Wykaz skrótów | str. 11

Wstęp | str. 13

Wstęp do II wydania | str. 15

Wstęp do III wydania | str. 17

Rozdział I
Rys historyczny zasad odpowiedzialności nieletnich oraz postępowania w sprawach nieletnich od starożytności do XIX w. | str. 19

1. Przestępczość nieletnich | str. 19
2. Zasady odpowiedzialności w ujęciu historycznym | str. 20
2.1. Starożytność - prawo rzymskie i jego tendencje | str. 20
2.2. Średniowiecze i czasy nowożytne | str. 22
2.3. Zasady odpowiedzialności nieletnich w dawnym prawie polskim | str. 26
3. Tworzenie odrębnego, szczególnego sądownictwa dla nieletnich oraz aktów prawnych regulujących postępowanie przed tymi sądami | str. 30
3.1. Tworzenie sądów dla nieletnich na świecie | str. 30
3.2. Tworzenie sądów dla nieletnich na ziemiach polskich | str. 31

Rozdział II
Model postępowania w sprawach nieletnich w Polsce | str. 34

1. Postępowanie w sprawach nieletnich w systemie polskiego prawa | str. 34
2. Prace nad przygotowaniem ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich | str. 40
3. Postępowanie wobec nieletnich podporządkowane przepisom kodeksu postępowania karnego z 1928 r. | str. 44
3.1. Uwagi wstępne | str. 44
3.2. Odrębności szczególnego postępowania karnego (rozdział II księgi XI k.p.k. z 1928 r.) | str. 45
3.3. Przebieg postępowania w sprawach nieletnich na podstawie utrzymanych w mocy przepisów art. 474-495 k.p.k. z 1928 r. | str. 50
3.3.1. Postępowanie przygotowawcze w sprawach nieletnich | str. 51
3.3.2. Postępowanie jurysdykcyjne w sprawach nieletnich | str. 53
3.3.3. Postępowanie wykonawcze według kodeksu postępowania karnego z 1928 r. | str. 56
4. Podstawowe założenia ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich | str. 56
4.1. Uwagi wstępne | str. 56
4.2. Cel ustawy | str. 59
4.3. Dyrektywy przewodnie ustawy | str. 60
4.3.1. Dobro nieletniego | str. 60
4.3.2. Zasada indywidualizacji | str. 61
4.4. Podstawowe pojęcia ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich | str. 62
4.4.1. Nieletni | str. 62
4.4.2. Czyn karalny | str. 65
4.4.3. Demoralizacja | str. 66
4.5. Procedura postępowania w sprawach nieletnich | str. 70
5. Właściwość sądu orzekającego w sprawach nieletnich | str. 77
5.1. Właściwość rzeczowa | str. 77
5.2. Właściwość miejscowa | str. 88
6. Środki wychowawcze i zwalczania demoralizacji i przestępczości nieletnich, przewidziane w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich | str. 90
6.1. Wymierzanie nieletniemu kary w postępowaniu podporządkowanym przepisom ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich | str. 91
6.2. Orzekanie środków wychowawczych | str. 93
6.3. Orzekanie zakładu poprawczego | str. 95

Rozdział III
Czynności Policji dokonywane przed formalnym wszczęściem postępowania w sprawach nieletnich | str. 98

1. Uwagi wstępne | str. 98
1.1. Zakres czynności Policji przed formalnym wszczęciem postępowania | str. 100
1.2. Podstawa prawna czynności Policji | str. 103
2. Czynności wstępne Policji | str. 105
3. Czynności Policji w wypadkach niecierpiących zwłoki | str. 106
3.1. Przesłuchiwanie nieletniego przez Policję | str. 108
3.2. Przesłuchiwanie świadków przez Policję | str. 117
3.3. Inne czynności dowodowe Policji | str. 119
3.4. Zatrzymanie nieletniego i umieszczenie w policyjnej izbie dziecka | str. 120
3.4.1. Ujęcie nieletniego | str. 120
3.4.2. Zatrzymanie i umieszczenie nieletniego w policyjnej izbie dziecka | str. 121

