Spis treści

Profesor Michał Sczaniecki (1910–1977) ...........................................................  25

Słowo wstępne ...............................................................................................................  33

Wstęp do wydania dwunastego ...............................................................................  35

Z przedmowy autora ...................................................................................................  37

Część I
Państwo w starożytności

1. Plan wykładu ......................................................................................................  41

Rozdział I

Despotie wschodnie ....................................................................................................  43

2. Rys historyczny .................................................................................................  43
3. Źródła prawa w despotiach wschodnich. Kodeks Hammurabiego .......  44
4. Charakterystyka despotii wschodnich .........................................................  45

Rozdział II

Starożytne państwa śródziemnomorskie ...........................................................  46

1. Rys historyczny .........................................................................................................  46
2. Wprowadzenie ...................................................................................................  46
3. Pogląd na rozwój Sparty ........................................................................................  47
4. Stosunki gospodarcze i społeczne .................................................................  47
5. Ustrój państwa ...................................................................................................  48

III. Pogląd na rozwój Aten ..........................................................................................  49

8. Stosunki gospodarcze i społeczne .................................................................  49
9. Ustrój państwa ...................................................................................................  50
10. Źródła prawa ...........................................................................................................  52
11. Źródła prawa greckiego ................................................................................  52
12. Charakterystyka starożytnych państw śródziemnomorskich ......................  52
13. Cechy wyróżniające ........................................................................................  52

Rozdział III

Rzym w okresie cesarstwa ........................................................................................  54

1. Pogląd na rozwój formy państwa i na rozwój terytorialny Rzymu ...............  54
2. Rozwój formy państwa ..................................................................................  54
3. Rozwój terytorialny państwa rzymskiego ................................................  57
4. Stosunki gospodarcze i społeczne .......................................................................  57
5. Podstawy gospodarcze ..................................................................................  57
6. Ustrój społeczny .............................................................................................  59

III. Ustrój państwa w okresie pryncypatu ..............................................................  61

16. Powstanie pryncypatu i jego struktura .....................................................  61
17. Dalszy rozwój władzy cesarskiej i upadek znaczenia Senatu ..............  63
18. Ustrój państwa w okresie dominatu ..................................................................  64
19. Władza cesarska .............................................................................................  64
20. Podziały imperium .........................................................................................  65
21. Zarząd centralny państwa ............................................................................  65
22. Zarząd lokalny .................................................................................................  66
23. Sądownictwo ...................................................................................................  67
24. Skarbowość ......................................................................................................  67
25. Wojskowość .....................................................................................................  68
26. Państwo a chrześcijaństwo ..........................................................................  69
27. Początki organizacji kościelnej ....................................................................  71
28. Źródła prawa rzymskiego ......................................................................................  71
29. Wprowadzenie ................................................................................................  71
30. Laicyzacja prawa i jego racjonalizacja .......................................................  72
31. Tendencje do upowszechnienia i jednolitości prawa
    (ius gentium a ius civile) ................................................................................  72
32. Rozwój rzeczowego zakresu prawa (ius honorarium a ius civile) .......  73
33. Źródła powstania prawa ...............................................................................  74
34. Ustawy ...............................................................................................................  74
35. Działalność prawotwórcza pretorów ........................................................  75
36. Działalność prawotwórcza prawników rzymskich ................................  75
37. Konstytucje cesarskie i kodyfikacje ...........................................................  76

Rozdział IV

Organizacje społeczne i polityczne ludów germańskich i słowiańskich ..  78

1. Ludy germańskie .......................................................................................................  78
2. Okres plemienny .............................................................................................  78
3. Powstanie państw szczepowych .................................................................  80
4. Główne państwa szczepowe ........................................................................  80
5. Ludy słowiańskie .....................................................................................................  82
6. Organizacje społeczne i polityczne .............................................................  82
7. Charakterystyka państw szczepowych germańskich i słowiańskich .  83

III. Problem wpływów państwa rzymskiego na rozwój państwa
w średniowieczu ....................................................................................................  83

41. Istota zagadnienia ..........................................................................................  83

Część II
Państwo w epoce feudalizmu

Rozdział V

Państwo frankońskie ..................................................................................................  89

