Wykaz skrótów  | str. 23

Od redaktora naukowego  | str. 33

Część I

ZAGADNIENIA OGÓLNE

Rozdział 1

Zagadnienia konstrukcyjne międzynarodowego prawa rodzinnego (Piotr Mostowik)  | str. 39

1. Intensyfikacja obrotu osobowego z zagranicą  | str. 39

2. Wieloaspektowość spraw rodzicielskich i opiekuńczych  | str. 40

2.1. Filiacja (pochodzenie dziecka, macierzyństwo i ojcostwo, stan cywilny)  | str. 41

2.2. Bieżące prawa i obowiązki rodziców lub opiekuna oraz dziecka  | str. 41

2.3. Obowiązek alimentacyjny  | str. 44

2.4. Skutki adopcji – wzmianka  | str. 44

3. Kompleksowe ujęcie obrotu prawnego z zagranicą  | str. 45

3.1. Jurysdykcja krajowa (międzynarodowa właściwość sądów)  | str. 46

3.1.1. Norma jurysdykcyjna  | str. 46

3.1.2. Podstawy jurysdykcji  | str. 47

3.1.3. Zawisłość sprawy za granicą a wykonywanie jurysdykcji krajowej  | str. 49

3.1.4. Immunitet personalny  | str. 50

3.1.5. Jurysdykcja przemienna  | str. 51

3.1.6. Jurysdykcja zapasowa  | str. 51

3.1.7. Jurysdykcja pochodna  | str. 52

3.1.8. Perpetuatio iurisdictionis i sanowanie pierwotnego braku jurysdykcji  | str. 53

3.2. Wskazanie prawa właściwego dla sprawy  | str. 55

3.2.1. Norma kolizyjna  | str. 55

3.2.2. Łączniki kolizyjne  | str. 57

3.2.3. Dookreślenie wskazania w razie niejednolitości prawa  | str. 57

3.2.4. Kwestia odesłania mocą obcych norm kolizyjnych  | str. 58

3.2.5. Kwestia wstępna (powiązanie spraw)  | str. 59

3.2.6. Kaskadowe ujęcie łączników  | str. 61

3.2.7. Korekcyjne ujęcie łączników  | str. 62

3.2.8. Subsydiarna właściwość prawa polskiego  | str. 62

3.2.9. Zastrzeżenie nienaruszania przez obce prawo podstawowych zasad porządku państwa sądu  | str. 62

3.2.10. Przepisy koniecznego zastosowania państwa sądu  | str. 65

3.3. Kwestia powrotu dziecka do państwa zamieszkania przed uprowadzeniem – wzmianka  | str. 66

3.4. Uznawanie i wykonywanie zagranicznych orzeczeń  | str. 68

3.4.1. Kwestia potrzeby postępowania delibacyjnego (exequatur)  | str. 68

3.4.2. Jurysdykcja wyłączna i jurysdykcja pośrednia a skuteczność obcego orzeczenia  | str. 70

3.4.3. Brak sprzeczności z podstawowymi zasadami porządku prawnego państwa sądu  | str. 71

3.5. Kwestia jednolitego ponadpaństwowego prawa materialnego  | str. 72

4. Rozbudowany układ źródeł prawa o różnej genezie  | str. 73

4.1. Zmiany stanu normatywnego w XXI w.  | str. 73

4.2. Krajowe oraz międzynarodowe i unijne normy jurysdykcyjne  | str. 76

4.3. Krajowe oraz konwencyjne i unijne normy kolizyjne  | str. 78

4.4. Krajowe oraz konwencyjne i unijne reguły uznawania i wykonywania zagranicznych orzeczeń  | str. 79

4.5. Współpraca międzynarodowa i pomoc prawa – wzmianka  | str. 80

4.6. Umowy międzynarodowe dwustronne – wzmianka  | str. 80

Rozdział 2

Ustrojowe zasady prawa rodzicielskiego (Witold Borysiak, Marcin Stębelski)  | str. 82

1. Podstawowe pojęcia konstytucyjne  | str. 82

1.1. Rodzina  | str. 82

1.2. Rodzicielstwo i macierzyństwo  | str. 85

1.3. Rodzice  | str. 89

1.4. Dziecko  | str. 90

2. Konstytucyjne podstawy relacji rodzice – dzieci  | str. 92

2.1. Kontekst historyczny  | str. 92

2.2. Prawa i obowiązki rodziców  | str. 94

2.3. Zarys problematyki praw dziecka  | str. 100

2.4. Ograniczenie lub pozbawienie praw rodzicielskich  | str. 102

3. Konstytucyjne podstawy relacji filiacyjnych  | str. 105

3.1. Kontekst historyczny  | str. 105

3.2. Rzeczywistość biologiczna jako podstawa relacji między rodzicami a dziećmi  | str. 106

3.3. Ustalanie pochodzenia dziecka a konstytucyjna zasada jego ochrony  | str. 109

4. Konstytucyjne podstawy obowiązku alimentacyjnego  | str. 111

4.1. Kontekst historyczny  | str. 111

4.2. Alimentacja jako element opieki rodzicielskiej  | str. 113

4.3. Alimentacja a obowiązek wychowania dzieci  | str. 114

4.4. Alimentacja a pomoc państwa  | str. 116

Rozdział 3

Zwykły (stały) pobyt dziecka jako łącznik jurysdykcyjny i kolizyjny oraz wyznacznik zastosowania prawa międzynarodowego (Olga Bobrzyńska)  | str. 118

