Wykaz skrótów13

Wstęp17

Rozdział I
Zakres przedmiotowy art. 267 TFUE21
1. Pytania prejudycjalne dotyczące wykładni przepisów prawa unijnego22
2. Pytania prejudycjalne dotyczące ważności aktów prawa pochodnego25

Rozdział II
Procedura prejudycjalna a unijny system ochrony praw jednostki27
1. Jednostka w prawie unijnym27
2. Środki ochrony uprawnień wynikających z prawa unijnego - uwagi ogólne30
3. Prawo do sądu w świetle prawa unijnego32
3.1. Treść unijnego prawa do sądu34
3.2. Prawo do sądu a obowiązek zapewnienia efektywnej ochrony sądowej38
3.2.1 Adresat obowiązku wynikającego z art. 47 KPP38
3.2.2. Pojęcie efektywnego środka ochrony sądowej39
4. Sądowe środki ochrony uprawnień jednostki w prawie unijnym40
4.1. Ochrona praw jednostki przed sądami unijnymi41
4.1.1. Systematyka środków ochrony prawnej przed sądami unijnymi41
4.1.2. Właściwość sądów unijnych43
4.1.3. Bezpośrednie środki ochrony sądowej44
4.2. Ochrona praw jednostki przed sądami krajowymi64
4.2.1. Pojęcie sprawy z elementem unijnym64
4.2.2. Zasady dostępu jednostek do sądów krajowych w sprawach z elementem unijnym69
4.3. Rola procedury pytań prejudycjalnych w unijnym systemie ochrony prawnej76
4.3.1. Kontrola legalności aktów prawa unijnego77
4.3.2. Wykładnia i jednolite stosowanie prawa unijnego79
4.3.3. Kwestionowanie zgodności z prawem unijnym aktów prawa krajowego81
4.3.4. Kształtowanie europejskiego i krajowego porządku prawnego82

Rozdział III
Procedura pytań prejudycjalnych a prawo do sądu85
1. Prawo do sądu a prawo do postępowania prejudycjalnego przed Trybunałem Sprawiedliwości86
1.1. Stanowisko Trybunału Sprawiedliwości86
1.2. Stanowisko Europejskiego Trybunału Praw Człowieka89
1.2.1. Etap postępowania przed sądem krajowym90
1.2.2. Etap postępowania przed Trybunałem Sprawiedliwości92
1.3. Stanowisko sądów konstytucyjnych państw członkowskich97
2. Pozycja prawna jednostki na etapie wszczęcia postępowania prejudycjalnego105
2.1. Stosowanie procedury prejudycjalnej przez sądy krajowe - uwagi ogólne105
2.2. Kompetencja sądu krajowego do wystąpienia z pytaniem prejudycjalnym108
2.2.1. Pojęcie sądu w rozumieniu art. 267 TFUE108
2.2.2. Kompetencja sądu do wystąpienia z pytaniem prejudycjalnym z punktu widzenia prawa krajowego113
2.2.3. Kompetencja sądu krajowego do wystąpienia z pytaniem prejudycjalnym z urzędu114
2.3. Obowiązek sądu krajowego wystąpienia z pytaniem prejudycjalnym117
2.3.1. Pojęcie sądu, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu117
2.3.2. Zwolnienie z obowiązku przewidzianego w art. 267 akapit 3 TFUE124
2.4. Wystąpienie przez sąd krajowy z pytaniem prejudycjalnym131
2.4.1. Forma i treść pytania prejudycjalnego131
2.4.2. Moment wystąpienia z pytaniem prejudycjalnym a konieczność wysłuchania stron w postępowaniu136
2.4.3. Zawieszenie postępowania głównego138
2.4.4. Stosowanie środków tymczasowych141
2.4.5. Zaskarżalność decyzji o wystąpieniu z pytaniem prejudycjalnym144
2.5. Odmowa wystąpienia przez sąd krajowy z pytaniem prejudycjalnym151
2.5.1. Decyzja sądu krajowego o odmowie zadania pytania prejudycjalnego151
2.5.2. Środek odwoławczy w przypadku odmowy zadania pytania prejudycjalnego152
3. Pozycja prawna jednostki na etapie postępowania przed Trybunałem Sprawiedliwości156
3.1. Uwagi wstępne156
3.2. Status stron postępowania głównego w postępowaniu prejudycjalnym157
3.3. Pełnomocnik w postępowaniu prejudycjalnym158
3.4. Język postępowania160
3.5. Faza pisemna161
3.6. Faza ustna164
3.7. Opinia rzecznika generalnego166
3.8. Wydanie i doręczenie wyroku prejudycjalnego168
3.9. Koszty postępowania prejudycjalnego169
3.10. Pomoc prawna171
4. Pozycja prawna jednostki po wydaniu orzeczenia prejudycjalnego przez Trybunał Sprawiedliwości174
4.1. Wiążąca moc orzeczenia prejudycjalnego175
4.1.1. Związanie sądu krajowego orzeczeniem prejudycjalnym w danej sprawie175
4.1.2. Moc wiążąca orzeczenia prejudycjalnego w innych sprawach179
4.2. Obowiązywanie orzeczenia prejudycjalnego w czasie182
4.3. Skutki orzeczenia prejudycjalnego dla podmiotów indywidualnych184
4.3.1. Skutki dla stron w danym postępowaniu184
4.3.2. Skutki dla stron w innych postępowaniach191
4.3.3. Orzeczenie prejudycjalne a wznowienie postępowania192
5. Czas trwania procedury prejudycjalnej a prawo do rozstrzygnięcia sprawy w rozsądnym terminie203
5.1. Prawo do sądu a czas trwania postępowania prejudycjalnego203
5.2. Możliwości skrócenia czasu oczekiwania na orzeczenie prejudycjalne206
5.2.1. Procedura uproszczona206
5.2.2. Tryb przyspieszony207
5.2.3. Pilna procedura prejudycjalna208
5.3. Propozycje reform209
6. Pozycja prawna jednostki w przypadku naruszenia przez sąd obowiązków wynikających z art. 267 TFUE216
6.1. Postępowanie przeciwko państwu członkowskiemu o naruszenie zobowiązania ciążącego na mocy traktatów217
6.2. Odpowiedzialność odszkodowawcza221
7. Podsumowanie226

