Wykaz skrótów 11
Przedmowa 15
Rozdział IZałożenia metodologiczne 17
1. Cel pracy 172. Podstawowe założenia metodologiczne i perspektywa przyjęta w pracy 192.1. Perspektywa opisowa a perspektywa normatywna 192.2. Perspektywa wewnętrzna i zewnętrzna 212.3. Perspektywa heurezy a perspektywa uzasadnienia 232.4. Perspektywa afilozoficzna 263. Szkic porządku rozważań 28
Rozdział IIWprowadzenie do koncepcji językowej granicy wykładni 31
1. Pojęcie granic wykładni 311.1. Pytanie o granice wykładni a tradycyjne pytania teorii prawa 311.2. Specyfika pytania o granice wykładni 321.3. Możliwe granice wykładni 341.4. Podstawowa charakterystyka granicy językowej 361.4.1. Zasada jednoznaczności 371.4.2. Językowe znaczenie przepisu jako granica wykładni 382. Historyczny rozwój koncepcji językowej granicy wykładni 402.1. Zasada jednoznaczności 402.2. Początki koncepcji znaczenia językowego jako granicy wykładni 433. Koncepcja językowej granicy wykładni we współczesnej niemieckiej teorii prawa i orzecznictwie 473.1. Ujęcie językowego znaczenia przepisu jako granicy wykładni w niemieckiej nauce o metodzie (Methodenlehre) 473.2. Zasada jednoznaczności i jej krytyka w niemieckiej Methodenlehre 483.3. Koncepcja dominująca 503.3.1. Funkcje i uzasadnienie granicy znaczenia językowego 503.3.2. Znaczenie językowe, czyli jakie? 523.3.3. Dopuszczalne przekroczenie granicy językowej (Rechtsfortbildung 553.4. Krytyka koncepcji dominującej w niemieckiej teorii prawa 593.5. Poglądy orzecznictwa 633.5.1. Zasada jednoznaczności 633.5.2. Granica znaczenia językowego 643.5.2.1. Prawo karne 643.5.2.2. Inne dziedziny prawa publicznego 673.5.2.3. Prawo cywilne 683.5.2.4. Niemiecki Trybunał Konstytucyjny 703.5.3. Podsumowanie poglądów orzecznictwa niemieckiego dotyczących językowej granicy wykładni 714. Koncepcja językowej granicy wykładni w polskiej teorii prawa i w orzecznictwie 724.1. Poglądy teorii prawa 724.1.1. Wstęp 724.1.2. Zasada clara non sunt interpretanda 744.1.3. Wykładnia a analogia 764.1.4. Stosowanie prawa a prawotwórstwo 784.1.5. Znaczenie językowe jako granica wykładni 784.2. Poglądy orzecznictwa 804.2.1. Sąd Najwyższy - orzecznictwo karne 804.2.2. Sąd Najwyższy - orzecznictwo cywilne 834.2.3. Naczelny Sąd Administracyjny 854.2.4. Trybunał Konstytucyjny 874.2.5. Podsumowanie poglądów orzecznictwa polskiego 905. Językowa granica wykładni w innych krajach - wzmianka 915.1. Francja 915.2. Wielka Brytania 915.3. Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości 936. Funkcje granicy językowej w teorii prawa 94
Rozdział IIIZałożenia dotyczące wykładni a granica językowa 97
1. Wstęp 972. Pojęcie wykładni a koncepcja granicy językowej 982.1. Wykładnia a rozumienie (interpretacja) prawa 982.2. Wykładnia sensu stricto a wykładnia sensu largo (Auslegung a Rechtsfortbildung) 1022.3. Wykładnia operatywna a wykładnia doktrynalna 1083. Filozoficzne interpretacje procesu stosowania prawa i wykładni a koncepcja granicy językowej 1093.1. Dedukcyjny model stosowania prawa a granica językowa 1103.1.1. Model sylogizmu jako zupełnego ujęcia prawniczego rozumowania 1103.1.2. Nowoczesny model dedukcyjny 1113.2. Hermeneutyczny model stosowania prawa i wykładni a granica językowa 1133.2.1. Koło hermeneutyczne a granica językowa 1133.2.2. Wykładnia (stosowanie prawa) jako analogia a problem granicy językowej 1173.2.3. Wykładnia jako porównanie typów a granica językowa 1183.3. Wykładnia jako dyskurs i argumentacja 1203.4. Model wykładni jako procesu powstawania hipotez interpretacyjnych i wyboru pomiędzy nimi 1214. Reguły i kanony wykładni a koncepcja granicy językowej 1244.1. Różne sposoby rozumienia kanonów 1254.2. Katalogi kanonów 1284.2.1. Klasyczny katalog kanonów 1284.2.2. Nowe, wykształcone w praktyce rodzaje wykładni 1304.3. Reguły stosowania kanonów (reguły II stopnia) 1334.3.1. Reguły procedury 1334.3.2. Reguły preferencji 1365. Podsumowanie - granica językowa i teoria wykładni 138
Rozdział IVZałożenia filozofii języka a koncepcja językowej granicy wykładni 141
