WYKAZ SKRÓTÓW 9
WSTĘP 13
ROZDZIAŁ I. PRAWNE I POZAPRAWNE ŹRÓDŁA WYMAGAŃ DLA SYSTEMÓW CYBERBEZPIECZEŃSTWA 15
1. Wprowadzenie 15
2. Krajowy system cyberbezpieczeństwa 15
3. Rekomendacje i zalecenia 28
3.1. Sektor bankowy 28
3.2. Inne organy regulacyjne oraz organy branżowe 31
4. Działania własne przedsiębiorców i innych organizacji 34
ROZDZIAŁ II. PRAKTYCZNE ASPEKTY CYBERBEZPIECZEŃSTWA Z PERSPEKTYWY UŻYTKOWNIKA 39
1. Wprowadzenie 39
2. Dobre praktyki w zakresie bezpieczeństwa IT 41
3. Dane osobowe – mechanizmy ochrony prawnej 52
4. Zwalczanie nieprawdziwych i szkalujących informacji, zjawisko mowy nienawiści z perspektywy użytkownika 58
5. Postępowanie w przypadku podejrzenia popełnienia cyberprzestępstwa 62
6. Podsumowanie 65
ROZDZIAŁ III. ZARZĄDZANIE BEZPIECZEŃSTWEM INFORMACJI ORAZ CYBERBEZPIECZEŃSTWO W UJĘCIU PROCESOWYM 69
1. Istota systemowego zarządzania bezpieczeństwem informacji oraz cyberbezpieczeństwo 69
2. Podstawy normatywne systemu zarządzania bezpieczeństwem informacji i cyberbezpieczeństwem (ISO/IEC 27001, ISO/IEC 27032) 71
3. Zabezpieczenia wymagane w ISO/IEC 27001 75
4. Podejście procesowe 77
5. Identyfikacja i charakterystyka procesów 80
6. Współczynniki monitorujące w procesie cyberbezpieczeństwa 89
7. Doskonalenie procesów 101
ROZDZIAŁ IV. SPECYFIKA ZAGROŻEŃ W CYBERPRZESTRZENI 103
1. Zagrożenia w cyberprzestrzeni 103
2. Szkodliwe oprogramowanie 104
3. Standardy cyberbezpieczeństwa 108
4. Priorytety dla przedsiębiorców (instytucji) w zakresie bezpieczeństwa w cyberprzestrzeni 109
5. Polityki bezpieczeństwa informacji 111
6. Co w praktyce może być zagrożeniem? 113
7. Problemy, z którymi należy się zmierzyć, aby zapewnić bezpieczeństwo w cyberprzestrzeni 114
7.1. Bezpieczeństwo wewnętrzne 114
7.2. Zagrożenia zewnętrzne 115
8. Podsumowanie 124
ROZDZIAŁ V. PRZEGLĄD NAJWAŻNIEJSZYCH ZABEZPIECZEŃ INFORMATYCZNYCH 127
1. Wprowadzenie 127
2. Najgroźniejsze ataki 2018–2019 129
3. Wektor ataku 142
4. Zarządzanie podatnościami oprogramowania i systemów IT 149
4.1. Testy penetracyjne 156
4.2. Skanowanie 157
5. Wykrywanie i zapobieganie włamaniom intruzów do sieci korporacyjnej, systemy IDS/IPS 161
5.1. System wykrywania intruzów, IDS 161
5.1.1. Rodzaje klasyfikacji systemów wykrywania intruzów 163
5.1.1.1. Klasyfikacja IDS wg źródeł informacji 163
5.1.1.2. Klasyfikacja IDS wg zastosowanych metod analitycznych 169
5.1.1.3. Klasyfikacja IDS wg typów odpowiedzi 171
5.1.2. Pułapka internetowa, Honey Pot 173
5.2. ARAKIS, polski system wczesnego ostrzegania o cyberzagrożeniach 178
5.2.1. System ARAKIS 2.0 178
5.2.2. System ARAKIS-GOV 180
5.3. System wykrywania i blokowania ataków, IPS 183
5.3.1. Różnice w działaniu IDS a IPS 184