1. Rys historyczny .........................................................................................................  89
2. Rozwój terytorialny .......................................................................................  89
3. Okres panowania Merowingów ..................................................................  90
4. Okres panowania Karolingów .....................................................................  91
5. Ustrój gospodarczy i społeczny ............................................................................  91
6. Ogólne warunki gospodarcze ......................................................................  91
7. Rozwój wielkiej własności ziemskiej .........................................................  92
8. Organizacja wielkiej własności ...................................................................  93
9. Immunitet. Powstanie władztwa gruntowego .........................................  93
10. Stosunki społeczne .........................................................................................  94
11. Wasalstwo i beneficjum ................................................................................  95

III. Ustrój państwa ........................................................................................................  97

51. Charakter patrymonialny królestwa ..........................................................  97
52. Podziały państwa i następstwo tronu .......................................................  98
53. Zakres władzy królewskiej ...........................................................................  98
54. Godność cesarska ...........................................................................................  99
55. Organy centralne ..........................................................................................  100
56. Zarząd lokalny ..............................................................................................  102
57. Sądownictwo i proces .................................................................................  103
58. Wojskowość ...................................................................................................  107
59. Skarbowość ...................................................................................................  107
60. Źródła prawa .........................................................................................................  107
61. Zasada osobowości prawa .........................................................................  107
62. Ustawodawstwo królewskie (kapitularze) ............................................  108
63. Dokumenty praktyki ...................................................................................  109
64. Spisy prawa rzymskiego (Leges Romanae Barbarorum) ....................  109
65. Spisy prawa germańskiego (Leges Barbarorum) ..................................  109
66. Charakterystyka państwa frankońskiego i jego znaczenie
    dla rozwoju państwa i prawa w Europie Zachodniej .................................  110
67. Istotne elementy problemu .......................................................................  110
68. Ogólne znaczenie historyczne państwa frankońskiego ......................  111

Rozdział VI

Ogólne zagadnienia państwa feudalnego ..........................................................  112

67. Stosunek poddańczy ....................................................................................  112
68. Feudalizm a ustrój lenny ............................................................................  113
69. Kontrakt lenny ..............................................................................................  113
70. Hierarchia lenna ...........................................................................................  117
71. Własność feudalna .......................................................................................  119
72. Miasta ..............................................................................................................  120
73. Stany społeczne ............................................................................................  121
74. Przywileje i nierówność prawa ................................................................  121
75. Ustrój monarchiczny ...................................................................................  122
76. Formy państwa feudalnego .......................................................................  122

Rozdział VII

Francja w okresie rozdrobnienia feudalnego (X–XIII w.) ...........................  124

1. Rys historyczny .......................................................................................................  124
2. Objęcie tronu przez Kapetyngów .............................................................  124
3. Geografia polityczna Francji ......................................................................  125
4. Rozrost domeny królewskiej .....................................................................  125
5. Stosunki gospodarcze i społeczne .....................................................................  126
6. Ogólny rozwój gospodarczy ......................................................................  126
7. Powstanie stanu szlacheckiego .................................................................  127
8. Powstanie stanu duchownego ..................................................................  128
9. Powstanie miast ...........................................................................................  128
10. Trzy typy miast francuskich ......................................................................  129
11. Gildie i cechy .................................................................................................  130
12. Powstanie stanu mieszczańskiego ...........................................................  131
13. Położenie ludności wiejskiej .....................................................................  132
14. Powstanie społeczeństwa stanowego .....................................................  133

III. Ustrój państwa .....................................................................................................  133

