SPIS TREŚCI
Wykaz skrótów ............................................................................................................. 15
Od Autora ...................................................................................................................... 19
Część I
POJĘCIE PRAWA KONSTYTUCYJNEGO
Rozdział I
Pojęcie i przedmiot prawa konstytucyjnego .......................................................... 23
1. Prawo konstytucyjne jako gałąź prawa ............................................................ 23
1.1. Rozwój prawa konstytucyjnego .................................................................. 25
1.2. Przedmiot prawa konstytucyjnego ............................................................ 27
2. Prawo konstytucyjne jako nauka prawa .......................................................... 28
Część II
CZĘŚĆ OGÓLNA PRAWA KONSTYTUCYJNEGO
Rozdział 1
Konstytucja jako akt prawny ..................................................................................... 31
1. Geneza ................................................................................................................... 31
2. Pojęcie .................................................................................................................... 33
3. Forma .................................................................................................................... 36
3.1. Nazwa ............................................................................................................. 36
3.2. Sposób uchwalenia ....................................................................................... 37
3.3. Budowa ........................................................................................................... 39
3.4. Wstęp do Konstytucji RP ............................................................................ 40
3.5. Systematyka ogólna ...................................................................................... 41
3.6. Systematyka szczegółowa ............................................................................ 42
4. Zmiana .................................................................................................................. 42
5. Treść ....................................................................................................................... 46
6. Nadrzędność ........................................................................................................ 47
6.1. Zasada konstytucjonalizmu ........................................................................ 48
6.2. Domniemanie konstytucyjności prawa .................................................... 49
7. Funkcje .................................................................................................................. 51
8. Tożsamość............................................................................................................. 53
9. Konstytucjonalizm .............................................................................................. 54
9.1. Konstytucjonalizm liberalny ...................................................................... 55
9.2. Konstytucjonalizm nieliberalny ................................................................. 56
9.3. Konstytucjonalizm ery cyfrowej ................................................................ 57
Rozdział 2
Obowiązywanie konstytucji ...................................................................................... 59
1. Obowiązywanie ................................................................................................... 59
2. Stosowanie ............................................................................................................ 60
2.1. Stosowanie bezpośrednie ............................................................................ 61
2.2. Stosowanie horyzontalne ............................................................................ 63
3. Przestrzeganie ...................................................................................................... 66
4. Wykładania .......................................................................................................... 67
4.1. Normy konstytucji ....................................................................................... 67
4.2. Koncepcje i metody wykładni .................................................................... 69
5. Kontrola konstytucyjności prawa ..................................................................... 71
5.1. Pojęcie ............................................................................................................ 71
5.2. Rodzaje kontroli ............................................................................................ 73
5.3. Czuwanie nad przestrzeganiem konstytucji ............................................ 75
Rozdział 3
Konstytucyjne zasady prawa ..................................................................................... 77
1. Pojęcie zasad ......................................................................................................... 77
2. Struktura zasad .................................................................................................... 81
3. Kolizja zasad ......................................................................................................... 83
4. Wartości konstytucyjne ...................................................................................... 85
Rozdział 4
Wybrane konstytucyjne zasady prawa .................................................................... 89
1. Republikańska forma państwa .......................................................................... 89
2. Dobro wspólne ..................................................................................................... 90
3. Pomocniczość ....................................................................................................... 92
4. Demokratyczne państwo prawne ...................................................................... 94
5. Suwerenność narodu ........................................................................................... 96
5.1. Zasada suwerenności narodu w klasycznym prawie konstytucyjnym . 97
5.2. Czy i komu podlega suweren? ..................................................................... 99
5.3. Zasada suwerenności narodu w Konstytucji RP...................................... 100
5.4. Suwerenność narodu a integracja europejska .......................................... 101
6. Reprezentacja polityczna .................................................................................... 106
7. Podział i równowaga władzy .............................................................................. 108
8. Rządy parlamentarne .......................................................................................... 111
Rozdział 5
Podstawy praw człowieka ........................................................................................... 115
1. Koncepcje praw człowieka ................................................................................. 115
2. Podstawowe pojęcia ............................................................................................. 117
3. Zasady ogólne praw człowieka w Konstytucji RP .......................................... 120
3.1. Godność człowieka....................................................................................... 121
3.1.1. Godność jako wartość konstytucyjna............................................. 121
3.1.2. Godność jako prawo podmiotowe .................................................. 123
3.1.3. Relacje między godnością a prawami człowieka ........................... 123
3.2. Wolność człowieka ....................................................................................... 124
