Wykaz skrótów powoływanych prac i źródeł 11
Wstęp 13
CZĘŚĆ I Prawo rzymskie i jego rola w rozwoju europejskiej kultury prawnej 19
1. Prawo rzymskie 21 2. Pojęcie prawa 29 3. Ius et lex w rzymskiej tradycji prawnej 37 4. Prawo rzymskie. Od świata antycznego do współczesności 47 5. Greckie wpływy na powstanie ustawy XII tablic (na marginesie glosy Accursiusa do D.1,2,2,4) 52 6. Ius commune europaeum - uwagi na marginesie książki Mario Caravale, Alle origini del diritto europeo 57 7. Historyczne uwarunkowania integracji prawa prywatnego w Unii Europejskiej 66 8. Nauczanie prawa - między wymaganiami teorii i praktyki 74 9. Reżimy autorytarne a prawo rzymskie 89 10. Prawo rzymskie lekiem na ukąszenie komunizmem. Przypadek Adama Ważyka 98 11. Prawo rzymskie w Rosji 109 12. Prawo rzymskie w XXI wieku 114 13. "Prawo rzymskie" w wypowiedziach polskich parlamentarzystów 121
CZĘŚĆ II Prawo rzymskie w Oświeceniu i jego znaczenie dla tworzenia XIX-wiecznych kodyfikacji prawa prywatnego 139
1. Dialog Solona i Justyniana u Fénelona a dyskusja o prawie rzymskim w Polsce XVIII wieku 141 2. Ignacego Krasickiego dialog Demostenesa z Cyceronem 153 3. Prawo i prawoznawstwo w ideologii twórców Encyklopedii 165 4. André Jean Boucher d'Argis - osiemnastowieczny autor Listów sędziego z Paryża o prawie rzymskim i sposobie jego wykładania we Francji 178 5. Obraz systemu prawnego Polski w Encyklopedii Diderota 193 6. Prace legislacyjne nad Kodeksem Napoleona 201 7. Systematyka Kodeksu Napoleona 207 8. Uwagi na temat roli prawa rzymskiego w pracach nad Code civil des Français 212 9. Międzynarodowe prawo prywatne w pracach nad Kodeksem Napoleona 249 10. Mon Code est perdu! (na marginesie książki Katarzyny Sójki-Zielińskiej o Kodeksie Napoleona) 261 11. Dwieście lat Kodeksu Napoleona w Polsce - od nienawiści do miłości 271
CZĘŚĆ III Prawo rzymskie - kluczem do rozumienia współczesnego prawa i państwa 279
Rozdział I Demokratyczne państwo prawa 281
1. Uwagi na marginesie konstytucyjnego modelu państwa prawa 281 2. Rozważania Cycerona o państwie i prawie 289 3. Prawo naturalne a projekt Konstytucji RP 296 4. Mit omnipotencji prawa stanowionego (uwagi na marginesie edyktu Dioklecjana o cenach) 304 5. Promulgacja Kodeksu Teodozjusza na posiedzeniu senatu miasta Rzymu 315 6. "Tron i ołtarz" 321 7. Uwagi na marginesie ustawy uchwalonej przez Sejm w dniu 21 lipca 2006 r. (tzw. ustawy lustracyjnej) 326 8. "Okręcanie wyborców" - czyli crimen ambitus w prawie rzymskim 334 9. Korupcja 340 10. Pomniki 347 11. Pamięć o zmarłych 355 12. Kibice sportowi 362 13. Łacińskie paremie prawnicze w polskiej praktyce prawnej 368 14. Leges sapere (na marginesie księgi poświęconej profesorowi Januszowi Sondlowi) 391 15. Lex retro non agit - sformułowanie w polskiej praktyce prawnej 401 16. Retroaktywność prawa 439 17. Przedawnienie 445 18. Nieznajomość prawa szkodzi (u źródeł zasady ignorantia iuris nocet) 454 19. Cogitatio - voluntas w rzymskim prawie karnym (na marginesie D.48,19,18: cogitationis poenam nemo patitur) 468 20. Karanie 476 21. Prawo karne 485 22. Na marginesie żądań przywrócenia kary śmierci 490 23. Adwokaci 497
Rozdział II Instytucje rzymskiego prawa prywatnego 502
1. Edoardo Volterra a współczesne badania nad małżeństwem rzymskim 502 2. Czynność prawna 514 3. Zobowiązania 519 4. Kontrakty 523 5. Odpowiedzialność quasi ex delicto w prawie rzymskim i jej wpływ na kształtowanie się współczesnych kategorii czynów niedozwolonych 528 6. Uwagi na temat lichwy 551 7. Spółka 562 8. Spadek 567 9. Upadłość 573 10. "Święta" własność prywatna 578
CZĘŚĆ IV Romaniści - historycy prawa 591
1. Romaniści włoscy - doktorzy honoris causa Uniwersytetów polskich 593 2. Ignacy Koschembahr-Łyskowski (1864-1945) 616 3. Stanisław Wróblewski - kodyfikator (1868-1938) 627 4. Karol Koranyi - Profesor profesorów (1897-1964) 642 5. Edward Gintowt (1899-1965) 648 6. Henryk Kupiszewski (1927-1994) 661
Wybór literatury 667
Indeks osób 671