Rozdział IV
Przebieg postępowania w sprawach nieletnich | str. 128

1. Czas trwania postępowania w stosunku do nieletnich | str. 128
1.1. Uwagi wstępne | str. 128
1.2. Czas od popełnienia czynu karalnego przez nieletniego (lub stwierdzenie jego demoralizacji) do wszczęcia postępowania przed sądem rodzinnym | str. 130
1.3. Czas od pierwszej czynności do wszczęcia postępowania wyjaśniającego . 131
1.4. Czas trwania postępowania wyjaśniającego | str. 132
1.5. Czas trwania postępowania rozpoznawczego | str. 133
1.6. Zawieszenie postępowania | str. 134
1.7. Czas trwania postępowania przed sądem rodzinnym | str. 135
2. Struktura postępowania w sprawach nieletnich uregulowanego przepisami u.p.n. przed i po nowelizacji z 2013 r. | str. 135
3. Wszczęcie postępowania | str. 139
3.1. Wszczęcie postępowania w sprawie nieletniego na podstawie art. 21 § 1 u.p.n. | str. 139
3.2. Wszczęcie postępowania na podstawie art. 32a § 1 u.p.n. | str. 142
3.3. Cel postępowania wszczętego na podstawie art. 32a u.p.n. | str. 143
3.4. Czynności dowodowe przed sądem rodzinnym | str. 144
3.4.1. Zbieranie danych o nieletnim | str. 145
3.4.2. Czynności dowodowe sądu rodzinnego w toku postępowania przed sądem rodzinnym | str. 148
3.4.2.1. Wysłuchanie nieletniego | str. 149
3.4.2.2. Przesłuchiwanie świadków przez sędziego rodzinnego w toku postępowania wyjaśniającego (przed nowelizacją z 2013 r.) | str. 150
3.4.3. Czynności dokonywane na zlecenie sądu rodzinnego | str. 151
3.4.3.1. Czynności zlecone Policji w świetle badań | str. 151
3.4.3.2. Czynności zlecone kuratorom (art. 24 § 1 u.p.n.) | str. 152
4. Strony postępowania | str. 152
4.1. Sytuacja prawna nieletniego jako strony postępowania | str. 154
4.1.1. Prawo nieletniego do obrony | str. 154
4.1.1.1. Realizacja prawa do obrony materialnej w postępowaniu w sprawach nieletnich | str. 155
4.1.1.2. Prawo nieletniego do obrony formalnej | str. 157
4.1.2. Tymczasowe środki zapobiegawcze stosowane wobec nieletnich w toku postępowania | str. 160
4.2. Rodzice nieletniego (opiekun) | str. 162
4.3. Prokurator | str. 165
5. Pokrzywdzony | str. 167
6. Orzekanie przez sąd rodzinny | str. 171
6.1. Postanowienia wydawane przez sąd rodzinny w toku przebiegu postępowania | str. 171
6.2. Orzekanie przez sąd rodzinny środków wobec rodziców | str. 173
6.3. Orzekanie przez sąd rodzinny o zastosowaniu środków wychowawczych | str. 174
6.4. Orzekanie przez sąd rodzinny na rozprawie | str. 175
6.4.1. Postanowienie kończące postępowanie | str. 179
7. Postępowanie odwoławcze (art. 58-63 u.p.n.) | str. 180
7.1. Środki odwoławcze w sprawach nieletnich | str. 180
7.2. Zakres zaskarżenia | str. 181
7.3. Wymogi formalne środków odwoławczych | str. 182
7.4. Zakaz reformationis in peius | str. 183
7.5. Sytuacja nieletniego w postępowaniu odwoławczym | str. 183
7.6. Sytuacja pokrzywdzonego w postępowaniu odwoławczym | str. 184
7.7. Dopuszczalność wniesienia kasacji | str. 184
7.8. Zaskarżanie orzeczeń wydanych w sprawach nieletnich w praktyce | str. 185

Rozdział V
Sytuacja prawna nieletniego w świetle obowiązujących w Polsce przepisów i standardów europejskich | str. 187