3.3. Równość wobec prawa ................................................................................. 127
3.3.1. Równość wobec prawa a sprawiedliwość społeczna ..................... 129
4. Systematyka praw człowieka w Konstytucji RP .............................................. 130
4.1. Wolności i prawa osobiste ........................................................................... 130
4.2. Wolności i prawa polityczne ....................................................................... 132
4.3. Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne ........................... 132
5. Ograniczenia w korzystaniu z praw człowieka i obywatela .......................... 134
5.1. Zasada proporcjonalności ........................................................................... 134
5.2. Zakaz nadmiernej ingerencji ...................................................................... 137
5.3. Ograniczenia praw człowieka w stanach nadzwyczajnych .................... 137
6. Środki ochrony praw człowieka ........................................................................ 137
6.1. Odpowiedzialność odszkodowawcza organu władzy publicznej .......... 139
6.2. Prawo do sądu ............................................................................................... 140
6.3. Skarga do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka ............................ 142
7. Obowiązki jednostki ........................................................................................... 143
Rozdział 6
Źródła prawa ................................................................................................................. 145
1. Znaczenie źródeł prawa ...................................................................................... 145
2. Źródła prawa w znaczeniu formalnym ............................................................ 146
3. Zmiany w zakresie źródeł prawa wprowadzone przez Konstytucję RP ...... 148
4. Wieloskładnikowość systemu źródeł prawa .................................................... 151
5. Akty prawne powszechnie obowiązujące ........................................................ 152
5.1. Konstytucja ................................................................................................... 153
5.2. Ustawa i rozporządzenie wykonawcze ...................................................... 154
5.2.1. Ustawa ................................................................................................. 154
5.2.2. Rozporządzenie wykonawcze .......................................................... 158
6. Prawo miejscowe .................................................................................................. 159
7. Akty prawne wewnętrznie obowiązujące ........................................................ 160
7.1. Pojęcie ............................................................................................................ 160
7.2. Zarządzenia ................................................................................................... 161
7.3. Uchwały ......................................................................................................... 162
Część III
CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA PRAWA KONSTYTUCYJNEGO
Rozdział 1
Prawo wyborcze ........................................................................................................... 167
1. Pojęcie prawa wyborczego .................................................................................. 167
1.1. Kodeks wyborczy i jego zmiany ................................................................. 168
2. Zasady prawa wyborczego.................................................................................. 171
2.1. Zasada wolnych wyborów ........................................................................... 172
2.2. Zasada powszechności prawa wyborczego ............................................... 173
2.3. Zasada bezpośredniości prawa wyborczego ............................................. 177
2.3.1. Głosowanie przez pełnomocnika .................................................... 178
2.3.2. Głosowanie korespondencyjne ........................................................ 180
2.4. Zasada równości prawa wyborczego ......................................................... 182
2.5. Zasada proporcjonalności wyborów .......................................................... 185
2.6. Zasada wyborów większościowych ........................................................... 187
2.7. Zasada tajności głosowania ......................................................................... 188
3. Organizacja i przebieg wyborów ....................................................................... 190
3.1. Zarządzanie wyborów ................................................................................. 190
3.2. Tworzenie okręgów wyborczych i obwodów głosowania ....................... 191
3.3. Organy wyborcze .......................................................................................... 192
3.3.1. Organy stałe ........................................................................................ 193
3.3.2. Organy doraźne .................................................................................. 196
3.4. Zgłaszanie kandydatów ............................................................................... 197
3.5. Prowadzenie kampanii wyborczej ............................................................. 200
3.6. Zasady głosowania ....................................................................................... 202
3.7. Ustalanie wyników głosowania i wyników wyborów ............................. 203
3.8. Stwierdzanie ważności wyborów ............................................................... 204
3.9. Uzupełnianie składu Sejmu i Senatu ......................................................... 206
Rozdział 2
Referenda i obywatelska inicjatywa ustawodawcza .............................................. 209
1. Rodzaje referendum ............................................................................................ 209
1.1. Referendum w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa .......... 210
1.2. Referendum w sprawie wyrażenia zgody na ratyfikację umowy
międzynarodowej ......................................................................................... 213
1.3. Referendum w sprawie zatwierdzenia zmian Konstytucji RP..................... 214
2. Obywatelska inicjatywa ustawodawcza ............................................................ 216
Rozdział 3
Parlament ...................................................................................................................... 219
1. Struktura parlamentu ......................................................................................... 219
1.1. Dwuizbowość ................................................................................................ 219
1.2. Zgromadzenie Narodowe ............................................................................ 220
2. Organy Sejmu i Senatu ........................................................................................ 221
2.1. Marszałek ....................................................................................................... 221
2.2. Prezydium Sejmu .......................................................................................... 224
2.3. Konwent Seniorów ........................................................................................ 225
2.4. Komisje .......................................................................................................... 226
2.5. Sekretarze ...................................................................................................... 228
