Wykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

Chronologia ważniejszych wydarzeń związanych z powstaniem i realizacją roszczeń zabużańskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

Literatura przedmiotu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

CZĘŚĆ I
STUDIUM HISTORYCZNO-PRAWNE

1. Sprawy zabużańskie w ujęciu historycznym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
1.1. Geneza i uwarunkowania akcji przesiedleńczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
1.2. Powojenne akcje repatriacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
1.3. Zgoda państwa polskiego na pozbawienie swych obywateli prawa własności na terenach zaanektowanych przez ZSRR a stanowisko Niemiec dotyczące mienia jego obywateli na tzw. Ziemiach Zachodnich . 46
1.4. Ewolucja regulacji dotyczących roszczeń zabużańskich w ujęciu historycznym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
1.4.1. Ustawodawstwo PRL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
1.4.2. Ustawodawstwo III RP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
1.4.3. Ustawodawstwo „wydrążające” prawo zaliczenia z jego prawnej i ekonomicznej istoty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
1.5. Szacunki roszczeń zabużańskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60

2. Układy republikańskie z USRR, BSSR i LSRR . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
2.1. Problematyka prawnomiędzynarodowa układów republikańskich . . . . . . 62
2.2. Kwestia ciągłości państwowej między II RP a PRL i III RP . . . . . . . . . . 63
2.3. Sprawa sukcesji państw i ich zobowiązań a teoria tabula rasa lub koncepcja umów dewolucyjnych państwa–sukcesora . . . . . . . . . . . . . 65
2.4. Umowy międzypaństwowe a umowy międzyrządowe . . . . . . . . . . . . . . . 66
2.5. Samowykonalny (self-executing) charakter normy art. 3 ust. 6 układów republikańskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
2.6. Moc prawna układów republikańskich (kwestia ich ratyfikacji i promulgacji) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
2.7. Układy republikańskie jako źródło prawa krajowego powszechnie obowiązującego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
2.8. Czy umowy republikańskie mogły tworzyć jakiekolwiek źródła prawa wewnętrznego i stanowić bezpośrednią podstawę dla roszczeń osób repatriowanych i ich spadkobierców? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
2.8.1. Zasadnicze postanowienia układów republikańskich . . . . . . . . . . . 80
2.8.2. Układy republikańskie a odpowiedzialność Skarbu Państwa . . . . . 82

3. Rodzaje cywilnoprawnych roszczeń Zabużan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
3.1. Roszczenie o ustalenie (art. 189 k.p.c.). Ewolucja orzecznictwa . . . . . . . 84
3.1.1. Orzecznictwo sprzeciwiające się dopuszczalności powództwa o ustalenie w sprawach zabużańskich (okres do 9 VI 1987 r.) . . . . 84
3.1.2. Okres przejściowy po orzeczeniu TK w sprawie P 1/87 (10 VI 1987 r. – 13 X 1987 r.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
3.1.3. Orzecznictwo akceptujące powództwo o ustalenie w sprawach zabużańskich (14 X 1987 r. – 6 X 2005 r.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
3.2. Roszczenia o zapłatę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
3.2.1. Odpowiedzialność umowna władzy państwowej . . . . . . . . . . . . . . 89
3.2.2. Odpowiedzialność deliktowa władzy publicznej . . . . . . . . . . . . . . 94
3.2.3. Odpowiedzialność odszkodowawcza za działania faktyczne władzy publicznej powodujące iluzoryczność uprawnień zabużańskich . . . 101
3.2.4. Odpowiedzialność Skarbu Państwa za niewykonanie ugody z 6 IX 2005 r. zawartej z Jerzym Broniowskim przed ETPCz a kwestia zadośćuczynienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
3.3. Szkoda Zabużan. Damnum emergens czy lucrum cessans . . . . . . . . . . . . . . 103
3.4. Statio fisci Skarbu Państwa w sprawach odszkodowawczych Zabużan . . . 104

CZĘŚĆ II
KOMENTARZ DO USTAWY Z DNIA 8 LIPCA 2005 R.

