Wykaz skrótów ........................................................................................................... 17
Wstęp ............................................................................................................................ 21
Część I. Rynek ubezpieczeń
Rozdział 1. Rynek ubezpieczeń Unii Europejskiej .............................................. 25
1.1. Zrozumieć acquis communautaire ................................................................... 25
1.2. Metody integracji poprzez acquis communautaire ........................................ 26
1.3. Źródła acquis communautaire .......................................................................... 27
1.4. Operatywność acquis communautaire ............................................................ 32
1.5. In dubio pro acquis communautaire ................................................................. 33
1.6. I co najważniejsze! ............................................................................................. 35
Rozdział 2. Rynek światowy – na przykładzie Lloyd’s ........................................ 38
2.1. Wprowadzenie .................................................................................................... 38
2.2. Londyn jako globalne centrum ubezpieczeń ................................................. 38
2.3. Historia Lloyd’s ................................................................................................... 39
2.4. Organizacja i struktura Lloyd’s ........................................................................ 40
2.4.1. Korporacja Lloyd’s ................................................................................ 40
2.4.2. Market .................................................................................................... 40
2.4.2.1. Członek, syndykat oraz agencja zarządzająca .................... 40
2.4.2.2. Brokerzy Lloyd’s i coverholderzy ......................................... 41
2.5. Struktura kapitałowa i bezpieczeństwo Lloyd’s .............................................. 42
2.6. Bieżąca działalność ............................................................................................ 43
2.6.1. Kontekst międzynarodowy oraz nowe wyzwania ............................ 43
2.6.2. Działalność według segmentów biznesowych .................................. 44
2.6.3. Reasekuracja .......................................................................................... 44
2.6.4. Ubezpieczenia ....................................................................................... 45
2.7. Zakres geograficzny ........................................................................................... 46
2.8. Zmiany w modelu operacyjnym Lloyd’s ......................................................... 47
2.9. Wyniki finansowe .............................................................................................. 48
2.10. Brexit ................................................................................................................... 49
Część II. Umowa ubezpieczenia w Kodeksie cywilnym (komentarz do przepisów)
Art. 805. [Umowa ubezpieczenia] ............................................................................. 53
Art. 806. [Nieważność i bezskuteczność] ................................................................. 97
Art. 807. [Ogólne warunki i postanowienia umów a Kodeks] .............................. 105
Art. 808. [Ubezpieczenie na cudzy rachunek] ........................................................ 110
Art. 809. [Obowiązek wydania polisy] ..................................................................... 120
Art. 811. [Kontroferta ubezpieczyciela; sprzeciw ubezpieczającego] ................... 134
Art. 812. [Ustanie umowy ubezpieczenia] ............................................................... 139
Art. 813. [Wysokość składki] ..................................................................................... 149
Art. 814. [Początek odpowiedzialności ubezpieczyciela] ...................................... 188
Art. 815. [Obowiązki ubezpieczającego ................................................................... 227
Art. 816. [Żądanie zmiany wysokości składki] ....................................................... 269
Art. 817. [Termin spełnienia świadczenia] .............................................................. 273
Art. 818. [Obowiązek zawiadomienia o wypadku] ................................................ 279
Art. 819. [Przedawnienie roszczeń] .......................................................................... 298
Art. 820. [Wyłączenie stosowania] ............................................................................ 308
Art. 821. [Przedmiot ubezpieczenia majątkowego] ................................................ 318