1. Wprowadzenie  | str. 118

2. Rozwiązania umów międzynarodowych i rozporządzeń unijnych  | str. 120

2.1. Dorobek Haskiej Konferencji Prawa Prywatnego Międzynarodowego  | str. 120

2.1.1. Konwencja haska z 1902 r.  | str. 120

2.1.2. Konwencja haska z 1961 r.  | str. 121

2.1.3. Konwencje haskie z 1973 r.  | str. 122

2.1.4. Konwencja haska z 1980 r.  | str. 123

2.1.5. Konwencja haska z 1993 r.  | str. 125

2.1.6. Konwencja haska z 1996 r.  | str. 127

2.1.7. Protokół i konwencja haska z 2007 r.  | str. 128

2.2. Prawo Unii Europejskiej  | str. 130

2.2.1. Rozporządzenie nr 44/2001 i konwencja lugańska z 2007 r.  | str. 130

2.2.2. Rozporządzenie nr 4/2009  | str. 131

2.2.3. Rozporządzenia nr 1347/2000, 2201/2003 i 2019/1111  | str. 132

3. Rozumienie zwykłego (stałego) pobytu na tle przepisów o genezie międzynarodowej i unijnej  | str. 135

4. Kwestia koegzystencji zwykłego (stałego) pobytu i miejsca zamieszkania w przepisach krajowych  | str. 143

5. Uwagi końcowe  | str. 145

Część II

FILIACJA (POCHODZENIE DZIECKA)

Rozdział 4

Jurysdykcja krajowa, prawo właściwe i skuteczność zagranicznych orzeczeń w sprawach pochodzenia dziecka oraz macierzyństwa i ojcostwa (Nikodem Rycko) | str. 149

1. Jurysdykcja krajowa  | str. 149

1.1. Regulacje prawa polskiego  | str. 149

1.2. Postanowienia dwustronnych umów międzynarodowych  | str. 157

2. Prawo właściwe  | str. 157

2.1. Wprowadzenie  | str. 157

2.2. Statut pochodzenia dziecka (filiacji) w ustawie – Prawo prywatne międzynarodowe  | str. 160

2.3. Obywatelstwo jako kryterium wskazania prawa właściwego  | str. 164

2.4. Zakres zastosowania miarodajnych norm kolizyjnych  | str. 168

2.5. Postanowienia dwustronnych umów międzynarodowych  | str. 173

2.6. Klauzula porządku publicznego  | str. 176

3. Skuteczność zagranicznych orzeczeń  | str. 178

3.1. Regulacje prawa polskiego  | str. 178

3.2. Postanowienia dwustronnych umów międzynarodowych  | str. 183

4. Przysposobienie dziecka – wzmianka  | str. 186

4.1. Wprowadzenie  | str. 186

4.2. Jurysdykcja krajowa  | str. 186

4.3. Prawo właściwe  | str. 187

4.4. Znaczenie konwencji międzynarodowych  | str. 188

Rozdział 5

Filiacja w obrocie z zagranicą z perspektywy rejestracji stanu cywilnego (Piotr Kasprzyk)  | str. 190

 1. Wprowadzenie  | str. 190

 2. Stan cywilny a obrót międzynarodowy w sprawach rodzinnych  | str. 191

 3. Rejestracja stanu cywilnego in genere z perspektywy międzynarodowej  | str. 193

 4. Właściwość polskich urzędów stanu cywilnego  | str. 194

 5. Międzynarodowa wymiana informacji w zakresie stanu cywilnego  | str. 195

 6. Kwestie dowodowe dokumentów stanu cywilnego w praktyce  | str. 195

 7. Wydawanie, legalizacja i uwierzytelnienie dokumentów zagranicznych dotyczących filiacji  | str. 197

 8. Rejestracja uznania ojcostwa przed kierownikiem USC  | str. 198

 9. Rejestracja uznania ojcostwa w trybie art. 751 § 1 k.r.o. przed kierownikiem USC  | str. 201

10. Przysposobienie zagraniczne i jego rejestracja  | str. 202

11. Transkrypcja zagranicznych dokumentów stanu cywilnego dotyczących pochodzenia dziecka oraz jego nazwiska  | str. 205

 11.1. Istota transkrypcji  | str. 205

 11.2. Przesłanki dokonania transkrypcji  | str. 208

 11.3. Legalizacja zagranicznych dokumentów stanu cywilnego będących podstawą sporządzania polskich aktów  | str. 208

 11.4. Zakres danych przenoszonych w wyniku transkrypcji do polskiego aktu oraz dostosowanie pisowni  | str. 209

 11.5. Odmowa transkrypcji  | str. 209

12. Imię i nazwisko w rejestracji stanu cywilnego z udziałem obcokrajowców  | str. 213

13. Odtworzenie zagranicznych dokumentów stanu cywilnego  | str. 216

14. Rejestracja w polskim rejestrze zdarzeń mających miejsce za granicą  | str. 216

15. Wzmianka lub przypisek na podstawie rozstrzygnięć  | str. 217

Część III

PIECZA NAD DZIECKIEM

Rozdział 6

Jurysdykcja krajowa w sprawach praw i obowiązków rodzicielskich i opiekuńczych (Piotr Rodziewicz)  | str. 221