Art. 1
Zakres przedmiotowy regulacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
Zasady realizacji prawa do rekompensaty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
Prokonstytucyjna wykładnia ustawy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
Pojęcie „prawo zaliczenia” w poprzednich regulacjach prawnych . . . . . . . . . . . 112
Treść prawa zaliczenia i tryby jego realizacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
Kwestia dziedziczności prawa zaliczenia na gruncie wcześniejszych regulacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
Wątpliwości co do charakteru prawnego prawa zaliczenia . . . . . . . . . . . . 115
Konwencyjna ochrona prawa do rekompensaty, w tym prawa zaliczenia . . . 119
Znaczenie wyroku pilotażowego ETPCz w sprawie
Broniowski vs. Polska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
Wywłaszczenie de facto i pozorność prawa zaliczenia . . . . . . . . . . . . . . . . 126
Pojęcie „prawo do rekompensaty” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
Treść prawa do rekompensaty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
Konstytucyjna ochrona prawa do rekompensaty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
Pojęcie „sprawa potwierdzenia prawa do rekompensaty” a kwestia wielości nieruchomości i wielości osób uprawnionych (zasada wielopodmiotowości) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
Układy republikańskie i umowy repatriacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
Umowa z 25 III 1957 r. o dalszej repatriacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
Pojęcie „nieruchomości pozostawione poza obecnymi granicami
Rzeczypospolitej Polskiej” a powojenna zmiana granic . . . . . . . . . . . . . . . 137
Szczególne przypadki przesiedleń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
Umowa z 15 II 1951 r. o zamianie odcinków terytoriów państwowych –
Zakole Bugu i Bieszczady . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
Litwa Kowieńska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
Rejon Czerniowce na terenie USRR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
Pojęcie „nieruchomości” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
Rodzaje „nieruchomości pozostawionych” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
Pojęcie „inne okoliczności związane z wojną rozpoczętą w 1939 r.”, w tym powszechnie znane fakty historyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
Przesłanka przymusowego opuszczenia Kresów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
Krąg osób uprawnionych do rekompensaty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
Zakres podmiotowy ustawy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
Rozszerzanie kręgu uprawnionych w orzecznictwie SN . . . . . . . . . . . . . . 156
Nabycie uprawnień przez „późnych” repatriantów . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
Osoby wypędzone . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
Brak wymogu „przesiedlenia się” na terytorium Polski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
Ratio legis art. 1 ust. 2 ustawy zabużańskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
Emigranci polscy a sprawa przesiedlenia się . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
Emigranci polscy i trudniejsze warunki osiedlania się w nowym miejscu . 172
Zakaz dyskryminacji Zabużan i ich spadkobierców zamieszkałych na emigracji a konstytucyjna zasada równości wobec prawa . . . . . . 175
Postulat równej ochrony praw osób fizycznych i osób prawnych . . . . . . . 176

Art. 2
Podmiotowy zakres ustawy i przesłanka domicylu . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
Parametryzacja daty 1 IX 1939 r. a przesłanka obywatelstwa . . . . . . . . . . . . . . 183
Przesłanka własnościowa – irrelewantność daty 1 IX 1939 r. . . . . . . . . . . . . . . 183
Zmiana właściciela nieruchomości zabużańskich w okresie wojny wskutek czynności prawnych inter vivos i mortis causa . . . . . . . . . . 185
Przesłanka zamieszkiwania na Kresach (domicylu) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
Sprawa Marii Mazur przed TK i jej późniejsze losy . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
Odroczenie przez TK utraty mocy obowiązującej niekonstytucyjnej regulacji . 192
Rozumienie przesłanki zamieszkania po wyroku TK w sprawie SK 11/12 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194
Nowelizacja z dnia 12 XII 2013 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194
Nowelizacja ustawy z dnia 12 XII 2013 r. dopuszczająca wielość miejsc zamieszkania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194
Dodatkowy termin składania wniosków zabużańskich . . . . . . . . . . . . . . . 199
Irrelewantność podziału na „główne” i „dodatkowe” miejsce zamieszkania 201
Brak ram czasowych dla domicylu kresowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
Dowody potwierdzające miejsce zamieszkania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
Zaniechanie sprzedaży nieruchomości kresowej jako okoliczność świadcząca o zamiarze powrotu na Kresy Wschodnie . . . . . . . . . . 204
Przesłanka „niemożności powrotu” na byłe terytorium RP . . . . . . . . . . . . . . . 205
Obywatelstwo polskie jako przesłanka nabycia uprawnień zabużańskich . . . . . 206
Obywatelstwo polskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
Sposoby nabycia i utraty obywatelstwa polskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
Podwójne obywatelstwo polsko-amerykańskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210
Obywatelstwo sowieckie i tzw. umowa lipcowa z 1945 r. . . . . . . . . . . . . . 213
Dowody potwierdzające obywatelstwo polskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214
Nacjonalizacje i wywłaszczenia dokonane przez władze sowieckie . . . . . . . . . 216
Pojęcie „pozostawienie nieruchomości” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222