Art. 822. [Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej] ......................................... 322
Art. 823. [Skutki zbycia umowy ubezpieczenia] ..................................................... 341
Art. 824. [Granice odpowiedzialności ubezpieczyciela] ........................................ 346
Art. 824(1). [Wysokość sumy ubezpieczenia] ............................................................. 368
Art. 826. [Obowiązki ubezpieczającego w razie wypadku] ................................... 387
Art. 827. [Zasady odpowiedzialności ubezpieczyciela] ......................................... 402
Art. 828. [Regres ubezpieczeniowy] ......................................................................... 411
Art. 829. [Zakres przedmiotowy ubezpieczeń osobowych] .................................. 424
Art. 830. [Wypowiedzenie umowy] .......................................................................... 438
Art. 831. [Uposażenie] ................................................................................................ 445
Art. 832. [Bezskuteczność uposażenia; przejście uprawnień] ............................... 450
Art. 833. [Samobójstwo ubezpieczonego] ................................................................ 455
Art. 834. [Ograniczenie zarzutu podania nieprawdziwych danych] .................... 458
Część III. Ubezpieczenia obowiązkowe
Rozdział 1. Zagadnienia ogólne .............................................................................. 467
1.1. Uwagi redakcyjne .............................................................................................. 467
1.2. Pojęcie ubezpieczeń obowiązkowych .............................................................. 468
Ubezpieczenia obowiązkowe a ubezpieczenia „przymusowe” .................... 468
1.3. Wspólne cechy wszystkich ubezpieczeń obowiązkowych ............................ 472
1.3.1. Uwagi wstępne ...................................................................................... 472
1.3.2. Zakład ubezpieczeń, z którym zawierana jest umowa ubezpieczenia obowiązkowego, i „przymus ubezpieczenia” po stronie takiego zakładu ubezpieczeń ............................................ 472
1.3.3. „Konwalidacja” umowy ubezpieczenia obowiązkowego ................. 480
1.3.4. Suma gwarancyjna i suma ubezpieczenia w ubezpieczeniu obowiązkowym ...................... 482
1.3.5. Uchybienie obowiązkowi deklaracji ryzyka ...................................... 485
1.3.6. Odpowiedzialność cywilna deliktowa oraz kontraktowa jako przedmiot ubezpieczenia w ubezpieczeniu obowiązkowym OC .... 488
1.3.7. Trigger odpowiedzialności ubezpieczyciela w ubezpieczeniu obowiązkowym OC ............ 489
1.3.8. Spełnienie obowiązku ubezpieczenia ................................................. 491
1.3.9. Zakres czasowy odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń .............. 493
1.3.10. Podstawa wypłaty świadczenia ........................................................... 497
1.3.11. Wysokość świadczenia ......................................................................... 504
1.3.12. Postępowanie w sprawie likwidacji szkody ....................................... 506
1.3.13. Koszty zwracane przez ubezpieczyciela w ramach ubezpieczeń obowiązkowych ............. 522
1.3.14. Powinności współpracy z ubezpieczycielem w ubezpieczeniach obowiązkowych ............ 535
1.3.15. Actio directa w ubezpieczeniach obowiązkowych OC ..................... 540
1.3.16. Stosowanie przepisów Kodeksu cywilnego do ubezpieczeń obowiązkowych ................ 541
1.4. Wspólne cechy powszechnych ubezpieczeń obowiązkowych ..................... 543
1.4.1. Uwagi wstępne ...................................................................................... 543
1.4.2. Cechy wspólne wszystkich powszechnych ubezpieczeń obowiązkowych ............ 544
1.4.3. Cechy wspólne powszechnych ubezpieczeń obowiązkowych OC ... 547
1.5. Wspólne cechy innych ubezpieczeń obowiązkowych (OC) ........................ 559
1.5.1. Uwagi wstępne ...................................................................................... 559
1.5.2. Obszar regulacji poszczególnych aktów prawnych .......................... 560
1.5.3. Nałożenie obowiązku ubezpieczenia ................................................. 562
1.5.4. Zakres ubezpieczenia określony wprost w ustawie o ubezpieczeniach obowiązkowych ...... 564
1.5.5. Zakres ubezpieczenia wynikający z ustaw „branżowych” i rozporządzeń wykonawczych ..... 572
1.6. Ubezpieczenia „nadwyżkowe” ......................................................................... 579
1.6.1. Pojęcie i istota ubezpieczenia nadwyżkowego .................................. 579
1.6.2. Ubezpieczenia nadwyżkowe w kontekście rozszerzenia zakresu ochrony ubezpieczeniowej w inny sposób niż przyjęcie sumy gwarancyjnej przekraczającej minimalną sumę gwarancyjną wynikającą z przepisów ........................................................................ 580