1. Zagadnienia wprowadzające  | str. 221

2. Zakres zastosowania instrumentów prawnych wyznaczających jurysdykcję oraz ich wzajemna relacja  | str. 222

2.1. Zagadnienia wprowadzające  | str. 222

2.2. Zakres temporalny obowiązywania instrumentów prawnych  | str. 223

2.3. Zakres sytuacyjny i przedmiotowy zastosowania instrumentów prawnych zawierających normy jurysdykcyjne  | str. 225

3. Jurysdykcja na podstawie rozporządzeń Bruksela II bis oraz Bruksela II ter  | str. 230

 3.1. Zagadnienia wstępne  | str. 230

 3.2. Ogólna podstawa jurysdykcji krajowej w rozporządzeniach Bruksela II bis i Bruksela II ter oraz jej czasowa petryfikacja po zmianie miejsca zwykłego pobytu  | str. 231

 3.3. Jurysdykcja w przypadku bezprawnego uprowadzenia lub zatrzymania dziecka  | str. 234

 3.4. Przedłużenie jurysdykcji w sprawach małżeńskich na odpowiedzialność rodzicielską zgodnie z rozporządzeniem Bruksela II bis oraz inne szczególne podstawy jurysdykcji, w tym jurysdykcja konieczna  | str. 238

 3.5. Jurysdykcja na podstawie obecności dziecka  | str. 240

 3.6. Jurysdykcja oparta na przekazaniu właściwości z uwagi na lepsze umiejscowienie sądu do rozpoznania sprawy  | str. 240

 3.7. Jurysdykcja w przypadku braku podstaw właściwości na podstawie rozporządzeń Bruksela II bis oraz Bruksela II ter  | str. 243

 3.8. Jurysdykcja oparta na wyborze sądu  | str. 243

 3.9. Jurysdykcja w zakresie środków tymczasowych odnoszących się do odpowiedzialności rodzicielskiej  | str. 245

3.10. Jurysdykcja w sprawie odpowiedzialności rodzicielskiej jako kwestii ubocznej  | str. 245

3.11. Badanie istnienia jurysdykcji  | str. 246

4. Jurysdykcja w konwencji haskiej z 1996 r.  | str. 247

 4.1. Jurysdykcja ogólna  | str. 247

 4.2. Jurysdykcja oparta na pobycie dziecka  | str. 247

 4.3. Jurysdykcja w razie bezprawnego uprowadzenia lub zatrzymania dziecka  | str. 248

 4.4. Jurysdykcja oparta na lepszym umiejscowieniu do rozpoznania sprawy  | str. 248

4.5. Jurysdykcja pochodna wywodzona z jurysdykcji w sprawie o rozwód lub separację rodziców  | str. 250

4.6. Jurysdykcja w zakresie środków tymczasowych, w tym zabezpieczających  | str. 250

4.7. Badanie jurysdykcji  | str. 251

5. Jurysdykcja w Kodeksie postępowania cywilnego  | str. 251

5.1. Jurysdykcja w procesie  | str. 251

5.2. Jurysdykcja w postępowaniu nieprocesowym  | str. 251

5.3. Badanie jurysdykcji  | str. 252

Rozdział 7

Prawo właściwe dla pieczy nad osobą dziecka i jego majątkiem (Piotr Mostowik) | str. 253

1. Konwencja haska z 1996 r.  | str. 253

2. Szeroki zakres przedmiotowy reguł kolizyjnych (odpowiedzialności rodzicielskiej)  | str. 254

3. Orzekanie w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej oraz jej powstanie z mocy prawa i wykonywanie  | str. 258

3.1. Stosowanie przez sąd własnego prawa (lex fori)  | str. 259

3.1.1. Kwestia zakresu zastosowania normy kolizyjnej z art. 15 ust. 1 konwencji haskiej z 1996 r.  | str. 259

3.1.2. Prawo właściwe jako pochodna wykonywania jurysdykcji  | str. 261

3.1.3. Klauzula ściślejszego związku  | str. 264

3.2. Powstanie i ustanie odpowiedzialności rodzicielskiej z mocy prawa lub porozumienia (art. 16 ust. 1–2 konwencji haskiej z 1996 r.)  | str. 264

3.3. Sprawowanie odpowiedzialności rodzicielskiej lub opiekuńczej (art. 17 konwencji haskiej z 1996 r.)  | str. 265

3.4. Pozbawienie odpowiedzialności rodzicielskiej lub stwierdzenie nieistnienia albo orzeczenie o zmianie sposobu jej wykonywania (art. 18 konwencji haskiej z 1996 r.)  | str. 266

4. Kontynuacja praw i obowiązków rodzicielskich lub opiekuńczych według prawa poprzedniego zwykłego pobytu dziecka oraz kwestia nowych podmiotów (art. 16 konwencji haskiej z 1996 r.)  | str. 268

4.1. Zasada kontynuacji statusu prawnego osób sprawujących pieczę rodzicielską  | str. 268

4.2. Nowe podmioty odpowiedzialności rodzicielskiej po zmianie zwykłego pobytu dziecka  | str. 270

4.3. Wykonywanie wcześniejszych środków ochrony (art. 15 ust. 3 konwencji haskiej z 1996 r.) i bieżącej odpowiedzialności rodzicielskiej (art. 17 konwencji haskiej z 1996 r.) oraz jej modyfikacja (art. 18 konwencji haskiej z 1996 r.) w państwie obecnego pobytu dziecka  | str. 271

5. Czynności prawne z udziałem przedstawiciela dziecka (art. 19 i 22 konwencji haskiej z 1996 r.)  | str. 273

6. Wpływ rozwiązań zaliczanych do części ogólnej  | str. 274

6.1. Klauzula porządku publicznego  | str. 275

6.2. Kwestia stosowania obcych norm kolizyjnych  | str. 277

Rozdział 8

Uznanie i stwierdzenie wykonalności zagranicznej orzeczeń w sprawach rodzicielskich i opiekuńczych (Jacek Gołaczyński)  | str. 279