Art. 3
Prawa współwłaścicieli lub spadkobierców właścicieli pozostawionych nieruchomości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
Wspólność materialnoprawna prawa do rekompensaty . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227
Dziedziczność i niezbywalność prawa do rekompensaty . . . . . . . . . . . . . . . . . 228
Skład spadku a prawo do rekompensaty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
Konwencyjna ochrona prawa dziedziczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
Konstytucyjna ochrona prawa dziedziczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234
Zakaz dyskryminacji spadkobierców Zabużan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240
Następstwo prawne w toku postępowania zabużańskiego przed wydaniem decyzji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247
„Prawo wskazania” uprawnionego do rekompensaty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249
Charakter i forma szczególna „wskazania” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249
Rozróżnienie terminów ustawowych: „spadkobierca”, „uprawniony” i „osoba żądająca potwierdzenia prawa do rekompensaty” . . . . . . . 250
Wskazanie na podstawie wcześniejszych regulacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252
Wskazanie a spadkobierca nieobywatel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
Wskazanie przez współuprawnionych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257
Skuteczność „wskazania” dokonanego po 31 XII 2008 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . 258

Art. 4
Niezbywalność prawa do rekompensaty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262
Zbywalność prawa między uprawnionymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264
Przenoszalność po uzyskaniu ostateczności przez decyzję rekompensacyjną . . 265

Art. 5
Wniosek zabużański i potwierdzenie prawa do rekompensaty . . . . . . . . 267
Charakter terminu do złożenia wniosku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269
Wydłużenie terminu składania wniosków – nowela z 12 XII 2013 r. . . . . . . . . 271
Właściwość trybu administracyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272
Zwalczanie pozostawiania wniosków bez rozpoznania . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273
Wniosek zabużański . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274
Zakres podmiotowy wniosku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276
Własne prawo każdego ze spadkobierców (zasada wielopodmiotowości) . 282
Możliwość samodzielnego dochodzenia roszczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . 283
Zakres przedmiotowy (treść) wniosku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285
Jedność materialnoprawna prawa do rekompensaty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289
Modyfikacja i rozszerzanie wniosku po 31 XII 2008 r. . . . . . . . . . . . . . . . 291
Właściwość organów (miejscowa i rzeczowa) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293

Art. 6
Środki dowodowe i oświadczenia dołączane do wniosku . . . . . . . . . . . . . 297
Zasady postępowania dowodowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300
Zasada prawdy obiektywnej (oficjalności) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300
Otwarty katalog dowodów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304
Zasada równej mocy środków dowodowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305
Kompletność materiału dowodowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308
Dowody dotyczące posiadania obywatelstwa polskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309
Dowody dotyczące pozostawionych nieruchomości i ich własności . . . . . . . . . 310
Dowody dotyczące rodzaju i powierzchni pozostawionych nieruchomości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313
Dowody zamieszkiwania – znaczenie art. 6 ust. 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316
Częściowa realizacja rekompensaty – art. 6 ust. 3 ustawy . . . . . . . . . . . . . . . . . 318
Dokumenty urzędowe a dokumenty prywatne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319
Dokumenty jako dowód w sprawie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 320
Kserokopie dokumentów a brak zakazu dowodowego . . . . . . . . . . . . . . . 320
Dokumenty sądowe i spadkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322
Pozyskiwanie dowodów z archiwów państwowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325
Państwowy Urząd Repatriacyjny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 328
Powszechne zaniżanie przez PUR danych powierzchniowych . . . . . . . . . 331
Oświadczenia (zeznania) świadków i wnioskodawców . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333
Oświadczenie strony – art. 75 § 2 k.p.a. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337
Procesowy charakter terminu do złożenia dowodów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338
Zawieszenie postępowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 340
Nowe dowody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342