3. Zasady funkcjonowania parlamentu ................................................................ 228
3.1. Zasada autonomii parlamentu ................................................................... 228
3.2. Kadencja parlamentu ................................................................................... 231
3.3. Zasada ciągłości prac parlamentu .............................................................. 233
3.4. Zasada dyskontynuacji prac parlamentu .................................................. 234
3.5. Uchwalanie ustaw większością głosów ..................................................... 236
4. Status prawny posłów i senatorów .................................................................... 236
4.1. Mandat przedstawicielski ............................................................................ 236
4.2. Konstytucyjna regulacja mandatu posła .................................................. 237
4.3. Prawa i obowiązki posłów i senatorów ...................................................... 240
4.4. Immunitety parlamentarne ........................................................................ 244
4.4.1. Immunitet materialny ....................................................................... 244
4.4.2. Immunitet formalny .......................................................................... 246
4.4.3. Nietykalność osobista ....................................................................... 248
4.5. Tworzenie klubów i kół ................................................................................ 250
5. Funkcje parlamentu ............................................................................................ 251
5.1. Pojęcie funkcji parlamentu ......................................................................... 251
5.2. Funkcje Sejmu i Senatu po wejściu Polski do Unii Europejskiej ........... 252
5.3. Funkcja ustawodawcza Sejmu .................................................................... 254
5.3.1. Procedury ustawodawcze ................................................................. 254
5.3.2. Etapy procedury ustawodawczej ..................................................... 255
5.3.3. Prawo inicjatywy ustawodawczej .................................................... 256
5.3.4. Praca nad projektem ustawy ............................................................ 258
5.3.5. Udział Senatu w procesie ustawodawczym .................................... 264
5.3.6. Podpisanie ustawy przez Prezydenta RP ........................................ 266
5.3.7. Ogłoszenie ustawy ............................................................................. 268
5.3.8. Szczególne procedury ustawodawcze ............................................. 269
5.4. Funkcja kontrolna Sejmu ............................................................................ 272
5.4.1. Środki kontroli przysługujące posłom ............................................ 272
5.4.2. Środki kontroli przysługujące komisjom ....................................... 274
5.4.3. Sejmowa komisja śledcza .................................................................. 275
5.4.4. Środki kontroli przysługujące Sejmowi .......................................... 279
5.4.5. Kontrola wykonania ustawy budżetowej ....................................... 281
5.5. Funkcja kreacyjna parlamentu ................................................................... 281
Rozdział 4
Prezydent RP ................................................................................................................ 287
1. Kształtowanie się instytucji ............................................................................... 287
2. Zasady wyboru Prezydenta RP .......................................................................... 289
3. Pozycja Prezydenta RP ........................................................................................ 293
4. Kompetencje Prezydenta RP .............................................................................. 297
5. Kontrasygnata i prerogatywy ............................................................................. 301
5.1. Kontrasygnata ............................................................................................... 301
5.2. Kontrasygnata w Konstytucji RP ............................................................... 301
5.3. Prerogatywy .................................................................................................. 304
6. Odpowiedzialność Prezydenta RP .................................................................... 308
Rozdział 5
Rada Ministrów i administracja rządowa .............................................................. 311
1. Pozycja Rady Ministrów ..................................................................................... 311
2. Powoływanie Rady Ministrów .......................................................................... 312
3. Odpowiedzialność Rady Ministrów i jej członków ........................................ 316
4. Skład Rady Ministrów ........................................................................................ 318
4.1. Podstawy konstytucyjne .............................................................................. 318
4.2. Prezes Rady Ministrów ................................................................................ 319
4.3. Ministrowie ................................................................................................... 320
4.4. Inni członkowie Rady Ministrów .............................................................. 322
5. Zadania i kompetencje Rady Ministrów .......................................................... 323
6. Administracja rządowa....................................................................................... 324
6.1. Kształt administracji rządowej ................................................................... 324
6.2. Ustrój prokuratury ....................................................................................... 325
Rozdział 6
Samorząd terytorialny ................................................................................................ 327
1. Podstawy konstytucyjne ..................................................................................... 327
2. Konstrukcja prawna jednostek samorządu terytorialnego ........................... 328
2.1. Gmina ............................................................................................................. 328
2.2. Powiat ............................................................................................................. 329
2.3. Województwo ................................................................................................ 330
3. Zadania jednostek samorządu terytorialnego ................................................ 330
4. Nadzór nad działalnością samorządu terytorialnego .................................... 332
Rozdział 7
Władza sądownicza ..................................................................................................... 335
1. Pojęcie władzy sądowniczej................................................................................ 335
2. Pojęcie wymiaru sprawiedliwości ..................................................................... 336
3. Zasady ustroju i działania wymiaru sprawiedliwości .................................... 337
3.1. Jednolitość sądów ......................................................................................... 337
3.2. Niezależność sądów i niezawisłość sędziów ............................................. 338
3.2.1. Niezależność sądów ........................................................................... 338
3.2.2. Niezawisłość sędziów ........................................................................ 338
3.3. Powoływanie sędziów .................................................................................. 343