1. Uwagi ogólne  | str. 279

1.1. Dotychczasowe rozporządzenia  | str. 279

1.2. Rozporządzenie Bruksela II ter  | str. 280

1.3. Zakres przedmiotowy  | str. 281

2. Relacja rozporządzenia Bruksela II ter do innych konwencji  | str. 281

2.1. Relacja rozporządzenia Bruksela II ter wobec konwencji wielostronnych  | str. 281

2.2. Wyłączenie stosowania konwencji wielostronnych  | str. 282

2.3. Pierwszeństwo rozporządzenia Bruksela II ter przed konwencjami: haską z 1961 r., luksemburską z 1967 r., haską z 1970 r. i europejską z 1980 r.  | str. 284

2.4. Relacja rozporządzenia Bruksela II ter w stosunku do konwencji haskiej z 1980 r.  | str. 284

2.5. Relacja rozporządzenia Bruksela II ter do innych umów międzynarodowych  | str. 284

2.6. Umowa między Stolicą Apostolską a Hiszpanią i Portugalią  | str. 284

2.7. Zakres podmiotowy  | str. 285

2.8. Rozporządzenie Bruksela II ter a Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej  | str. 285

2.9. Stosowanie rozporządzenia Bruksela II bis po brexicie  | str. 286

2.10. Umowy dwustronne a rozporządzenie Bruksela II ter  | str. 287

3. Zakres przedmiotowy i czasowy rozporządzenia Bruksela II ter  | str. 289

3.1. Zakres przedmiotowy i czasowy  | str. 289

3.2. Zakres przedmiotowy  | str. 289

3.3. Zakres czasowy  | str. 290

4. Warunki uznania lub stwierdzenia wykonalności  | str. 290

5. Podstawy odmowy uznania orzeczenia w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej  | str. 292

5.1. Sprzeczność z porządkiem publicznym  | str. 292

5.2. Orzeczenie zaoczne  | str. 293

5.3. Naruszenie odpowiedzialności rodzicielskiej  | str. 294

5.4. Relacja pomiędzy orzeczeniami dotyczącymi odpowiedzialności rodzicielskiej  | str. 294

5.5. Brak przestrzegania procedury z art. 82 rozporządzenia Bruksela II ter  | str. 295

5.6. Brak wysłuchania dziecka  | str. 295

5.7. Prawo dziecka do wyrażenia poglądu  | str. 295

5.8. Brak kontroli merytorycznej orzeczenia  | str. 296

5.9. Właściwość sądu  | str. 296

5.10. Tożsamość podstaw odmowy uznania i wykonalności  | str. 297

5.11. Uznanie i wykonalność orzeczeń uprzywilejowanych  | str. 297

5.12. Zaświadczenie jako warunek wykonania orzeczenia uprzywilejowanego  | str. 298

5.13. Uwzględnienie przyczyn i okoliczności wcześniejszego orzeczenia  | str. 299

5.14. Sprostowanie zaświadczenia  | str. 299

6. Tryb uznania  | str. 300

6.1. Brak postępowania w przedmiocie uznania orzeczenia  | str. 300

6.2. Dokumenty do wniosku o uznanie lub nieuznanie orzeczenia  | str. 301

6.3. Tłumaczenie lub transliteracja orzeczenia  | str. 302

6.4. Zawieszenie postępowania  | str. 302

6.5. Skutki prawne uznania orzeczenia  | str. 303

6.6. Podstawy odmowy uznania lub wykonalności orzeczenia uprzywilejowanego  | str. 303

7. Wykonalność orzeczeń  | str. 304

7.1. Wykonalność orzeczeń według rozporządzenia Bruksela II bis  | str. 304

7.2. Automatyczne wykonanie orzeczeń według rozporządzenia Bruksela II ter  | str. 306

7.3. Wykonanie orzeczenia zawierającego środek tymczasowy  | str. 306

7.4. Procedura powrotu dziecka  | str. 307

7.5. Zaświadczenie do wniosku o wykonanie orzeczenia  | str. 307

8. Wspólne przepisy w sprawie wykonania  | str. 308

8.1. Prawo właściwe dla wykonania orzeczenia  | str. 308

8.2. Organ właściwy do złożenia wniosku o wykonanie  | str. 309

8.3. Wykonanie orzeczenia w całości lub w części  | str. 310

8.4. Wykonanie orzeczenia o osobistej styczności z dzieckiem  | str. 310

8.5. Zawieszenie postępowania lub odmowa wykonania orzeczenia  | str. 311

8.6. Zawieszenie postępowania na wypadek poważnego ryzyka szkody  | str. 312

8.7. Sąd właściwy w sprawie odmowy wykonania orzeczenia  | str. 313

8.8. Stwierdzenie wykonalności ex lege  | str. 313

8.9. Zwolnienie od obowiązku przedstawienia dokumentów  | str. 314

 8.10. Odmowa wykonania orzeczenia w jednym państwie członkowskim nie powoduje skutków w innych państwach  | str. 315