1. Uwagi wstępne | str. 187
1.1. Znaczenie Konstytucji w systemie polskiego prawa | str. 187
1.2. Reforma prawa w Polsce w 1997 r. | str. 190
1.3. Prace nad reformą postępowania w sprawach nieletnich w Polsce | str. 193
2. Wyznaczniki standardów europejskich w Polsce w zakresie praw człowieka | str. 194
2.1. Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności | str. 194
2.2. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych | str. 196
3. Wyznaczniki standardów europejskich w zakresie szczególnej ochrony praw dziecka | str. 196
3.1. Konwencja o prawach dziecka z dnia 20 listopada 1989 r. | str. 196
3.2. Reguły Minimalne ONZ (zwane regułami z Beijing) | str. 197
3.3. Rekomendacje i zalecenia Rady Europy dotyczące reakcji społecznej na przestępczość nieletnich | str. 198
4. Standardy europejskie a rozwiązania w prawie polskim | str. 199
4.1. Wiek (definicje pojęć "dziecko" i "nieletni") | str. 199
4.1.1. Reguły Minimalne ONZ | str. 199
4.1.2. Konwencja o prawach dziecka | str. 199
4.1.3. Kodeks karny z 1997 r. | str. 200
4.1.4. Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich | str. 201
5. Podstawowe prawa nieletniego w świetle standardów europejskich oraz ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich | str. 203
5.1. Wprowadzenie | str. 203
5.2. Rozwiązania przyjęte w polskiej ustawie a standardy europejskie | str. 203
5.3. Zasady wynikające ze standardów europejskich, których nie uwzględniono w przepisach polskiej ustawy | str. 208
5.3.1. Prawo do rzetelnego procesu | str. 208
5.3.2. Prawo do humanitarnego i godnego traktowania w czasie pozbawienia wolności | str. 209
5.3.3. Prawo do poszanowania godności w toku postępowania | str. 210
5.3.4. Zasada domniemania niewinności | str. 212
5.3.5. Prawo do informacji o zarzutach w sprawie | str. 215
5.3.6. Prawo do bezpłatnego tłumacza | str. 216
5.3.7. Rozpoznanie sprawy w rozsądnym terminie | str. 217
5.4. Zasady i gwarancje wynikające ze standardów europejskich uwzględnione w przepisach polskiej ustawy | str. 218
5.4.1. Zasada prawa do wolności | str. 218
5.4.1.1. Standardy europejskie | str. 218
5.4.1.2. Rozwiązania przyjęte w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich | str. 219
5.4.2. Zasada prawa do obrony | str. 223
5.4.2.1. Standardy europejskie | str. 223
5.4.2.2. Rozwiązania przyjęte w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich | str. 223
5.4.3. Prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego | str. 228
5.4.3.1. Standardy europejskie | str. 228
5.4.3.2. Rozwiązania przyjęte w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich | str. 228
5.4.4. Prawo do zaskarżania postanowienia kończącego postępowanie | str. 229
5.4.4.1. Standardy europejskie | str. 229
5.4.4.2. Rozwiązania przyjęte w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich | str. 230
5.4.5. Ustanowienie odrębnych organów odnoszących się do dzieci, odrębnych praw i procedur | str. 231
5.4.5.1. Standardy europejskie | str. 231
5.4.5.2. Rozwiązania przyjęte w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich | str. 232
5.4.6. Zasady kierowania się dobrem dziecka oraz indywidualizacji w toku postępowania | str. 234
5.4.6.1. Standardy europejskie | str. 234
5.4.6.2. Rozwiązania przyjęte w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich | str. 234
5.4.7. Różnorodność środków orzekanych wobec dzieci | str. 235
5.4.7.1. Standardy europejskie | str. 235
5.4.7.2. Rozwiązania przyjęte w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich | str. 236

Rozdział VI
Ocena przepisów ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich | str. 239

1. Stosowanie przepisów ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich przed nowelizacją z 2013 r. | str. 239
2. Ocena rozwiązań przyjętych w ustawie z dnia 30 sierpnia 2013 r. o zmianie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich oraz niektórych innych ustaw | str. 244
2.1. Uwagi wstępne | str. 244
2.2. Nowe rozwiązania przewidziane w noweli z 2013 r. | str. 245
2.3. Procedura postępowania wedle noweli z 2013 r. | str. 246
2.4. Czynności Policji | str. 247
2.5. Struktura postępowania | str. 249
2.6. Sytuacja procesowa stron | str. 251
2.7. Postępowanie odwoławcze | str. 253
2.8. Uwagi końcowe | str. 253
3. Projektowane zmiany postępowania w sprawach nieletnich w Polsce przed uchwaleniem noweli z 2013 r. | str. 254
3.1. Uwagi wstępne | str. 254
3.2. Powołanie Zespołu do spraw opracowania projektu ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich w 2003 r. | str. 254
3.3. Przekazanie do Ministerstwa Sprawiedliwości projektu Kodeksu nieletnich w 2005 r. | str. 256
3.3.1. Projekt z 2005 r. | str. 257
3.3.1.1. Podstawowe dyrektywy postępowania | str. 258
3.3.1.2. Podstawowe zasady postępowania | str. 259
3.3.1.3. Zakres podmiotowy i przedmiotowy | str. 261
3.3.1.4. Strony postępowania | str. 268
3.3.1.4.1. Prokurator | str. 269
3.3.1.4.2. Nieletni | str. 270
3.3.1.4.3. Pokrzywdzony | str. 276
3.3.1.5. Struktura postępowania | str. 278
3.3.1.5.1. Postępowanie wyjaśniające | str. 279
3.3.1.5.2. Postępowanie jurysdykcyjne | str. 282
3.3.1.5.3. Postępowanie wykonawcze | str. 287
3.3.1.6. Dochodzenie odszkodowania od Skarbu Państwa | str. 290
3.3.2. Projekt z 2007 r. | str. 291
3.3.3. Projekt z 2008 r. | str. 294

Bibliografia | str. 299