1.6.3. Ubezpieczenie nadwyżkowe w kontekście przyjęcia sumy gwarancyjnej przekraczającej minimalną sumę gwarancyjną wynikającą z przepisów ........................................ 581
Rozdział 2. Powszechne ubezpieczenia obowiązkowe ....................................... 583
2.1. Ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych (komentarz do przepisów) ............ 583
2.2. Ubezpieczenie OC rolników (komentarz do przepisów) ............................. 656
2.3. Obowiązkowe ubezpieczenie budynków rolniczych (komentarz do przepisów) ................. 735
Rozdział 3. Ubezpieczenia obowiązkowe z mocy umowy międzynarodowej na przykładzie ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej operatora lotniczego ...................... 774
3.1. Wprowadzenie – źródła prawa ......................................................................... 774
3.2. Natura i treść obowiązku ubezpieczenia ......................................................... 778
3.3. Podmioty objęte obowiązkiem ubezpieczenia i sposób spełnienia tego obowiązku .............. 779
3.4. Przedmiot i zakres ubezpieczenia .................................................................... 782
3.5. Obowiązki stron w ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej przewoźnika lotniczego ......... 792
3.6. Ustalanie wysokości świadczenia .................................................................... 793
Rozdział 4. Ubezpieczenie upraw rolnych i zwierząt gospodarskich (komentarz do przepisów) ...... 795
Część IV. Ubezpieczenia dobrowolne
Rozdział 1. Ubezpieczenia mienia – aspekty techniczno-ekonomiczne ......... 873
1.1. Wprowadzenie .................................................................................................... 873
1.2. Problematyka korporacyjnych ubezpieczeń majątkowych .......................... 874
1.3. Programy ubezpieczeniowe dla podmiotów gospodarczych ....................... 875
1.4. Underwriting w ubezpieczeniach korporacyjnych ....................................... 877
1.4.1. Polityka underwritingowa ................................................................... 877
1.4.2. Mechanizmy towarzyszące procesowi underwritingowemu .......... 879
1.4.3. Cykle underwritingowe ....................................................................... 881
1.4.4. Underwriting na bazie maksymalnej szkody .................................... 883
1.5. Inżyniering ryzyka w ubezpieczeniach korporacyjnych .............................. 889
1.5.1. Rys historyczny ..................................................................................... 889
1.5.2. Inżynieryjna analiza ryzyka ................................................................. 890
Rozdział 2. Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej .................................... 896
2.1. Wstęp ................................................................................................................... 896
2.2. Podział ubezpieczeń OC przedsiębiorstw i OC konsumenta ...................... 898
2.3. Podział ubezpieczeń OC zawodowej i OC ogólnej przedsiębiorstw ........... 899
2.4. Przedmiot ubezpieczenia OC przedsiębiorstw .............................................. 902
2.4.1. Przedmiot ubezpieczenia OC według Kodeksu cywilnego i wzorców umownych ............ 902
2.4.2. Określenie ubezpieczonej działalności przedsiębiorcy .................... 905
2.4.3. Osoba trzecia w ubezpieczeniu OC przedsiębiorców ...................... 906
2.4.4. Osoby objęte ubezpieczeniem ............................................................. 908
2.4.5. Czasowy zakres ochrony ubezpieczeniowej ...................................... 909
2.4.6. Definicja szkody w mieniu i na osobie .............................................. 912
2.4.7. Suma gwarancyjna i sublimity ............................................................ 916
2.4.8. Świadczenie ubezpieczyciela ............................................................... 917
2.5. Wyłączenia z zakresu ochrony ubezpieczeniowej ......................................... 920
2.5.1. Wyłączenia bezwzględne ..................................................................... 920
2.5.2. Katalog wyłączeń bezwzględnych wspólny dla wszystkich dobrowolnych OWU OC działalności .............. 921
2.6. Klauzule umowne rozszerzające ochronę ubezpieczeniową ........................ 926
2.6.1. Uwagi wprowadzające .......................................................................... 926
2.6.2. Klauzula terytorialnego zakresu ochrony ubezpieczeniowej .......... 926
2.6.3. Klauzula roszczeń wzajemnych (Cross Liability) .............................. 927
2.6.4. Klauzula szkód w mieniu osób trzecich użytkowanym przez osoby objęte ubezpieczeniem (Tenants & Neighbours) OC najemcy .................................................... 927