89. Struktura terytorialna monarchii .............................................................  133
90. Podstawy władzy królewskiej ..................................................................  134
91. Król – najwyższy zwierzchnik lenny .......................................................  135
92. Król – strażnik pokoju. Zwalczanie wojen prywatnych ......................  136
93. Król – najwyższy sędzia ..............................................................................  137
94. Utrwalenie się dziedziczności tronu ........................................................  138
95. Organy centralne ..........................................................................................  139
96. Zarząd lokalny ..............................................................................................  140
97. Źródła prawa .........................................................................................................  142
98. Powstanie terytorialnego prawa zwyczajowego i jego rozdrobnienie   142
99. Podział Francji na kraje prawa zwyczajowego i kraje prawa pisanego   143
100. Spisy prawa zwyczajowego .......................................................................  143
101. Renesans nauki prawa rzymskiego .......................................................  144
102. Powstanie i rozwój prawa kanonicznego ............................................  145
103. Nauczanie prawa na uniwersytetach ....................................................  146
104. Charakterystyka okresu .......................................................................................  146
105. Główne cechy wyróżniające ....................................................................  146

Rozdział VIII

Francja w okresie monarchii stanowej (XIV–XV w.) .....................................  148

1. Rys historyczny .......................................................................................................  148
2. Ramy terytorialne zjednoczonej monarchii ........................................  148
3. Główne wydarzenia historyczne ............................................................  149
4. Stosunki gospodarcze i społeczne .....................................................................  150
5. Ogólny rozwój gospodarczy ....................................................................  150
6. Społeczeństwo stanowe ...........................................................................  150

III. Ustrój państwa .....................................................................................................  151

108. Zmiana charakteru władzy królewskiej ...............................................  151
109. Legiści ...........................................................................................................  152
110. Następstwo tronu ......................................................................................  153
111. Zasada niepodzielności domeny. Apanaże ..........................................  154
112. Stany Generalne .........................................................................................  154
113. Stany Prowincjonalne ...............................................................................  157
114. Parlament ....................................................................................................  157
115. Wojskowość i skarbowość .......................................................................  158
116. Zarząd lokalny ............................................................................................  160
117. Źródła prawa .........................................................................................................  160
118. Zjawiska najistotniejsze ...........................................................................  160
119. Charakterystyka okresu .......................................................................................  161
120. Główne cechy wyróżniające ....................................................................  161

Rozdział IX

Niemcy w okresie monarchii wczesnofeudalnej (wiek X – połowa XIII w.)   162

1. Rys historyczny .......................................................................................................  162
2. Główne wydarzenia historyczne ............................................................  162
3. Ramy terytorialne ......................................................................................  163
4. Stosunki gospodarcze i społeczne .....................................................................  164
5. Ogólny rozwój gospodarczy ....................................................................  164
6. Powstanie stanu szlacheckiego ..............................................................  164
7. Książęta szczepowi i terytorialni ...........................................................  165
8. Ministeriałowie ..........................................................................................  166
9. Ludność wiejska .........................................................................................  166
10. Powstanie miast i ich rozwój ..................................................................  167
11. Ustrój miast .................................................................................................  168
12. Mieszczaństwo ...........................................................................................  169
13. Powstanie społeczeństwa stanowego ...................................................  169

III. Ustrój państwa .....................................................................................................  170

130. Królestwo Niemieckie a cesarstwo ........................................................  170
131. Władza królewska .....................................................................................  172
132. Upadek księstw szczepowych. Początki księstw terytorialnych ....  173
133. Następstwo tronu ......................................................................................  174
134. Problem przymusu lennego ....................................................................  175
135. Stosunek państwa do Kościoła ...............................................................  175
136. Zarząd centralny państwa .......................................................................  176
137. Zarząd lokalny ............................................................................................  177
138. Źródła prawa .........................................................................................................  178
139. Ogólny rozwój prawa ................................................................................  178
140. Prawo ziemskie ..........................................................................................  178
141. Prawo miejskie ...........................................................................................  179
142. Prawo lenne, dworskie i górnicze ..........................................................  180
143. Charakterystyka okresu .......................................................................................  181
144. Główne cechy wyróżniające ....................................................................  181

Rozdział X

Niemcy w okresie rozdrobnienia feudalnego i kształtowania się monarchii stanowych (od połowy XIII w. do końca XV w.) ..............................................  182

1. Rys historyczny .......................................................................................................  182
2. Główne wydarzenia ..................................................................................  182
3. Geografia polityczna .................................................................................  183
4. Stosunki gospodarcze i społeczne .....................................................................  185
5. Ogólny rozwój gospodarczy ....................................................................  185
6. Szlachta ........................................................................................................  185
7. Ludność wiejska .........................................................................................  186
8. Miasta i mieszczaństwo ............................................................................  186