 9. Wykonanie orzeczeń uprzywilejowanych  | str. 316

 9.1. Wykonanie orzeczeń uprzywilejowanych według rozporządzenia Bruksela II bis  | str. 316

 9.2. Współpraca organów według rozporządzenia Bruksela II bis  | str. 318

 9.3. Wykonanie orzeczeń dotyczących osobistej styczności według rozporządzenia Bruksela II ter  | str. 319

 9.4. Dokumenty do wniosku o wykonanie orzeczenia uprzywilejowanego  | str. 319

 9.5. Zaświadczenie w celu wykonania orzeczenia uprzywilejowanego  | str. 320

 9.6. Sprostowanie orzeczenia  | str. 321

 9.7. Procedura cofnięcia zaświadczenia  | str. 321

 9.8. Odmowa wykonania orzeczeń uprzywilejowanych  | str. 322

10. Postępowanie odwoławcze  | str. 322

 10.1. Legitymacja czynna według rozporządzenia Bruksela II bis  | str. 322

 10.2. Legitymacja czynna według rozporządzenia Bruksela II ter  | str. 323

 10.3. Postępowanie odwoławcze  | str. 324

11. Dokumenty urzędowe i porozumienia  | str. 325

 11.1. Zakres przedmiotowy  | str. 325

 11.2. Pojęcie dokumentu urzędowego  | str. 325

 11.3. Automatyczne uznawanie i wykonywanie dokumentów urzędowych  | str. 325

 11.4. Podstawy odmowy uznania i wykonywania dokumentów urzędowych  | str. 326

12. Uwagi końcowe  | str. 327

Rozdział 9

Uprowadzenie dziecka za granicę (Jacek Wierciński)  | str. 329

1. Uwagi ogólne  | str. 329

2. Przesłanki zarządzenia powrotu dziecka leżące po stronie wnioskodawcy  | str. 331

2.1. Miejsce stałego pobytu dziecka przed uprowadzeniem  | str. 331

2.1.1. Uwagi ogólne  | str. 331

2.1.2. Wykładnia pojęcia  | str. 332

2.1.3. Moment utraty miejsca stałego pobytu przez dziecko  | str. 334

2.1.4. Możliwości nakazania powrotu dziecka do państwa, w którym opuszczony rodzic aktualnie mieszka, a które nie jest miejscem stałego pobytu dziecka  | str. 336

2.1.5. Skutki wyboru podstawy prawnej oddalenia wniosku  | str. 338

2.2. Prawo do opieki  | str. 340

2.3. Niewykonywanie prawa do opieki  | str. 343

2.4. Bezprawność uprowadzenia lub zatrzymania dziecka  | str. 344

2.5. Autonomiczna podstawa żądania nakazania powrotu z art. 18 konwencji haskiej z 1980 r.  | str. 344

3. Środki obrony uczestnika postępowania  | str. 346

3.1. Wszczęcie procedury konwencyjnej po upływie roku od uprowadzenia dziecka lub jego zatrzymania wobec przystosowania się dziecka do swego nowego środowiska  | str. 347

3.2. Zgoda na zmianę stałego pobytu dziecka  | str. 350

3.3. Poważne ryzyko, że powrót dziecka naraziłby je na szkodę fizyczną lub psychiczną  | str. 351

3.3.1. Ryzyko szkody fizycznej  | str. 354

3.3.2. Ryzyko szkody psychicznej – rozdzielenie z rodzicem  | str. 356

3.3.2.1. Znaczenie środków zabezpieczających i ustaleń  | str. 360

3.3.3. Ryzyko szkody psychicznej – rozdzielenie z rodzeństwem  | str. 362

3.4. Sytuacja nie do zniesienia  | str. 364

3.5. Sprzeciw małoletniego  | str. 365

3.5.1. Wysłuchanie małoletniego w Unii Europejskiej  | str. 365

3.5.2. Wiek i dojrzałość dziecka  | str. 367

3.5.3. Forma sprzeciwu  | str. 368

3.5.4. Motywy sprzeciwu  | str. 369

3.5.5. Swoboda ukształtowania stanowiska dziecka  | str. 370

3.5.6. Możliwość zrozumienia długofalowych skutków swoich decyzji przez dziecko  | str. 370

3.5.7. Konieczność uwzględnienia wszystkich okoliczności sprawy przed uwzględnieniem sprzeciwu dziecka  | str. 371

3.6. Kwestia naruszenia praw człowieka i podstawowych wolności  | str. 371

Część IV

ALIMENTACJA

Rozdział 10

Jurysdykcja krajowa w sprawach o alimenty na rzecz dziecka (Anna Juryk)  | str. 377

1. Źródła prawa  | str. 377

2. Jurysdykcja na podstawie rozporządzenia nr 4/2009  | str. 379

2.1. Zakres zastosowania rozporządzenia nr 4/2009  | str. 379

2.2. Podstawy jurysdykcji  | str. 386

2.2.1. Ogólna charakterystyka jurysdykcji w sprawach o alimenty  | str. 386

2.2.2. Łączniki osobowe dotyczące miejsca zwykłego pobytu jednej ze stron  | str. 389