Rozdział IV
Procedura prejudycjalna a ochrona praw jednostki w postępowaniach przed sądami polskimi230
1. Pytania prejudycjalne a pytania prawne w prawie polskim230
1.1. Pytania prejudycjalne a pytania prawne do Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego232
1.1.1. Pytania prawne do Sądu Najwyższego232
1.1.2. Pytania prawne do poszerzonego składu Naczelnego Sądu Administracyjnego234
1.1.3. Podobieństwa i różnice237
1.1.4. Konkurencja pytań prawnych do SN lub NSA i pytań prejudycjalnych do TS239
1.2. Pytania prejudycjalne a pytania prawne do Trybunału Konstytucyjnego243
1.2.1. Podobieństwa i różnice243
1.2.2. Konkurencja pytań prawnych do TK i pytań prejudycjalnych do TS244
2. Procedura prejudycjalna a prawo do sądu w świetle prawa polskiego250
2.1. Prawo do sądu w świetle Konstytucji RP251
2.2. Konstytucja RP a dostęp do sądu w sprawach z elementem unijnym255
2.2.1. Dostęp do sądu polskiego jako sądu unijnego w znaczeniu funkcjonalnym259
2.2.2 Dostęp do TS w ramach procedury prejudycjalnej263
2.2.2.1. Niewystąpienie z pytaniem prejudycjalnym jako naruszenie prawa do rozpatrzenia sprawy przez właściwy sąd265
2.2.2.2. Niewystąpienie z pytaniem prejudycjalnym jako naruszenie prawa do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy269
2.2.2.3. Niewystąpienie przez sąd z pytaniem prejudycjalnym a skarga konstytucyjna271
3. Postępowanie prejudycjalne a ochrona praw jednostek w świetle polskich przepisów proceduralnych272
3.1. Uwagi ogólne273
3.2. Polskie organy jako sądy w rozumieniu art. 267 TFUE276
3.2.1. Organy uprawnione do kierowania pytań prejudycjalnych do TS276
3.2.2. Sądy ostatniej instancji w świetle prawa polskiego277
3.2.2.1. Postępowanie sądowoadministracyjne278
3.2.2.2. Postępowanie cywilne279
3.2.2.3. Postępowanie karne284
3.3. Rola stron na etapie wszczęcia procedury prejudycjalnej285
3.4. Decyzja procesowa o wystąpieniu z pytaniem prejudycjalnym lub jego odmowie288
3.5. Skierowanie pytania prejudycjalnego a zawieszenie postępowania290
3.5.1. Wystąpienie przez sąd polski z pytaniem prejudycjalnym a konieczność zawieszenia postępowania290
3.5.2. Podstawy prawne zawieszenia postępowania przez sąd występujący z pytaniem prejudycjalnym291
3.5.3. Zawieszenie postępowania w związku z wystąpieniem z pytaniem prejudycjalnym przez sąd w innym postępowaniu297
3.6. Zaskarżalność postanowienia sądu o zwróceniu się z pytaniem prejudycjalnym301
3.7. Zaskarżalność postanowienia sądu o niezwróceniu się z pytaniem prejudycjalnym304
4. Skutki orzeczenia prejudycjalnego w postępowaniu przed sądami polskimi305
4.1. Moc wiążąca orzeczenia prejudycjalnego305
4.2. Zastosowanie orzeczenia prejudycjalnego przez polski sąd307
4.3. Orzeczenie prejudycjalne a wznowienie postępowania przed polskimi sądami lub organami administracyjnymi312
4.3.1. Wznowienie postępowania podatkowego312
4.3.2. Wznowienie postępowania administracyjnego315
4.3.3. Wznowienie postępowania sądowego318
5. Konsekwencje naruszenia przez sąd polski obowiązków wynikających z art. 267 TFUE322
5.1. Naruszenie art. 267 TFUE jako podstawa wniesienia . środka odwoławczego323
5.2. Odpowiedzialność odszkodowawcza państwa za niezgodne z prawem unijnym orzeczenie sądu polskiego330
6. Podsumowanie336

Wnioski końcowe337
1. Znaczenie procedury prejudycjalnej dla ochrony praw jednostki. 337
2. Procedura prejudycjalna a prawo jednostki do sądu339
3. Procedura prejudycjalna a kompletność unijnego systemu ochrony prawnej342

Uwagi de lege lata i de lege ferenda346
1. Stosowanie art. 267 TFUE przez sądy krajowe346
2. Skrócenie czasu oczekiwania na orzeczenie prejudycjalne350
3. Problem luk w unijnym systemie ochrony prawnej352
3.1. Wprowadzenie skargi konstytucyjnej353
3.2. Zmiana kryteriów dopuszczalności skargi . z art. 263 akapit 4 TFUE355
3.3. Środki dostępne przed sądami krajowymi356

Wykaz orzeczeń361

Bibliografia375