III. Ustrój państwa .....................................................................................................  187

1. Ustrój Rzeszy ..........................................................................................................  187
2. Władza królewska .....................................................................................  187
3. Następstwo tronu ......................................................................................  188
4. Organy centralne .......................................................................................  189
5. Sądownictwo ..............................................................................................  190
6. Władztwa terytorialne .........................................................................................  190
7. Rozwój zwierzchnictwa terytorialnego ................................................  190
8. Organy centralne .......................................................................................  192
9. Związki miast. Hanza ................................................................................  194
10. Źródła prawa .........................................................................................................  195
11. Zjawiska najistotniejsze ...........................................................................  195
12. Charakterystyka okresu .......................................................................................  195
13. Główne cechy wyróżniające ....................................................................  195

Rozdział XI

Anglia w okresie monarchii wczesnofeudalnej i monarchii stanowej
(XI–XV w.) .....................................................................................................................  197

1. Rys historyczny .......................................................................................................  197
2. Anglia w starożytności .............................................................................  197
3. Państwo anglosaskie i jego podbój przez Normanów w 1066 r.  198
4. Antagonizm angielsko-francuski ...........................................................  199
5. Rzut oka na ewolucję ustrojową Anglii ................................................  200
6. Stosunki gospodarcze i społeczne .....................................................................  201
7. Ogólne warunki gospodarcze .................................................................  201
8. Ustrój lenny angielski i jego specyficzne cechy ..................................  201
9. Feudałowie ..................................................................................................  203
10. Ludność wiejska .........................................................................................  204
11. Miasta i mieszczanie .................................................................................  205

III. Ustrój państwa .....................................................................................................  206

167. Władza królewska .....................................................................................  206
168. Państwo a Kościół ......................................................................................  208
169. Następstwo tronu ......................................................................................  208
170. Urzędy nadworne ......................................................................................  209
171. Rada Królewska .........................................................................................  209
172. Wielka Karta Wolności z 1215 r.  211
173. Początki Parlamentu .................................................................................  213
174. Skład Parlamentu ......................................................................................  213
175. Uprawnienia Parlamentu .........................................................................  215
176. Charakterystyczne cechy średniowiecznego parlamentaryzmu angielskiego   216
177. Zarząd lokalny ............................................................................................  217
178. Początki samorządu lokalnego ...............................................................  218
179. Sądownictwo ..............................................................................................  219
180. Sądy przysięgłych ......................................................................................  220
181. Źródła prawa .........................................................................................................  221
182. Powstanie systemu common law i systemu equity ............................  221
183. Źródła poznania prawa ............................................................................  223
184. Charakterystyka okresu .......................................................................................  224
185. Główne cechy wyróżniające ....................................................................  224

Rozdział XII

Państwo kijowskie w okresie monarchii wczesnofeudalnej (X–XI w.) ..  225

1. Rys historyczny .......................................................................................................  225
2. Powstanie państwa ruskiego ..................................................................  225
3. Problem wpływów normańskich na powstanie państwa ................  226
4. Rozwój państwa kijowskiego ..................................................................  227
5. Stosunki gospodarcze i społeczne .....................................................................  228
6. Ogólne warunki gospodarcze .................................................................  228
7. Ugruntowanie się stosunków feudalnych ............................................  228
8. Struktura społeczna ..................................................................................  229

III. Ustrój państwa .....................................................................................................  230

190. Władza wielkoksiążęca ............................................................................  230
191. Następstwo tronu i podziały państwa ..................................................  230
192. Zarząd państwa ..........................................................................................  231
193. Źródła prawa .........................................................................................................  232
194. Układy rusko-bizantyńskie z X w.  232
195. Ruska Prawda .............................................................................................  233
196. Charakterystyka okresu .......................................................................................  234
197. Główne cechy wyróżniające ....................................................................  234

Rozdział XIII

Ruś w okresie rozdrobnienia feudalnego (XII–XV w.) .................................  235