2.2.3. Jurysdykcja pochodna  | str. 392

2.2.4. Jurysdykcja dodatkowa i konieczna  | str. 396

2.2.5. Umowa jurysdykcyjna i wdanie się pozwanego w spór  | str. 398

2.2.6. Ograniczenie prowadzenia postępowania  | str. 400

3. Jurysdykcja w sprawach alimentacyjnych na podstawie konwencji Lugano II  | str. 401

4. Jurysdykcja w sprawach alimentacyjnych na podstawie Kodeksu postępowania cywilnego  | str. 403

Rozdział 11

Prawo właściwe dla alimentacji dziecka (Anna Juryk)  | str. 406

1. Wstęp  | str. 406

2. Zakres zastosowania protokołu haskiego z 2007 r.  | str. 407

3. Wskazanie prawa właściwego  | str. 409

3.1. Wybór prawa  | str. 409

3.1.1. Ogólna charakterystyka  | str. 409

3.1.2. Wybór prawa na podstawie art. 8 protokołu haskiego z 2007 r.  | str. 410

3.1.3. Wybór legis fori dla celów konkretnego postępowania na mocy art. 7 protokołu haskiego z 2007 r.  | str. 415

3.2. Wskazanie prawa właściwego w braku wyboru prawa  | str. 416

3.2.1. Właściwość ogólna na mocy art. 3 protokołu haskiego z 2007 r.  | str. 416

3.2.2. Właściwość szczególna na mocy art. 4 protokołu haskiego z 2007 r.  | str. 418

3.2.3. Prawo właściwe dla alimentów między (byłymi) małżonkami  | str. 422

3.3. Ochrona dłużnika na mocy art. 6 protokołu haskiego z 2007 r.  | str. 423

3.4. Prawo właściwe dla roszczeń regresowych  | str. 424

4. Zakres zastosowania prawa właściwego  | str. 427

5. Klauzula porządku publicznego  | str. 432

Rozdział 12

Uznawanie i wykonywanie zagranicznych orzeczeń w sprawach alimentacyjnych (?ukasz DyrdaŁukasz Dyrda)  | str. 433