Art. 7
Postanowienie kończące pierwszy etap postępowania zabużańskiego – ocena spełnienia wymogów potwierdzenia prawa do rekompensaty . . . 343
Dwuetapowość postępowania zabużańskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346
Postanowienie kończące pierwszy etap postępowania jurysdykcyjnego . . . . . . 347
Wzruszanie postanowienia wydanego w trybie art. 7 ust. 1 ustawy . . . . . . 350
Zmiana, uzupełnienie lub sprostowanie postanowienia . . . . . . . . . . . . . . 351
Podzielność uprawnienia do rekompensaty w drugiej fazie postępowania . . . 352
Decyzja o odmowie potwierdzenia prawa do rekompensaty . . . . . . . . . . . . . . 353
Decyzja odmowna z powodu niezrealizowania przesłanek lub braków dowodowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353
Decyzja częściowo negatywna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357
Zaskarżanie decyzji merytorycznej – odwołanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357
Uzupełnienie decyzji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360
Skarga do WSA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362
Ujawnienie w rejestrze wybranej formy realizacji prawa do rekompensaty . . . . 364
Brak ograniczeń czasowych do złożenia wniosku o ujawnienie prawa do rekompensaty w rejestrze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 364
Częściowa realizacja uprawnienia zabużańskiego a wniosek o ujawnienie w rejestrze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 366

Art. 8
Decyzja potwierdzająca prawo do rekompensaty – elementy . . . . . . . . . 368
Charakter decyzji potwierdzającej prawo do rekompensaty . . . . . . . . . . . . . . . 370
Podzielność decyzji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374
Automatyczna waloryzacja rekompensaty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374

Art. 9
Organ wyższego szczebla – drugiej instancji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 379
Zasada dwuinstancyjności postępowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 381
Zakaz reformationis in peius . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 382
Możliwość zaskarżenia części decyzji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 382
Zastosowanie przepisów kodeksu postępowania administracyjnego w postępowaniu zabużańskim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383
Zażalenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 384
Reagowanie na bezczynność i przewlekłość organu prowadzącego postępowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 386
Zastosowanie w sprawach zabużańskich wielkiej nowelizacji k.p.a. z 7 IV 2017 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 388
Instytucja ponaglenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 389

Art. 10
Sporządzanie operatów szacunkowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 392
Operat i jego weryfikacja przez organ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 394
Sprawdzanie poprawności złożonego operatu szacunkowego . . . . . . . . . . . . . . 394
Operat a dowody wskazane przez organ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 396

Art. 11
Określenie wartości rynkowej pozostawionej nieruchomości . . . . . . . . . 397
Rzeczoznawca majątkowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 400
Organizacje rzeczoznawców majątkowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 400
Podstawowe definicje związane z wyceną pozostawionych nieruchomości . . . 401
Zasady wycen według ustawy o gospodarce nieruchomościami a zasady wynikające z ustawy rekompensacyjnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 402
Sposoby dokonywania wycen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 406
Stan i cena wycenianych nieruchomości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 407
Porównywalność względna interpolacyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 413
Ustalanie powierzchni pozostawionych nieruchomości . . . . . . . . . . . . . . . . . . 415
Aproksymacja parametrów brakujących do wyceny . . . . . . . . . . . . . . . . . 416
Wyceny lasów i zabytków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 417

Art. 12
Określenie wartości prawa własności lub użytkowania wieczystego nieruchomości nabytych wskutek wcześniejszej realizacji prawa do rekompensaty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 419
Waloryzacja wartości nabytych uprawnień zabużańskich . . . . . . . . . . . . . . . . . 421
Nowelizacja u.g.n. z 14 X 2005 r. a waloryzacja rekompensat zabużańskich . . 421
Wcześniejsze sprawy zabużańskie a kwestia zaliczalności nabytych nieruchomości na poczet przyznanej rekompensaty . . . . . . . . . . . . . . . . . 421