1. Rys historyczny .......................................................................................................  235
2. Rozdrobnienie i przebieg zjednoczenia ziem ruskich .......................  235
3. Stosunki gospodarcze i społeczne .....................................................................  236
4. Ogólny rozwój gospodarczy ....................................................................  236
5. Feudałowie ..................................................................................................  237
6. Ludność wiejska .........................................................................................  238
7. Miasta i mieszczanie .................................................................................  239

III. Ustrój państwa .....................................................................................................  239

201. Rola wielkich książąt moskiewskich w zjednoczeniu państwa ......  239
202. Zarząd Wielkiego Księstwa Moskiewskiego ........................................  240
203. Ustrój republik Nowogrodu i Pskowa ...................................................  241
204. Charakterystyka okresu .....................................................................................  242
205. Główne cechy wyróżniające ....................................................................  242

Rozdział XIV

Rosja w okresie monarchii stanowej (od XVI w. do połowy XVII w.) ......  243

1. Rys historyczny .......................................................................................................  243
2. Rosja za ostatnich Rurykowiczów .........................................................  243
3. Kryzys monarchii na początku XVII w.  244
4. Stosunki gospodarcze i społeczne .....................................................................  244
5. Ogólny rozwój gospodarczy ....................................................................  244
6. Bojarowie .....................................................................................................  245
7. Ludność wiejska .........................................................................................  246
8. Miasta i mieszczaństwo ............................................................................  246

III. Ustrój państwa .....................................................................................................  247

211. Władza carska ............................................................................................  247
212. Duma Bojarska ...........................................................................................  248
213. Sobór Ziemski .............................................................................................  248
214. Prikazy ..........................................................................................................  249
215. Zarząd lokalny. Samorząd gubny i ziemski .........................................  249
216. Źródła prawa .........................................................................................................  250
217. Najważniejsze zbiory prawa ...................................................................  250
218. Charakterystyka okresu .......................................................................................  251
219. Główne cechy wyróżniające ....................................................................  251

Rozdział XV

Charakterystyka państwa feudalnego w dobie poprzedzającej
pojawienie się monarchii absolutnej .................................................................  252

218. Wprowadzenie ...........................................................................................  252
219. Monarchia wczesnofeudalna ...............................................................................  253
220. Ogólne ujęcie syntetyczne .......................................................................  253
221. Rozdrobnienie feudalne ......................................................................................  255
222. Ogólne ujęcie syntetyczne .......................................................................  255

III. Monarchia stanowa .............................................................................................  259

221. Ogólne ujęcie syntetyczne .......................................................................  259
222. Pojawienie się monarchii absolutnej ..............................................................  263
223. Ustalenia wstępne .....................................................................................  263

Rozdział XVI

Francja w okresie monarchii absolutnej (XVI–XVIII w.) .............................  264

1. Rys historyczny .......................................................................................................  264
2. Monarchia absolutna i jej kryzys w XVI w.  264
3. Kryzys monarchii w XVII w. i rządy Ludwika XIV ..............................  265
4. Zmierzch i kryzys monarchii w XVIII w.  265
5. Ramy terytorialne ......................................................................................  266
6. Stosunki gospodarcze i społeczne .....................................................................  267
7. Stosunki gospodarcze ..........................................................................................  267
8. Akumulacja kapitałów ..............................................................................  267
9. Merkantylizm i polityka merkantylna ..................................................  268
10. Fizjokratyzm ...............................................................................................  269
11. Stosunki społeczne ...............................................................................................  270
12. Charakter podziałów społecznych ........................................................  270
13. Duchowieństwo .........................................................................................  270
14. Szlachta ........................................................................................................  271
15. Mieszczaństwo ...........................................................................................  272
16. Ludność wiejska .........................................................................................  273

III. Ustrój państwa .....................................................................................................  275