2.6.5. Klauzula OC pracodawcy (Employer’s Liability) ............................... 928
2.6.6. Klauzula OC przechowawcy – szkód w rzeczach znajdujących się w pieczy, pod dozorem lub kontrolą ubezpieczonego (Property under Care, Custody § Control) ................... 928
2.6.7. Klauzula szkód w rzeczach poddanych obróbce, czyszczeniu, naprawie lub innym czynnościom (Processing Damages) ....... 929
2.6.8. Klauzula wadliwego wykonania robót lub usług (Completed Operations) ........................... 930
2.6.9. Klauzula szkód wyrządzonych osobom trzecim przez podwykonawców (Subcontractors Liability) ........................... 931
2.6.10. Klauzula szkód powstałych wskutek emisji, wycieku lub innej formy działania szkodliwych substancji wskutek zdarzeń nagłych i nieprzewidzianych (Sudden & Accidental Pollution). Environmental liability losses ............................................................... 932
2.6.11. Klauzula szkód wyrządzonych przez energię lub przerwy w jej dostawie ........................ 933
2.6.12. Klauzule rozszerzonego ryzyka OC za produkt (Extended Product Liability Insurance) ........ 933
2.6.13. Klauzula kosztów wycofania produktu z rynku (Recall Costs) ....... 935
2.6.14. Klauzula czystych strat finansowych .................................................. 935
2.6.15. Klauzula szkód wyrządzonych przez pojazdy niepodlegające obowiązkowemu ubezpieczeniu OC. „Klauzula wózków widłowych” ............................................................................................ 936
2.7. Obowiązki ubezpieczającego i ubezpieczyciela właściwe ubezpieczeniu OC .... 937
2.7.1. Uwagi wstępne ...................................................................................... 937
2.7.2. Obowiązek informacji o wypadku/zdarzeniu mogącym powodować odpowiedzialność ubezpieczonego .............................. 937
2.7.3. Ocena sytuacji faktycznej i prawnej ubezpieczonego oraz obowiązek współpracy ubezpieczonego .................................... 938
2.7.4. Obowiązki informacyjne dotyczące etapu roszczenia w czasie procesu sądowego ............. 939
2.7.5. Obowiązek usunięcia zagrożeń ........................................................... 940
2.7.6. Charakter uznania roszczenia przez ubezpieczonego ..................... 940
2.8. Ustalenie wysokości świadczenia i wypłata odszkodowania. Suma gwarancyjna i franszyza .... 941
2.9. Regres ubezpieczeniowy ................................................................................... 943
2.10. OC konsumenta (OC w życiu prywatnym) ................................................... 944
2.10.1. Wprowadzenie ....................................................................................... 944
2.10.2. Przedmiot i ryzyko ubezpieczenia OC konsumentów .................... 945
2.10.3. Wyłączenia w przedmiocie ubezpieczenia właściwe dla OC konsumenta ................. 947
Rozdział 3. Ubezpieczenie odpowiedzialności osób zarządzających przedsiębiorstwami: Directors and Officers – D&O ........... 949
3.1. Geneza i ewolucja ubezpieczenia D&O .......................................................... 949
3.2. Istota i funkcje ubezpieczenia D&O ................................................................ 950
3.2.1. Ubezpieczone interesy majątkowe ...................................................... 950
3.2.2. Kwalifikacja prawna ubezpieczenia D&O ......................................... 951
3.2.3. Ryzyko moralne w ubezpieczeniu D&O (koluzja) ........................... 954
3.3. Odpowiedzialność ubezpieczonych podmiotów ........................................... 955
3.3.1. Uwagi wstępne ...................................................................................... 955
3.3.2. Kodeks spółek handlowych – zasady ogólne .................................... 956
3.3.3. Kodeks spółek handlowych – odpowiedzialność za zobowiązania spółki z o.o. (art. 299) ..... 959
3.3.4. Kodeks pracy – odpowiedzialność pracownicza .............................. 959
3.3.5. Kodeks pracy – odpowiedzialność pracodawcy za naruszenie praw pracowniczych ........... 960
3.3.6. Kodeks cywilny ..................................................................................... 961
3.3.7. Kodeks rodzinny i opiekuńczy ............................................................ 961
3.3.8. Ordynacja podatkowa .......................................................................... 961
3.3.9. Ustawa o rachunkowości ..................................................................... 962
3.3.10. Prawo upadłościowe ............................................................................. 962
3.3.11. Ustawy dotyczące rynku regulowanego ............................................. 962
3.3.12. Ustawa o odpowiedzialności karnej podmiotów zbiorowych ........ 963
3.4. Zakres ubezpieczenia D&O .............................................................................. 964