1. Wstęp  | str. 433

2. Uznawanie i wykonywanie między państwami członkowskimi UE na podstawie rozporządzenia nr 4/2009  | str. 433

2.1. Zakres zastosowania  | str. 433

2.1.1. Zakres geograficzny  | str. 433

2.1.2. Zakres sytuacyjny  | str. 434

2.1.3. Zakres przedmiotowy  | str. 434

2.1.4. Zakres temporalny  | str. 435

2.2. Ogólne zasady uznawania i wykonywania zagranicznych orzeczeń  | str. 436

2.3. Orzeczenia wydane w państwie stronie protokołu haskiego z 2007 r.  | str. 437

2.3.1. Uznanie  | str. 437

2.3.2. Wykonalność  | str. 438

2.3.2.1. Automatyczna wykonalność  | str. 438

2.3.2.2. Wniosek o ponowne zbadanie orzeczenia  | str. 439

2.3.2.3. Odmowa wykonania  | str. 442

2.3.2.4. Zawieszenie wykonania  | str. 446

2.3.2.5. Środki zabezpieczające  | str. 447

2.4. Orzeczenia wydane w państwie członkowskim niebędącym stroną protokołu haskiego z 2007 r.  | str. 447

2.4.1. Uznanie  | str. 447

2.4.2. Wykonalność  | str. 448

2.4.3. Zawieszenie postępowania  | str. 450

2.4.4. Środki zabezpieczające  | str. 450

2.5. Postępowanie egzekucyjne w transgranicznych sprawach  | str. 451

2.5.1. Uwagi ogólne  | str. 451

2.5.2. Wymagane dokumenty  | str. 452

2.5.3. Klauzula wykonalności  | str. 453

2.5.4. Sposób składania wniosków  | str. 454

2.5.5. Jurysdykcja krajowa  | str. 454

2.6. Stosunek rozporządzenia nr 4/2009 do innych aktów normatywnych  | str. 455

2.7. Wykonalność ugód sądowych  | str. 456

3. Uznawanie i wykonywanie na podstawie konwencji haskiej z 2007 r.  | str. 456

3.1. Zakres zastosowania  | str. 456

3.1.1. Zakres przedmiotowy  | str. 457

3.1.2. Zakres temporalny  | str. 458

3.1.3. Zakres geograficzny  | str. 458

3.2. Uznanie i wykonanie a uznanie  | str. 460

3.3. Jurysdykcja pośrednia  | str. 461

3.4. Podstawy odmowy uznania i wykonania  | str. 463

3.5. Wykonalność  | str. 468

3.5.1. Uwagi ogólne  | str. 468

3.5.2. Sposoby złożenia wniosku  | str. 469

3.5.3. Wymagane dokumenty  | str. 469

3.5.4. Postępowanie  | str. 470

3.6. Orzeczenie wynikające ze środka tymczasowego i środka potwierdzającego  | str. 472

3.7. Postępowanie egzekucyjne  | str. 473

3.8. Wykonalność ugód alimentacyjnych  | str. 474

3.9. Stosunek do innych aktów prawnych  | str. 474

4. Uznawanie i wykonywanie na podstawie konwencji lugańskiej z 2007 r.  | str. 476

4.1. Zakres zastosowania  | str. 476

4.1.1. Zakres przedmiotowy  | str. 476

4.1.2. Zakres geograficzny  | str. 476

4.1.3. Zakres temporalny  | str. 476

4.1.4. Zakres sytuacyjny  | str. 477

4.2. Uznanie  | str. 477

4.3. Wykonalność  | str. 478

4.3.1. Uwagi ogólne  | str. 478

4.3.2. Wymagane dokumenty  | str. 479

4.3.3. Postępowanie  | str. 479

4.3.4. Środki tymczasowe  | str. 481

4.4. Wykonalność dokumentów urzędowych i ugód zawartych przed sądem  | str. 481

4.5. Stosunek konwencji lugańskiej z 2007 r. do innych aktów normatywnych  | str. 482

5. Uznawanie i wykonywanie na podstawie konwencji haskiej z 1973 r.  | str. 484

5.1. Zakres zastosowania  | str. 484

5.1.1. Zakres geograficzny i stosunek do innych konwencji  | str. 484

5.1.2. Zakres przedmiotowy  | str. 485

5.1.3. Zakres temporalny  | str. 486

5.2. Uznanie i wykonanie  | str. 486

5.2.1. Uwagi ogólne  | str. 486

5.2.2. Jurysdykcja pośrednia  | str. 487

5.2.3. Podstawy odmowy uznania lub wykonania  | str. 487

5.2.4. Postępowanie  | str. 488

5.2.5. Wymagane dokumenty  | str. 489

5.2.6. Wykonalność ugód  | str. 490

5.2.7. Współpraca między umawiającymi się państwami  | str. 490

6. Konwencje dwustronne – wzmianka  | str. 490

7. Regulacja w Kodeksie postępowania cywilnego – wzmianka  | str. 492

7.1. Zakres zastosowania  | str. 492

7.2. Uznanie  | str. 492

7.3. Wykonalność  | str. 493

7.4. Wymagane dokumenty  | str. 494

7.5. Wykonalność ugód sądowych  | str. 495

7.6. Wykonalność rozstrzygnięć innych organów  | str. 495

Rozdział 13

Egzekucja alimentów od dłużników zamieszkałych za granicą w praktyce sądowej (Adrian Brzegowy)  | str. 496

1. Wprowadzenie  | str. 496

2. Katalog źródeł prawa normujących kognicję sądów  | str. 500

2.1. Konwencja nowojorska z 1956 r.  | str. 501

2.2. Rozporządzenie nr 4/2009  | str. 510

2.3. Konwencja haska z 2007 r.  | str. 513

2.4. Konwencje dwustronne  | str. 517

3. Rozwiązania krajowe  | str. 519

4. Właściwość sądów a prawo do świadczeń z Funduszu Alimentacyjnego  | str. 522

5. Praktyka sądów okręgowych  | str. 525

6. Zakreślenie kompetencji a standard ochrony wierzycieli  | str. 529

7. Uwagi końcowe  | str. 530

Część V

ZAGADNIENIA POWIĄZANE

Rozdział 14

Bilateralne umowy międzynarodowe o obrocie cywilnoprawnym z zagranicą (Piotr Mostowik)  | str. 537

1. Zróżnicowane zakresy zastosowania i modele konwencji dwustronnych  | str. 537

1.1. Brak zastosowania w sprawach rodzicielskich i opiekuńczych  | str. 538

1.2. Unormowanie wyłącznie uznawania i wykonywania zagranicznych orzeczeń  | str. 538

1.2.1. Kontrola podstaw jurysdykcji przyjętych przez sąd obcy oraz zakresu właściwości własnego prawa  | str. 539

1.2.2. Kontrola podstaw jurysdykcji przyjętych przez sąd obcy przy braku badania właściwości zastosowanego prawa  | str. 540

1.2.2.1. Uwielostronnienie krajowych reguł jurysdykcyjnych  | str. 540

1.2.2.2. Jurysdykcja pośrednia jako warunek uznania i wykonania  | str. 541

1.2.3. Częściowa kontrola jurysdykcji sądu zagranicznego przy braku badania właściwości zastosowanego prawa  | str. 541

1.3. Całościowe unormowanie jurysdykcji, właściwości prawa oraz skuteczności orzeczeń  | str. 542

2. Zakres zastosowania norm konwencyjnych  | str. 542

2.1. Zakres sytuacyjny  | str. 542

2.2. Zakres przedmiotowy  | str. 545

2.3. Relacje z innymi aktami normatywnymi  | str. 545

2.3.1. Kwestia priorytetu umowy dwustronnej  | str. 546

2.3.2. Przykłady ograniczenia zakresu zastosowania  | str. 547

3. Szczegółowe normy jurysdykcyjne i kolizyjne  | str. 549

3.1. Konwencja z Węgrami z 1959 r. po zmianie z 1980 r.  | str. 549

3.2. Konwencja z Jugosławią z 1960 r. (Bośnia i Hercegowina, Chorwacja, Czarnogóra, Kosowo, Macedonia, Serbia, Słowenia)  | str. 550

3.3. Konwencja z Bułgarią z 1961 r. po zmianie z 1980 r.  | str. 551

3.4. Konwencja z Austrią z 1963 r.  | str. 551

3.5. Konwencja z Francją z 1967 r.  | str. 553

3.6. Konwencja z Mongolią z 1971 r. po zmianie z 1988 r.  | str. 554

3.7. Konwencja z Kubą z 1982 r.  | str. 555

3.8. Konwencja z Koreą Północną z 1986 r.  | str. 555

3.9. Konwencja z Czechosłowacją z 1987 r. (Czechy, Słowacja)  | str. 556

3.10. Konwencja z Wietnamem z 1993 r.  | str. 557

3.11. Konwencja z Ukrainą z 1993 r.  | str. 557

3.12. Konwencja z Litwą z 1993 r.  | str. 558

3.13. Konwencja z Białorusią z 1994 r.  | str. 559

3.14. Konwencja z Łotwą z 1994 r.  | str. 559

3.15. Konwencja z Rosją z 1996 r.  | str. 559

2.16. Konwencja z Estonią z 1998 r.  | str. 560

3.17. Konwencja z Rumunią z 1999 r.  | str. 561

4. Uwagi końcowe  | str. 562

Rozdział 15

Postępowanie sądowe i mediacja w międzynarodowych sprawach rodzicielskich (Joanna Zajączkowska-Burtowy, Michał Burtowy)  | str. 564