1. Król i władza królewska ......................................................................................  275
2. Zakres władzy królewskiej ......................................................................  275
3. Uzasadnienie władzy absolutnej ............................................................  276
4. Prawa fundamentalne monarchii ..........................................................  278
5. Prawa i aspiracje polityczne parlamentów .........................................  279
6. Organy centralne ...................................................................................................  281
7. Urzędy ministerialne ................................................................................  281
8. Rady Królewskie ........................................................................................  283
9. Stany Generalne .........................................................................................  284
10. Zarząd lokalny ........................................................................................................  285
11. Cechy podstawowe ....................................................................................  285
12. Skarbowość ............................................................................................................  286
13. Charakterystyka ogólna ...........................................................................  286
14. Sądownictwo ..........................................................................................................  287
15. Wprowadzenie ...........................................................................................  287
16. Sądownictwo królewskie delegowane .................................................  288
17. Sądownictwo królewskie zastrzeżone ..................................................  289
18. Stosunek państwa do wyznań ............................................................................  290
19. Państwo a Kościół katolicki .....................................................................  290
20. Położenie prawne protestantów ............................................................  292
21. Położenie prawne Żydów ........................................................................  294
22. Źródła prawa .........................................................................................................  295
23. Rozwój prawa zwyczajowego i wpływ prawa rzymskiego .............  295
24. Ustawodawstwo królewskie ...................................................................  296
25. Charakterystyka okresu .......................................................................................  297
26. Główne cechy wyróżniające ....................................................................  297

Rozdział XVII

Niemcy w wiekach XVI–XVIII .................................................................................  298

1. Rys historyczny .......................................................................................................  298
2. Geografia polityczna Niemiec .................................................................  298
3. Wzrost władzy książąt terytorialnych ..................................................  300
4. Stosunki gospodarcze i społeczne .....................................................................  301
5. Stosunki gospodarcze ...............................................................................  301
6. Szlachta ........................................................................................................  302
7. Duchowieństwo .........................................................................................  303
8. Mieszczaństwo ...........................................................................................  304
9. Ludność wiejska .........................................................................................  304

III. Ustrój państwa .....................................................................................................  306

1. Rzesza ......................................................................................................................  306
2. Charakter prawny Rzeszy ........................................................................  306
3. Władza cesarska ........................................................................................  307
4. Organy Rzeszy ............................................................................................  307
5. Sejm Rzeszy .................................................................................................  308
6. Sąd Kameralny Rzeszy ..............................................................................  309
7. Stosunek państwa do wyznań ................................................................  310
8. Terytoria Rzeszy ....................................................................................................  312
9. Charakter prawny i ustrój terytoriów Rzeszy ....................................  312
10. Monarchia brandenbursko-pruska ...................................................................  314
11. Rozwój terytorialny monarchii i powstanie królestwa Prus ...........  314
12. Organy centralne .......................................................................................  315
13. Organy lokalne ...........................................................................................  316
14. Absolutyzm oświecony .............................................................................  316
15. Monarchia Habsburgów ......................................................................................  317
16. Powstanie monarchii Habsburgów .......................................................  317
17. Organy centralne .......................................................................................  318
18. Organy lokalne ...........................................................................................  319
19. Charakterystyka monarchii habsburskiej ............................................  319
20. Źródła prawa .........................................................................................................  320
21. Problem recepcji prawa rzymskiego ....................................................  320
22. Przyczyny ekspansji prawa rzymskiego w średniowieczu ..............  320
23. Sposób przeprowadzenia recepcji .........................................................  321
24. Rozmiary recepcji prawa rzymskiego w Niemczech .........................  322
25. Ekspansja prawa rzymskiego w Europie .............................................  323
26. Carolina ........................................................................................................  324
27. Kodyfikacje XVIII w.  326
28. Kodyfikacje prawa cywilnego .................................................................  326
29. Kodyfikacje prawa karnego .....................................................................  327
30. Charakterystyka formy państwa .......................................................................  328
31. Główne cechy wyróżniające ....................................................................  328

Rozdział XVIII

Anglia w okresie monarchii absolutnej (od XVI do połowy XVII w.) ......  329

1. Rys historyczny .......................................................................................................  329
2. Wprowadzenie ...........................................................................................  329
3. Stosunki gospodarcze i społeczne .....................................................................  330
4. Początki kapitalizmu .................................................................................  330
5. Rozwój kapitalizmu w rolnictwie ..........................................................  330
6. Rozwój kapitalizmu w przemyśle ..........................................................  332
7. Rozwój kapitalizmu w handlu ................................................................  332
8. Rozwój stosunków społecznych ............................................................  333