3.4.1. Uwagi ogólne ......................................................................................... 964
3.4.2. Rodzaj szkody objętej ubezpieczeniem i zasady wypłaty świadczeń ............ 964
3.4.3. Relacja ubezpieczenia D&O do innych umów zawartych przez ubezpieczonego ............. 966
3.4.4. Zakres podmiotowy .............................................................................. 967
3.4.4.1. Uwagi wprowadzające ........................................................... 967
3.4.4.2. Ubezpieczający. Ubezpieczenie Personal Directorship Liability ......................... 968
3.4.4.3. Osoby ubezpieczone ............................................................. 970
3.4.4.4. Ubezpieczone spółki ............................................................. 971
3.4.5. Zakres temporalny (trigger) ................................................................ 971
3.4.5.1. Uwagi ogólne ......................................................................... 971
3.4.5.2. Wypadek ubezpieczeniowy i definicja roszczenia ............ 971
3.4.5.3. Uchybienie (nieprawidłowe działanie). Funkcja kierownicza .................. 972
3.4.5.4. Roszczenia seryjne ................................................................ 975
3.4.5.5. Zgłoszenie okolicz ności jako wypadek ubezpieczeniowy (zgłoszenie przezorne) .......... 975
3.4.5.6. Pokrycie retroaktywne, data obowiązywania (ciągłości) ... 976
3.4.5.7. Pokrycie przyszłe (dodatkowy okres zgłaszania roszczeń) ... 978
3.4.5.8. Przerwanie ochrony ubezpieczeniowej w okresie ubezpieczenia (transakcja) .............. 978
3.4.6. Zakres terytorialny. Roszczenia dotyczące USA ............................... 979
3.4.7. Sekcje umowy. Koszty obrony ............................................................. 980
3.4.7.1. Uwagi ogólne ......................................................................... 980
3.4.7.2. Sekcja A – odpowiedzialność osobista ubezpieczonych osób .............................. 980
3.4.7.3. Sekcja B – odpowiedzialność osobista ubezpieczonych osób wyrównana przez spółkę ..... 981
3.4.7.4. Sekcja C – odpowiedzialność spółki z tytułu obrotu papierami wartościowymi spółki. Ubezpieczenie POSI (Public Offering of Securities Insurance) .............................. 982
3.4.7.5. Ubezpieczenie odpowiedzialności solidarnej ubezpieczonej osoby i spółki ............ 983
3.4.7.6. Odpowiedzialność spółki z tytułu naruszenia praw pracowniczych ............. 984
3.4.7.7. Odpowiedzialność spółki z tytułu zarządzania funduszami świadczeń pracowniczych ....... 984
3.4.7.8. Koszty obrony spółki ............................................................ 985
3.4.7.9. Utrata danych i dokumentów .............................................. 985
3.4.8. Rozszerzenia .......................................................................................... 985
3.4.8.1. Uwagi ogólne ......................................................................... 985
3.4.8.2. Spółki zależne – istniejące i nowe ....................................... 986
3.4.8.3. Kierownictwo zewnętrzne .................................................... 987
3.4.8.4. Emisje papierów wartościowych ......................................... 987
3.4.8.5. Małżonkowie i spadkobiercy ............................................... 987
3.4.8.6. Zaległości podatkowe ........................................................... 988
3.4.8.7. Kary i grzywny administracyjne ......................................... 988
3.4.8.8. Koszty postępowania przedsądowego ................................ 989
3.4.8.9. Koszty ochrony (odzyskania) dobrego imienia ................. 990
3.4.8.10. Koszty obrony w sprawach dotyczących szkód w mieniu lub na osobie .................. 990
3.4.8.11. Koszty obrony w związku z zanieczyszczeniem środowiska ............... 991
3.4.8.12. Koszty awaryjne (nadzwyczajne) ........................................ 991
3.4.8.13. Koszty zdarzenia kryzysowego spółki ................................ 991
3.4.8.14. Koszty zarządzania krytycznym zdarzeniem regulacyjnym ................ 992
3.4.8.15. Wydatki na kaucje, poręczenia i koszty dotyczące mienia lub wolności (ochrona aktywów) ........................................ 992
3.4.8.16. Koszty porady prawnej i jej interpretacji ........................... 993
3.4.8.17. Koszty stawiennictwa ............................................................ 993
3.4.8.18. Koszty wsparcia psychologicznego ..................................... 994
3.4.9. Wyłączenia ............................................................................................. 994
3.4.9.1. Uwagi ogólne ......................................................................... 994
3.4.9.2. Wcześniejsze lub toczące się postępowania (data obowiązywania) ............ 994
3.4.9.3. Znane okolicz ności lub roszczenia ..................................... 995