1. Uwagi wprowadzające  | str. 564

2. Wszczęcie postępowania  | str. 567

3. Tok postępowania  | str. 571

4. Zasada dobra dziecka  | str. 576

5. Ustawa o wykonywaniu czynności organu centralnego w projekcie nowelizacji z 2022 r.  | str. 578

6. Zasada szybkości postępowania  | str. 579

7. Mediacja w sprawach rodzicielskich  | str. 586

7.1. Źródła prawa  | str. 586

7.2. Rozwiązania dyrektywy 2008/52/WE i bieżące projekty  | str. 591

7.3. Dorobek organizacji międzynarodowych  | str. 593

7.4. Nowe rozwiązania rozporządzenia 2019/1111  | str. 595

8. Cechy postępowania mediacyjnego w poszczególnych sprawach  | str. 599

9. Uwagi końcowe  | str. 606

Rozdział 16

Karnoprawne zagadnienia międzynarodowych spraw rodzicielskich (Michał Derek)  | str. 607

1. Wprowadzenie  | str. 607

2. Jurysdykcja legislacyjna państwa  | str. 610

3. Jurysdykcja karna państwa  | str. 613

4. Uwagi końcowe  | str. 617

Rozdział 17

Dorobek Rady Europy i orzecznictwo ETPC w zakresie spraw rodzicielskich (Agnieszka Wedeł-Domaradzka)  | str. 619

1. System ochrony praw człowieka Rady Europy  | str. 619

2. Pochodzenie dziecka oraz ustalenie relacji rodzicielskich (w tym adopcji międzynarodowej i macierzyństwa zastępczego)  | str. 623

2.1. Postanowienia Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności  | str. 623

2.2. Inne dokumenty organów RE  | str. 627

3. Pochodzenie dziecka i ustalenie relacji prawnych między rodzicami i dzieckiem w orzecznictwie ETPC  | str. 633

4. Prawo rodziców do wychowania dziecka oraz prawo do kontaktu między rodzicami a dziećmi  | str. 638

4.1. Rozwiązanie konwencyjne  | str. 638

4.2. Inne dokumenty Rady Europy  | str. 639

5. Prawo do kontaktu między rodzicami a dziećmi oraz prawo rodziców do wychowania dziecka w orzecznictwie ETPC  | str. 644

6. Uwagi końcowe  | str. 650

Rozdział 18

Dorobek Organizacji Narodów Zjednoczonych w zakresie stosunków między rodzicami a dzieckiem (Anna Natalia Schulz)  | str. 652

1. Wprowadzenie  | str. 652

1.1. Początki – Liga Narodów  | str. 653

1.2. Organizacja Narodów Zjednoczonych – rozwój i podstawy ochrony  | str. 654

1.2.1. Deklaracje  | str. 654

1.2.2. Traktaty dotyczące poszczególnych kwestii rodzinnoprawnych  | str. 655

2. Prawa człowieka w traktatach  | str. 655

2.1. Bill of Rights  | str. 655

2.2. Umowy międzynarodowe zawarte pod auspicjami ONZ  | str. 657

2.3. Konwencja o prawach dziecka z 1989 r.  | str. 657

2.3.1. Dziecko  | str. 658

2.3.2. Zasady  | str. 658

2.4. Komitety  | str. 660

3. Stosunki wewnątrzrodzinne w świetle prawa ONZ  | str. 662

3.1. Pochodzenie dziecka  | str. 662

3.2. Stosunki pomiędzy rodzicami a dziećmi  | str. 665

3.3. Reprezentacja dziecka  | str. 667

3.4. Deportacja  | str. 669

3.5. Kontakty i dyskryminacja  | str. 669

3.6. Piecza zastępcza  | str. 670

3.7. Nauka i wychowanie  | str. 671

3.8. Przysposobienie  | str. 672

3.9. Alimentacja dziecka  | str. 675

3.9.1. Konwencja nowojorska o dochodzeniu roszczeń alimentacyjnych za granicą z 1956 r.  | str. 675

3.9.2. Kwestia rozwoju prawa człowieka w odniesieniu do spraw rodzicielskich i opiekuńczych  | str. 676

4. Uwagi końcowe  | str. 678

Rozdział 19

Poprawa życia rodzinnego w koncepcjach i strategiach działań Unii Europejskiej (Marcin Sokołowski)  | str. 680

1. Prawo UE jako źródło norm oddziałujących na stosunki życia rodzinnego na początku XXI w.  | str. 680

2. Prawa i strategie gwarancyjne UE w zakresie życia społecznego, gospodarczego i rodzinnego  | str. 683

3. Miejsce spraw rodziny w prawie UE i stan harmonizacji w zakresie prawa rodzinnego na początku trzeciej dekady XXI w.  | str. 685

4. Nowe wyzwania i strategie dotyczące życia rodzinnego  | str. 687

5. Kwestia dopuszczalności macierzyństwa zastępczego (surogacji) a ochrona praw kobiet w latach 2016–2019  | str. 689

6. Macierzyństwo zastępcze (surogacja) w bieżących pracach  | str. 690

7. Zaangażowanie społeczne młodej generacji Europejczyków. Nowa strategia UE na rzecz młodzieży 2019–2027  | str. 691

8. Uwagi końcowe  | str. 694

Bibliografia  | str. 697

O Autorach  | str. 729