Art. 13
Formy realizacji i zakres prawa do rekompensaty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 423
Dwie formy realizacji prawa do rekompensaty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 425
Prawo zaliczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 425
Świadczenie pieniężne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 425
Ograniczenie wysokości rekompensat progiem procentowym . . . . . . . . . . . . . 426
Możliwość realizacji roszczeń odszkodowawczych Zabużan po wejściu w życie ustawy z 2005 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 429
Częściowa realizacja prawa do rekompensaty (art. 13 ust. 3 ustawy) . . . . . . . . 430

Art. 14
Realizacja prawa do rekompensaty w postaci zapłaty ceny sprzedaży nieruchomości lub opłat z tytułu użytkowania wieczystego; zwolnienie z obowiązku wniesienia wadium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 434
Realizacja prawa zaliczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 436
Obowiązki podmiotów zbywających nieruchomości skarbowe . . . . . . . . . . . . 436
Zapłata „pieniądzem zabużańskim” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 436

Art. 15
Wyłączenie stosowania niektórych przepisów o oddawaniu nieruchomości w użytkowanie wieczyste, bonifikatach oraz prawie pierwokupu gminy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 438
Odstępstwo od ogólnych zasad nabywania nieruchomości skarbowych lub komunalnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 440
Wyłączenie ustawowego prawa pierwokupu przysługującego gminie . . . . . . . 440
Wyłączenie prawa do bonifikat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 440

Art. 16
Fundusz rekompensacyjny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 441
Fundusz Reprywatyzacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 443
Fundusz Rekompensacyjny i jego geneza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 446

Art. 17
Zasady wypłat świadczeń pieniężnych ze środków funduszu rekompensacyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 447
Przekazanie danych rejestru do BGK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 449
Wypłata świadczenia pieniężnego przez BGK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 449

Art. 18
Adnotacja o zrealizowaniu prawa do rekompensaty . . . . . . . . . . . . . . . . . 451

Art. 19
Wojewódzkie rejestry i rejestr centralny dotyczące prawa do rekompensaty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 453

Art. 20
Zakres stosowania przepisów k.p.a. do postępowań zakończonych . . . . 455
Nakaz wykładni prokonstytucyjnej oraz zakaz zawężającej wykładni art. 20 ustawy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 457
Dualizm proceduralny (zaświadczenia i decyzje) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 458
Wzruszanie zaświadczeń i decyzji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 460
Wznowienie postępowania zabużańskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 463
Nowości jako podstawy wznowienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 465
Zmiana decyzji na wniosek strony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 472

Art. 21
Rekompensata a podatek od spadków i darowizn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 477
Prawo do rekompensaty jako składnik masy spadkowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . 479
Przekazanie uzyskanego świadczenia pieniężnego na rzecz rodziny lub pozostałych spadkobierców . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 479

Art. 22
Rekompensata a podatek dochodowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 481
Rekompensata jako przychód . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 483
Zwolnienie z podatku dochodowego przekazania części rekompensaty . . . . . . 483

Art. 23
Rekompensata a komercjalizacja i prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 485

Art. 24
Zwolnienie z podatku od czynności cywilnoprawnych . . . . . . . . . . . . . . . 487

Art. 25
Zwolnienie z opłaty skarbowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 488
Wyłączenie z opłaty skarbowej wniosku zabużańskiego oraz pełnomocnictw . 490
Brak zwolnienia z opłaty sądowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 490

Art. 26
Odesłania ujęte w odrębnych przepisach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 491

Art. 27
Sprawy wszczęte wcześniej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 493
Kwestie intertemporalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 495
Zasada bezpośredniego stosowania nowej ustawy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 495
Zasada kontynuacji wszystkich postępowań zabużańskich wszczętych przed 7 X 2005 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 496
Skuteczność wcześniej wszczętych postępowań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 497
Śmierć wnioskodawcy w toku postępowania zabużańskiego . . . . . . . . . . . . . . 499