3.4. Nadzór judykacyjny Sądu Najwyższego ................................................... 344
3.5. Udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości ................ 345
3.6. Dwuinstancyjność postępowania sądowego ............................................ 345
4. Sądowa kontrola działalności administracji publicznej ................................ 346
5. Prawo do obrony .................................................................................................. 346
6. Ustrój sądów ......................................................................................................... 347
6.1. Sąd Najwyższy............................................................................................... 347
6.2. Sądy powszechne .......................................................................................... 348
6.3. Sądy szczególne ............................................................................................. 349
7. Krajowa Rada Sądownictwa ............................................................................... 351
7.1. Pozycja............................................................................................................ 351
7.2. Skład ............................................................................................................... 352
7.3. Kompetencje .................................................................................................. 354
Rozdział 8
Trybunał Konstytucyjny ............................................................................................ 357
1. Pozycja Trybunału Konstytucyjnego ............................................................... 357
1.1. Skład ............................................................................................................... 359
1.2. Organizacja wewnętrzna ............................................................................. 364
2. Formy kontroli ..................................................................................................... 366
3. Przedmiot kontroli .............................................................................................. 371
3.1. Akty prawne powszechnie obowiązujące ................................................. 371
3.2. Akty prawne wewnętrznie obowiązujące ................................................. 375
4. Kompetencje ......................................................................................................... 376
4.1. Kontrola na wniosek .................................................................................... 376
4.2. Pytanie prawne ............................................................................................. 377
4.3. Skarga konstytucyjna ................................................................................... 378
4.3.1. Przesłanki materialne ....................................................................... 379
4.3.2. Przesłanki formalne .......................................................................... 380
4.3.3. Badanie skargi i orzekanie na podstawie skargi ........................... 382
4.4. Inne kompetencje TK .................................................................................. 383
4.4.1. Cele lub działalność partii politycznych ........................................ 383
4.4.2. Spory kompetencyjne ........................................................................ 385
4.4.3. Przeszkoda w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta RP .......... 387
4.4.4. Sygnalizacje ........................................................................................ 387
5. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego ......................................................... 388
5.1. Podział orzeczeń ........................................................................................... 388
5.2. Wyroki ........................................................................................................... 390
5.3. Postanowienia ............................................................................................... 393
5.4. Skutki orzeczeń ............................................................................................. 394
Rozdział 9
Trybunał Stanu............................................................................................................. 399
1. Geneza ................................................................................................................... 399
2. Delikt konstytucyjny........................................................................................... 400
3. Zakres odpowiedzialności konstytucyjnej ...................................................... 404
4. Procedura ponoszenia odpowiedzialności konstytucyjnej ........................... 406
5. Trybunał Stanu .................................................................................................... 407
5.1. Skład i pozycja............................................................................................... 407
5.2. Postępowanie przed Trybunałem Stanu ................................................... 409
Rozdział 10
Organy kontroli państwowej i ochrony prawa....................................................... 413
1. Najwyższa Izba Kontroli ..................................................................................... 413
1.1. Właściwość kontrolna i kryteria kontroli ................................................. 416
2. Rzecznik Praw Obywatelskich i Rzecznik Praw Dziecka .............................. 417
2.1. Utworzenie urzędu i jego pozycja .............................................................. 417
2.2. Powoływanie Rzecznika Praw Obywatelskich ........................................ 419
2.3. Formy działania Rzecznika Praw Obywatelskich ................................... 421
3. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji ................................................................. 423
3.1. Utworzenie KRRiT ....................................................................................... 423
3.2. Skład KRRiT ................................................................................................. 424
3.3. Zadania KRRiT ............................................................................................. 425
Rozdział 11
Finanse publiczne ........................................................................................................ 427
1. Podstawy finansów publicznych ........................................................................ 427
2. Ustawa budżetowa ............................................................................................... 428
3. Narodowy Bank Polski ....................................................................................... 429
Rozdział 12
Stany nadzwyczajne ..................................................................................................... 433
1. Podstawy konstytucyjne ..................................................................................... 433
2. Zasady wprowadzania stanów nadzwyczajnych ............................................. 434
3. Rodzaje stanów nadzwyczajnych ...................................................................... 436
3.1. Stan wojenny ................................................................................ 436
3.2. Stan wyjątkowy ............................................................................ 437
3.3. Stan klęski żywiołowej ................................................................ 438
4. Prawa człowieka w stanach nadzwyczajnych .................................................. 440
Wykaz wykorzystanej literatury ............................................................................... 441