3.4.9.4. Wina umyślna ........................................................................ 996
3.4.9.5. Osobiste korzyści uzyskane bezprawnie ............................. 997
3.4.9.6. Szkody środowiskowe ........................................................... 997
3.4.9.7. Szkody w mieniu i na osobie ................................................ 997
3.4.9.8. Roszczenia pochodzące z USA ............................................ 998
3.4.9.9. Odpowiedzialność „zawodowa” osoby ubezpieczonej lub spółki ................... 999
3.4.9.10. Świadczenia publicznoprawne i pracownicze ................... 999
3.4.9.11. Sankcje i embarga międzynarodowe .................................. 1000
3.5. Obowiązki i zakazy wiążące ubezpieczającego i ubezpieczonego ............... 1000
3.5.1. Obowiązek deklaracji ryzyka .............................................................. 1000
3.5.2. Obowiązek informowania o zmianach ryzyka ................................. 1001
3.5.3. Obowiązek zgłoszenia ubezpieczycielowi zagrożenia roszczeniem lub postępowaniem ...... 1002
3.5.4. Obowiązek prowadzenia obrony ........................................................ 1002
3.5.5. Obowiązek zgłoszenia roszczenia ubezpieczycielowi ...................... 1003
3.5.6. Obowiązek współpracy z ubezpieczycielem ..................................... 1003
3.5.7. Zakaz uznawania odpowiedzialności ................................................. 1004
3.5.8. Zakaz dokonywania cesji ..................................................................... 1004
3.6. Kwotowe ograniczenia odpowiedzialności ubezpieczyciela ........................ 1005
3.6.1. Uwagi ogólne ......................................................................................... 1005
3.6.2. Suma gwarancyjna ................................................................................ 1005
3.6.3. Podlimity i limity nadwyżkowe .......................................................... 1005
3.6.4. Franszyzy i udziały własne .................................................................. 1006
Rozdział 4. Ubezpieczenie autocasco .................................................................... 1007
4.1. Uwagi ogólne ...................................................................................................... 1007
4.2. Przedmiot ubezpieczenia .................................................................................. 1008
4.2.1. Przedmiot ubezpieczenia – uwagi wstępne ....................................... 1008
4.2.2. Kategorie pojazdów nieobejmowane ubezpieczeniem .................... 1009
4.2.3. Własność pojazdu jako warunek objęcia pojazdu ubezpieczeniem ....................... 1010
4.2.4. Objęcie ubezpieczeniem pojazdów wyłączonych z zakresu przedmiotowego ubezpieczenia ............................ 1013
4.2.5. Ubezpieczenie wyposażenia pojazdu oraz bagażu ........................... 1016
4.3. Zakres ubezpieczenia ........................................................................................ 1018
4.3.1. Zakres ubezpieczenia – uwagi wstępne ............................................. 1018
4.3.2. Ryzyka obejmowane ochroną ............................................................. 1019
4.3.3. Wymóg zabezpieczeń przeciwkradzieżowych pojazdu ................... 1022
4.3.4. Związek przyczynowy i bezpośredniość następstw .......................... 1022
4.3.5. Zakres terytorialny ubezpieczenia ...................................................... 1023
4.4. Wyłączenia i ograniczenia odpowiedzialności .............................................. 1024
4.4.1. Wyłączenia odpowiedzialności – uwagi wstępne ............................. 1024
4.4.2. Wyłączenia odpowiedzialności a powinności ubezpieczającego (ubezpieczonego) .......... 1029
4.4.3. Wybrane wyłączenia odpowiedzialności ........................................... 1041
4.4.4. Ograniczenia odpowiedzialności ........................................................ 1045
4.5. Obowiązki (powinności) ubezpieczającego (ubezpieczonego) ................... 1046
4.5.1. Powinności ubezpieczającego (ubezpieczonego) – uwagi wstępne ............... 1046
4.5.2. Przykłady powinności umownych w ubezpieczeniu autocasco ..... 1047
4.6. Suma ubezpieczenia .......................................................................................... 1047
4.6.1. Suma ubezpieczenia – uwagi wstępne ............................................... 1047
4.6.2. Ustalenie sumy ubezpieczenia ............................................................ 1048
4.6.3. Przyjęcie błędnej sumy ubezpieczenia ............................................... 1051
4.6.4. Konsumpcja sumy ubezpieczenia ....................................................... 1054
4.6.5. Spadek wartości pojazdu a suma ubezpieczenia .............................. 1056
4.7. Wysokość odszkodowania ................................................................................ 1057