Art. 28
Derogacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 501
Klauzula derogacyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 503
Luki w prawie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 505

Art. 29
Wejście w życie ustawy i vacatio legis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 508
Promulgacja a vacatio legis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 510
Stan prawny bezpośrednio poprzedzający wejście w życie ustawy . . . . . . . . . . 510

CZĘŚĆ III
AKTY PRAWNE

Układ z 9 IX 1944 r. pomiędzy Polskim Komitetem Wyzwolenia Narodowego a Rządem Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Rad otyczący ewakuacji obywateli polskich z terytorium B.S.R.R. i ludności Białoruskiej z terytorium Polski . . . . . . . . . 513

Układ z 9 IX 1944 r. pomiędzy Polskim Komitetem Wyzwolenia Narodowego a Rządem Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Rad dotyczący ewakuacji obywateli polskich z terytorium U.S.R.R. i ludności ukraińskiej z terytorium Polski . . . . . . . . . 521

Komunikat prasowy o podpisaniu Układu pomiędzy Polskim Komitetem Wyzwolenia Narodowego i rządem Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Rad, dotyczącego ewakuacji obywateli polskich z terytorium Ukraińskiej S.R.R. i ludności ukraińskiej z terytorium Polski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 529

Układ z 22 IX 1944 r. pomiędzy Polskim Komitetem Wyzwolenia Narodowego a Rządem Litewskiej Socjalistycznej Republiki Rad dotyczący ewakuacji obywateli polskich z terytorium Litewskiej S.S.R. i ludności litewskiej z terytorium Polski . . . . . 531

Protokół uzupełniający do Układu z dnia 22 IX 1944 roku pomiędzy Polskim Komitetem Wyzwolenia Narodowego a Rządem Litewskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, dotyczącego ewakuacji obywateli polskich z terytorium Litewskiej SRR i ludności litewskiej z terytorium Polski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 539

Umowa z 6 VII 1945 r. między Tymczasowym Rządem Jedności Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej i Rządem Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich o prawie zmiany obywatelstwa radzieckiego osób narodowości polskiej i żydowskiej, mieszkających w ZSRR i o ich ewakuacji do Polski i o prawie zmiany obywatelstwa polskiego osób narodowości rosyjskiej, ukraińskiej, białoruskiej, rusińskiej i litewskiej, mieszkających na terytorium Polski i o ich ewakuacji do ZSRR . . . . . . . . . . . . . . . . . 540

Protokół dodatkowy do umowy z 6 VII 1945 r. między Rządem Tymczasowym Jedności Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej i Rządem Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich z daty 11 XI 1945 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 543

Umowa z 16 VIII 1945 r. między Rzecząpospolitą Polską i Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o polsko-radzieckiej granicy państwowej . . . . . 544

Instrukcja Zarządu Centralnego PUR z 19 III 1945 r. w sprawie wydania orzeczeń odszkodowawczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 546

Pismo Zarządu Centralnego PUR z 30 IV 1945 r. do wszystkich oddziałów PUR w sprawie zaludnienia terenów nowo odzyskanych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 548

Okólnik nr 26 Zarządu Centralnego PUR z 25 VI 1945 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 549

Okólnik nr 33 Zarządu Centralnego PUR w Łodzi z 6 VIII 1945 r. . . . . . . . . . . . . 551

Okólnik nr 62 Zarządu Centralnego PUR w Łodzi z 12 XI 1945 r. w sprawie orzeczeń odszkodowawczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 553

Protokół dodatkowy z dnia 14 XII 1945 r. do układu z 9 IX 1944 r. w sprawie przesiedlenia Ukraińców z Polski i obywateli polskich z USRR podpisany w Warszawie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 555

Pismo Zarządu Centralnego PUR z 15 III 1946 r. do wojewódzkich i okręgowych oddziałów PUR w sprawie powtarzających się reklamacji ze strony repatriantów . . . . 557

Pismo Zarządu Centralnego PUR z 30 XI 1946 r. do oddziałów wojewódzkich PUR w sprawie instrukcji dotyczącej wystawienia orzeczeń odszkodowawczych . . . . . . . . . 559