1. Wstęp 1412. Sprecyzowanie i krytyka koncepcji językowej granicy wykładni z punktu widzenia filozofii języka 1422.1. Sprecyzowanie koncepcji granicy językowej - semantyka logiczna H.J. Kocha i H. Rüßmanna 1422.1.1. Znaczenie jako intensja znaku 1422.1.2. Znaczenie jako cechy 1442.1.3. Znaczenie jako właściwość wyrazów zawartych w tekstach prawnych 1452.1.4. Znaczenie jako konwencja wyznaczona regułami 1452.1.5. Założenie co do możliwości ustalenia treści konwencji językowych 1462.1.6. Sprecyzowanie koncepcji językowej granicy wykładni 1472.1.7. Podsumowanie koncepcji semantyki logicznej 1482.2. Krytyka językowych założeń koncepcji możliwego znaczenia językowego z punktu widzenia współczesnych nurtów filozofii języka 1482.2.1. Pragmatyka językowa - granica woli ustawodawcy zamiast granicy językowej 1492.2.2. Teoria użycia 1542.2.3. Sceptycyzm znaczeniowy 1612.3. Normatywizm językowy i rehabilitacja granicy językowej przez M. Klatta 1642.3.1. Normatywizm językowy 1652.3.2. Teoria granicy językowej M. Klatta 1672.3.2.1. Trzy podstawowe problemy 1672.3.2.2. Sprecyzowanie granicy językowej 1702.3.2.2.1. System granic językowych w wypadku semantycznej jasności 1702.3.2.2.2. Specyfika granic językowych w wypadku semantycznej niejasności 1723. Analiza założeń językowych koncepcji językowej granicy wykładni 1733.1. Dwa modele podstawowych założeń językowych koncepcji granicy wykładni 1733.1.1. Pre- i postinterpretacyjna koncepcja znaczenia 1743.1.2. Ustalający albo ustanawiający charakter procedury poznania znaczenia 1753.1.3. Istnienie albo nieistnienie jednoznaczności w prawie 1763.2. Znaczenie semantycznej jasności w prawie 1773.2.1. Dwie formy pytania o jednoznaczność w prawie 1773.2.2. Znaczenie sytuacji jednoznacznie podpadających pod przepisy z punktu widzenia kontekstu heurezy i kontekstu uzasadnienia 1793.3. Możliwość semantycznej argumentacji w sytuacji niejasności 1814. Podsumowanie 182
Rozdział VNormatywny wymiar koncepcji językowej granicy wykładni 185
1. Wstęp 1852. Wartości uzasadniające ograniczenie wykładni 1872.1. Pojęcie wartości 1872.2. Zasada podziału władz i zasada demokracji jako uzasadnienie granicy językowej 1882.3. Pewność prawa jako uzasadnienie granicy językowej 1922.3.1. Pojęcie pewności prawa 1922.3.2. Pozakonstytucyjny i konstytucyjny wymiar pewności prawa 1932.3.3. Wymóg określoności prawa 1952.3.4. Pewność prawa a ochrona zaufania 1962.3.5. Ochrona zaufania jako uzasadnienie granicy językowej 2002.3.5.1. Początki koncepcji związku wykładni z ochroną zaufania 2002.3.5.2. Współczesne ujęcie związku wykładni z ochroną zaufania 2022.3.5.3. Ocena argumentów krytycznych wobec ochrony zaufania przez wykładnię 2042.3.5.4. Koncepcja wykładni prima facie zamiast wykładni językowej 2063. Szczególne zasady poszczególnych gałęzi prawa 2094. Czynniki istotne dla ważenia wartości ochrony zaufania 2104.1. Obciążający albo uprawniający charakter przepisu 2114.2. Publicznoprawny lub prywatnoprawny charakter przepisu 2124.2.1. Podział prawa na publiczne i prywatne 2124.2.2. Porównanie roli ochrony zaufania w prawie publicznym i prywatnym 2144.2.3. Ważenie wartości ochrony zaufania w prawie publicznym i prywatnym 2154.3. Techniczny sposób sformułowania przepisu - klauzule generalne i pojęcia nieostre 2184.4. Uwzględnianie czynników ważenia wartości w procesie wykładni 2215. Podsumowanie 222
Rozdział VIGranica językowa jako granica argumentacyjna 225
1. Wstęp 2252. Podstawy argumentacyjno-dyskursywnego ujęcia wykładni 2252.1. Filozoficzna interpretacja wykładni jako dialogu 2272.2. Reguły argumentacji 2292.3. Typologia argumentów 2352.4. Kryterium prawidłowości argumentacji 2363. Metoda ważenia wartości 2393.1. Metoda ważenia interesów H. Hubmanna 2413.2. Model ważenia zasad R. Alexego 2423.3. Model ważenia zasad J.R. Sieckmanna 2433.4. Ważenie wartości a teoria argumentacji prawniczej 2464. Próba oceny argumentacyjnego ujęcia wykładni 2474.1. Filozoficzna interpretacja argumentacji 2474.2. Struktura argumentacji 2494.2.1. Perspektywa odkrycia 2494.2.2. Perspektywa uzasadnienia 2514.3. Typologia argumentów 2524.4. Kryterium prawidłowości decyzji interpretacyjnej 2555. Wyznaczenie granicy językowej w drodze ważenia wartości 2575.1. Wykładnia jako ważenie wartości 2575.2. Ważenie pomiędzy hipotezami wykładni i ważenie w ramach hipotezy wykładni 2585.3. Wyznaczenie granicy językowej przez ważenie wartości ochrony zaufania w ramach hipotezy wykładni 2615.4. Granice metody ważenia 2636. Granica ochrony zaufania a panująca koncepcja granicy językowej 264
Rozdział VIIPodsumowanie - zasadnicze tezy rozprawy 267
Bibliografia 273