4.7.1. Wysokość wypłacanego odszkodowania – uwagi wstępne ............. 1057
4.7.2. Sposób ustalania wysokości wypłacanego odszkodowania ............ 1058
4.7.3. Odszkodowanie a podatek VAT .......................................................... 1061
4.7.4. Szkoda całkowita w pojeździe ............................................................. 1064
4.7.5. Szkoda częściowa w pojeździe ............................................................ 1068
4.7.6. Naprawa poza granicami kraju ........................................................... 1075
4.7.7. Szkoda w wyposażeniu i bagażu ......................................................... 1075
4.7.8. Zwrot innych kosztów związanych ze szkodą ................................... 1076
Rozdział 5. Ubezpieczenie cyberryzyk .................................................................. 1078
5.1. Wprowadzenie .................................................................................................... 1078
5.2. Przedmiot ubezpieczenia – cyberryzyko ........................................................ 1079
5.3. Zakres ubezpieczenia ........................................................................................ 1088
5.4. Prawa i obowiązki stron umowy ...................................................................... 1097
5.5. Wykonywanie umowy ubezpieczenia – szkoda, jej szacowanie i likwidacja .............. 1101
Rozdział 6. Ubezpieczenia kosmiczne ................................................................... 1103
6.1. Wprowadzenie .................................................................................................... 1103
6.2. Przedmiot i zakres (ryzyko, wyłączenia, ograniczenia itp.) ......................... 1106
6.3. Obowiązki stron ................................................................................................. 1118
6.4. Ustalanie wysokości świadczenia .................................................................... 1121
Rozdział 7. Ubezpieczenia osobowe na życie ....................................................... 1132
7.1. Wprowadzenie .................................................................................................... 1132
7.2. Przedmiot i zakres ubezpieczeń na życie ........................................................ 1135
7.3. Wyłączenia odpowiedzialności w ubezpieczeniach na życie ....................... 1140
7.4. Wina jako granica odpowiedzialności ubezpieczeniowej ............................ 1141
7.5. Siła wyższa jako granica odpowiedzialności ubezpieczeniowej .................. 1144
7.6. Działania na własne ryzyko jako granica odpowiedzialności ubezpieczeniowej ............ 1145
7.7. Stan zdrowia jako granica odpowiedzialności ubezpieczeniowej ............... 1146
7.8. Obowiązki stron (charakterystyczne dla danego typu ubezpieczenia) ...... 1147
7.9. Obowiązki informacyjne .................................................................................. 1151
7.10. Inne uprawnienia i obowiązki podmiotów ubezpieczenia na życie ............ 1152
7.11. Uprawnienia i obowiązki charakterystyczne dla umów o charakterze inwestycyjnym ........ 1154
Część V. Międzynarodowe prawo ubezpieczeniowe
Rozdział 1. Jurysdykcja sądów powszechnych w zakresie ubezpieczeń gospodarczych zgodnie z rozporządzeniem nr 1215/2012 (tzw. Bruksela I bis) z uwzględnieniem konwencji Lugano II ..... 1161
1.1. Uwagi wprowadzające. Przyczyny wprowadzenia oraz ewolucja europejskich norm jurysdykcyjnych ............................ 1161
1.2. Komentarz do przepisów rozdziału II sekcji 3 rozporządzenia Bruksela I bis: Jurysdykcja w sprawach dotyczących ubezpieczenia ............................................ 1179
Rozdział 2. PEICL jako materialnoprawny projekt europejskiego instrumentu opcjonalnego w zakresie prawa jednolitego o umowie ubezpieczenia ..................................... 1223
2.1. Wprowadzenie .................................................................................................... 1223
2.2. De origines iuris Europae assecurationis .......................................................... 1224
2.3. Ewolucja PEICL ................................................................................................. 1234
2.4. Protoplasta PEICL – projekt dyrektywy o umowie ubezpieczenia ............. 1234
2.5. Treść PEICL ........................................................................................................ 1251
2.6. Rekapitulacja ...................................................................................................... 1268
Bibliografia .................................................................................................................. 1271
Autorzy ......................................................................................................................... 1295