III. Ustrój państwa .....................................................................................................  333

291. Władza królewska i Parlament ...............................................................  333
292. Organy centralne .......................................................................................  334
293. Stosunek do wyznań .................................................................................  335
294. Charakterystyka okresu .....................................................................................  336
295. Główne cechy wyróżniające ....................................................................  336

Rozdział XIX

Rosja w okresie monarchii absolutnej od połowy XVII w. do XVIII w.  337

1. Rys historyczny .......................................................................................................  337
2. Wprowadzenie ...........................................................................................  337
3. Stosunki gospodarcze i społeczne .....................................................................  338
4. Reformy gospodarcze Piotra I ................................................................  338
5. Szlachta ........................................................................................................  339
6. Mieszczaństwo ...........................................................................................  340
7. Ludność wiejska .........................................................................................  340

III. Ustrój państwa .....................................................................................................  341

300. Władza cesarska ........................................................................................  341
301. Organy centralne .......................................................................................  341
302. Zarząd lokalny ............................................................................................  342
303. Wojskowość ................................................................................................  343
304. Źródła prawa .........................................................................................................  344
305. Zjawiska najistotniejsze ...........................................................................  344
306. Charakterystyka okresu .......................................................................................  344
307. Główne cechy wyróżniające ....................................................................  344

Rozdział XX

Charakterystyka feudalnej monarchii absolutnej .........................................  346

306. Ogólne ujęcie syntetyczne .......................................................................  346
307. Prawidłowości rozwoju państwa w epoce feudalizmu ....................  349

Część III
Państwo w epoce kapitalizmu

308. Plan wykładu ..............................................................................................  353

Rozdział XXI

Anglia w XVII i XVIII w. (do 1832 r.) ....................................................................  355

1. Rys historyczny .......................................................................................................  355
2. Podział na okresy .......................................................................................  355
3. Rozwój stosunków gospodarczych i społecznych .............................  355
4. Rozwój terytorialny. Kolonie ..................................................................  357
5. Przemiany ustrojowe w XVII w.  359
6. Okres panowania Stuartów (1603–1648) .......................................................  359
7. Opozycja Parlamentu. Petycja prawa ...................................................  359
8. Długi Parlament. Ustawy z 1641 r.  360
9. Okres Republiki (1648–1660) ............................................................................  360
10. Ścieranie się sił i programów politycznych .........................................  360
11. Ustrój Republiki w latach 1649–1653 ..................................................  362
12. Ustrój Republiki w latach 1653–1660 ..................................................  362
13. Okres restauracji Stuartów (1660–1688) .......................................................  363
14. Rządy Karola II. Habeas Corpus Act ......................................................  363
15. Rządy Jakuba II. Druga „chwalebna” rewolucja ..................................  365

III. Powstanie rządów parlamentarnych i gabinetowych (1689–1832) .......  365

1. Ustrój Anglii na przełomie XVII i XVIII w.  365
2. Rządy dynastii orańskiej i hanowerskiej .............................................  365
3. Bill o prawach z 1689 r.  366
4. Ustawa sukcesyjna z 1701 r.  366
5. Charakterystyka przemian ustrojowych ..............................................  367
6. Powstanie rządów parlamentarnych ...............................................................  368
7. Odpowiedzialność prawna a odpowiedzialność polityczna ministrów   368
8. Powstanie gabinetu. Zasada nieodpowiedzialności króla ...............  369
9. Odpowiedzialność solidarna, czyli gabinetowa, ministrów ............  370
10. Mechanizm rządów parlamentarnych ..................................................  370
11. Konstytucja angielska .........................................................................................  372
12. Konstytucja w znaczeniu formalnym i materialnym .........................  372
13. Materialny charakter konstytucji angielskiej ......................................  372
14. Wpływ wzoru konstytucji angielskiej na inne kraje .........................  374
15. Potrzeba reformy ustrojowej w XIX w.  375

