy osobistych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289
6.3.12.1. Okazanie rzeczy osobistych – warunki prawne . . . . . . . . . 289
6.3.12.2. Okazanie rzeczy – zalecenia kryminalistyki . . . . . . . . . . . . 289
6.3.12.3. Ekstrapolacja zaleceń dotyczących okazania procesowego
na okazanie nieformalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290
6.3.12.4. Ocena wyników okazania/rozpoznania rzeczy
osobistych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291
6.3.13. dentyfi kacja na podstawie dokumentów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291
6.3.13.1. Zabezpieczanie dokumentów do badań . . . . . . . . . . . . . . . . 292
6.3.14. Rozpoznanie przez świadków, członków rodziny
lub znajomych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292
6.3.14.1. Warunki prawne okazania procesowego NN zwłok
ludzkich i ich fragmentów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293
6.3.15. Inne metody identyfi kacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295
6.3.15.1. Badania osmologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295
6.3.15.2. Badania fonoskopijne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296
6.3.15.2.1. Materiały do badań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297
6.3.15.2.2. Metody badawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297
6.3.15.3. Badania cheiloskopijne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298
6.3.15.3.1. Pobieranie materiału porównawczego . . . . . . . 299
6.3.15.3.2. Badania identyfi kacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299
6.3.15.4. Badania otoskopijne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299
6.3.15.4.1. Pobieranie materiału porównawczego . . . . . . . 300
6.3.15.4.2. Badania identyfi kacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300
6.4. Wykorzystanie kryminalistycznych baz danych w procesie identyfi kacji . . . 301
6.4.1. Baza Danych DNA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301
6.4.2. Automatyczny system identyfi kacji daktyloskopijnej (AFIS) . . . . . . . 302
6.5. Postępowanie w przypadku identyfi kacji NN osoby . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304
6.6. Postępowanie w przypadku identyfi kacji NN zwłok . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305
6.7. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305
Rozdział 7
Przepisy prawa europejskiego i międzynarodowego – wpływ na mechanizmy
poszukiwania osób zaginionych
(Ewa Gruza, Piotr Lewulis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307
7.1. Regulacje prawa europejskiego dotyczące problematyki zaginionych . . . . . . 308
7.2. Umowy dotyczące problematyki osób zaginionych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314
7.2.1. Umowy międzynarodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314
7.2.2. Międzynarodowa Organizacja Policji Kryminalnej (Interpol) . . . . . . 317
7.2.3. Inne porozumienia o współpracy zawierane przez Policję . . . . . . . . . 319
7.3. Wymiana informacji między krajami na podstawie dyrektyw i decyzji
unijnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321
7.4. Współpraca międzynarodowa państw i organizacji pozarządowych . . . . . . . 325
7.4.1. International Commission of Missing Persons (ICMP) . . . . . . . . . . . . 325
7.4.2. Missing Persons International Network (MPIN) . . . . . . . . . . . . . . . . . 330
7.4.3. Inne pozarządowe organizacje międzynarodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . 333
7.5. Inne rozwiązania międzynarodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338
Rozdział 8
Systemy poszukiwań osób zaginionych – analiza prawno-porównawcza
(Piotr Lewulis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342
8.1. Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342
8.2. Rozwiązania systemowe przyjmowane w wybranych państwach
Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 344
8.2.1. Austria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 344
8.2.2. Belgia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347
8.2.3. Francja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353
8.2.4. Grecja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358
8.2.5. Hiszpania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360
8.2.6. Holandia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363
8.2.7. Irlandia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367
8.2.8. Litwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371
8.2.9. Niemcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 373
8.2.10. Włochy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 376
8.3. Rozwiązania systemowe przyjmowane w wybranych państwach spoza
Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 380
8.3.1. Białoruś . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 380
8.3.2. Brazylia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 385
8.3.3. Kanada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 387
8.3.4. Stany Zjednoczone . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 392
8.3.5. Ukraina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 399
8.3.6. Wielka Brytania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 403
8.3.7. Wietnam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 409
8.4. Spostrzeżenia, wnioski i rekomendacje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 411
Rozdział 9
Model poszukiwań osób zaginionych
(Ewa Gruza, Ireneusz Sołtyszewski) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 415
9.1. Propozycje rozwiązań w obszarze prawnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 415
9.2. Propozycje optymalizacji wykorzystania narzędzi medyczno-sądowych
przydatnych w identyfi kacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 423
9.3. Propozycje optymalizacji wykorzystania narzędzi kryminalistycznych
przydatnych w poszukiwaniach i identyfi kacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 427
9.4. Propozycje doskonalenia programu szkoleń służb biorących udział
w poszukiwaniach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 432
9.5. Propozycje zwiększenia efektywności modelu wspierania rodzin osób
zaginionych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 434
9.6. Propozycje zwiększenia efektywności fi nansowania instytucji i organizacji
biorących udział w poszukiwaniach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 437
9.7. Uwagi praktyków prowadzących poszukiwania osób zaginionych
na terenie Polski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 439
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 443
Nota o Autorach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 471