Instrukcja Zarządu Centralnego PUR z 30 XI 1946 r. dotycząca wystawienia orzeczeń odszkodowawczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 560

Umowa z 15 II 1951 r. pomiędzy Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o zamianie odcinków terytoriów państwowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 565

Ustawa z 26 V 1951 r. o ratyfikacji podpisanej w Moskwie dnia 15 II 1951 r. umowy pomiędzy Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o zamianie odcinków terytoriów państwowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 570

Umowa z 21 VII 1952 r. między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej, z jednej strony i Rządem Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, Rządem Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, Rządem Białoruskiej Republiki Radzieckiej i Rządem Litewskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, z drugiej strony, o wzajemnych rozliczeniach, wynikłych w związku z ewakuacją ludności i delimitacją polsko-radzieckiej granicy państwowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 571

Dekret z 6 IX 1946 r. o ustroju rolnym i osadnictwie na obszarze Ziem Odzyskanych i byłego Wolnego Miasta Gdańska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 574

Dekret z 6 XII 1946 r. o przekazywaniu przez Państwo mienia nierolniczego na obszarze Ziem Odzyskanych i b. Wolnego Miasta Gdańska . . . . . . . . . . . . . . . . . . 576

Umowa z 25 III 1957 r. między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Rządem Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich w sprawie terminu i trybu dalszej repatriacji z ZSRR osób narodowości polskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 578

Oświadczenie rządowe z 20 VIII 1957 r. w sprawie wymiany dokumentów ratyfikacyjnych umowy między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Rządem Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich w sprawie terminu i trybu dalszej repatriacji z ZSRR osób narodowości polskiej, podpisanej w Moskwie dnia 25 III 1957 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 584

Ustawa z 28 V 1957 r. o sprzedaży przez Państwo domów mieszkalnych i działek budowlanych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 585

Ustawa z 14 VII 1961 r. o gospodarce terenami w miastach i osiedlach . . . . . . . . . . . 586

Rozporządzenie Rady Ministrów z 18 V 1970 r. w sprawie zaliczania wartości mienia nieruchomego pozostawionego za granicą na pokrycie opłat z tytułu użytkowania wieczystego terenu i ceny sprzedaży położonych na nim budynków . . . . . 588

Rozporządzenie Rady Ministrów z 18 V 1970 r. w sprawie zaliczania wartości mienia nieruchomego pozostawionego za granicą na pokrycie opłat z tytułu użytkowania wieczystego terenu i ceny sprzedaży położonych na nim budynków . . . . . 590

Ustawa z 29 IV 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości . . . . . 593

Rozporządzenie Rady Ministrów z 16 IX 1985 r. w sprawie zaliczania wartości mienia nieruchomego pozostawionego za granicą na poczet opłat za użytkowanie wieczyste lub na pokrycie ceny sprzedaży działki budowlanej i położonych na niej budynków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 594

Ustawa z dnia 21 VIII 1997 r. o gospodarce nieruchomościami . . . . . . . . . . . . . . . . . 596

Rozporządzenie Rady Ministrów z 13 I 1998 r. w sprawie sposobu zaliczania wartości nieruchomości pozostawionych za granicą na pokrycie ceny sprzedaży nieruchomości lub opłat za użytkowanie wieczyste oraz sposobu ustalania wartości tych nieruchomości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 599

Rozporządzenie Rady Ministrów z 21 VIII 2001 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie sposobu zaliczania wartości nieruchomości pozostawionych za granicą na pokrycie ceny sprzedaży nieruchomości lub opłat za użytkowanie wieczystenoraz sposobu ustalania wartości tych nieruchomości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 602

Ustawa z 12 XII 2003 r. o zaliczaniu na poczet ceny sprzedaży albo opłat z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości Skarbu Państwa wartości nieruchomości pozostawionych poza obecnymi granicami państwa polskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 605

Ustawa z 3 X 2008 r. o zmianie ustawy o realizacji prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej . . . . 613

Ustawa z 12 XII 2013 r. o zmianie ustawy o realizacji prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 614

Indeks rzeczowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 617

Indeks nazwisk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 623

O autorze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 629