Rozdział XXII

Powstanie Stanów Zjednoczonych Ameryki i ich konstytucja z 1787 r.  377

1. Kolonie angielskie w Ameryce Północnej i ich walka o niepodległość ......  377
2. Powstanie kolonii angielskich w Ameryce ..........................................  377
3. Ustrój kolonii i ich stosunek do metropolii .........................................  377
4. Przebieg wojny o niepodległość (1775–1783) ...................................  378
5. Stany Zjednoczone jako konfederacja ..............................................................  379
6. I i II Kongres Kontynentalny i deklaracja niepodległości .................  379
7. Przyjęcie Artykułów konfederacji .........................................................  379
8. Konstytucje stanowe i uchwalenie konstytucji federalnej ...............  380

III. Konstytucja federalna z 1787 r.  380

337. Konstytucja z 1787 r. pierwszą konstytucją pisaną ..........................  380
338. Charakter konstytucji jako konstytucji federalnej .............................  381
339. Realizacja zasady trójpodziału władzy .................................................  382
340. Gwarancje praw obywatelskich .............................................................  384
341. Perspektywy rozwoju konstytucji amerykańskiej w XIX i XX w.  384
342. Wpływ konstytucji Stanów Zjednoczonych na rozwój światowego konstytucjonalizmu ...................................................................................  385

Rozdział XXIII

Francja w dobie rewolucji i dyktatury napoleońskiej (1789–1814) ......  386

1. Ogólne wprowadzenie ...........................................................................................  386
2. Przyczyny rewolucji francuskiej ............................................................  386
3. Kryzys monarchii absolutnej w latach 1770–1789 ...........................  387
4. Podział na okresy .......................................................................................  388
5. Okres monarchii ograniczonej (1789–1792) .................................................  389
6. Pierwsza Konstytuanta ........................................................................................  389
7. Zwołanie Stanów Generalnych w 1789 r.  389
8. Powstanie pierwszej Konstytuanty i jej prace ....................................  389
9. Deklaracja praw człowieka i obywatela ...............................................  390
10. Uchwały w sprawie likwidacji feudalizmu ..........................................  393
11. Reformy zarządu terytorialnego ............................................................  395
12. Reformy sądownictwa ..............................................................................  396
13. Unormowanie stosunków wyznaniowych ...........................................  397
14. Zasady konstytucji z 1791 r.  398
15. Ogólne zasady konstytucji .......................................................................  398
16. Wprowadzenie konstytucji w życie .......................................................  400
17. Ogólna ocena działalności Konstytuanty .............................................  400

III. Okres rządów Konwentu (1792–1793) ..........................................................  401

356. Zebranie się Konwentu i proklamowanie republiki ..........................  401
357. Walka żyrondystów z jakobinami ..........................................................  402
358. Okres dyktatury jakobińskiej (1793–1794) ..................................................  402
359. Konstytucja jakobińska z 1793 r.  402
360. Dyktatura jakobińska ................................................................................  403
361. Okres Dyrektoriatu (1794/1795–1799) ..........................................................  405
362. Konstytucja dyrektorialna z 1795 r.  405
363. Rządy Dyrektoriatu ...................................................................................  406
364. Okres dyktatury napoleońskiej (1799–1814) ...............................................  407
365. Ustrój państwa – organy centralne ...................................................................  407
366. Konsulat i cesarstwo .................................................................................  407
367. Konstytucja konsularna z 1799 r.  408
368. Praktyka konstytucyjna i zmiany konstytucji .....................................  410
369. Cesarstwo Francuskie ...............................................................................  410
370. Reformy wewnętrzne ...........................................................................................  411
371. Reformy zarządu terytorialnego ............................................................  411
372. Reorganizacja sądownictwa ....................................................................  413
373. Unormowanie stosunków między państwem a Kościołem .............  414
374. Kodyfikacje napoleońskie ....................................................................................  414
375. Wpływ teorii prawa natury na rozwój prawa i kodyfikacji .............  414
376. Kodeks cywilny ..........................................................................................  415
377. Inne kodeksy ...............................................................................................  416
378. Rozwój prawa sądowego w XIX i XX w.  417
379. Światowe znaczenie kodyfikacji napoleońskiej ..................................  418

Rozdzia