5.3.2. Rodzaje klasyfikacji systemów IPS 184
5.3.2.1. Klasyfikacja IPS wg topologii sieci 184
5.3.2.2. Klasyfikacja IPS wg źródeł informacji 185
6. Systemy DLP blokujące nieautoryzowane przekazanie cennej informacji z wnętrza sieci 187
7. Rejestrowanie zdarzeń 192
7.1. Dziennik zdarzeń systemu Windows 195
7.2. Syslog i logi systemowe w Linuksie 198
8. Centralne systemy zarządzania tożsamością, IAM 199
9. Podsumowanie 206
ROZDZIAŁ VI. WYBRANE ASPEKTY OCHRONY KRYPTOGRAFICZNEJ 211
1. Wprowadzenie 211
2. Funkcja skrótu (ang. hash) 212
3. Kryptograficzne utajnianie wiadomości 214
4. Przykładowe zastosowania kryptografii w teleinformatyce 217
4.1. Protokoły komunikacyjne 217
4.2. Ataki na protokoły komunikacyjne 219
4.3. Zastosowania kryptografii w protokołach warstwy aplikacji 220
5. Kryptografia symetryczna 222
6. Kryptografia asymetryczna 224
7. Hasło w kryptografii i uwierzytelnianiu 230
8. Metody ataków kryptograficznych na hasła 236
8.1. Atak siłowy 236
8.2. Atak słownikowy 239
8.3. Odwrócony atak siłowy 239
8.4. Tęczowe tablice 239
9. Obrona kryptograficzna przed atakami na hasła 240
9.1. Ciąg zaburzający, tzw. sól 240
9.2. Token kryptograficzny 242
9.3. Uwierzytelnianie za pomocą klucza 245
10. Infrastruktura klucza publicznego 246
10.1. Certyfikat podpisywania 250
10.2. Hierarchia urzędów certyfikacyjnych 252
10.3. Podpis cyfrowy 253
10.4. Znacznik czasu 270
11. Podsumowanie 271
ROZDZIAŁ VII. POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU WYSTĄPIENIA INCYDENTU 277
1. Wprowadzenie: zarządzanie incydentami oraz współdzielenie informacji o incydentach 277
1.1. Kluczowe terminy i definicje 278
1.2. Zarządzanie incydentami a ogólne rozporządzenie o ochronie danych (RODO) 279
2. Zarządzanie incydentami a ustawa o krajowym systemie cyberbezpieczeństwa 281
3. Standaryzacja w zarządzaniu incydentami oraz rola zapewnienia ciągłości działania 281
3.1. Metodyka Cyber Kill Chain 282
3.2. Zarządzanie incydentami według metodyki PDCA 285
3.3. Zarządzanie incydentami według standardu NIST oraz wytycznych ENISA 291
4. Podsumowanie 297
ROZDZIAŁ VIII. STRATEGIE ATAKÓW I OBRONY – ANALIZA PRZYPADKÓW 299
1. Wprowadzenie 299
2. Schemat typowego cyberataku 302
3. Specyfika zagrożeń APT 305
4. Omówienie przykładowych ataków 306
4.1. Estonia 2007 (DDoS) 306
4.2. Iran 2010 (Stuxnet) 309
4.3. Sony Pictures Entertainment 2014 (Destover) 311
4.4. Ukraina 2015 (BlackEnergy/KillDisk) 314
4.5. Ukraina 2017 (NonPetya) 316
5. Podsumowanie 318
ROZDZIAŁ IX. CYBERBEZPIECZEŃSTWO 2.0: W POSZUKIWANIU NOWYCH RAM OCHRONY CYBERPRZESTRZENI 323
1. Wprowadzenie 323
2. Cyberbezpieczeństwo 1.0 – próba charakterystyki 324
3. Nowy model cyberbezpieczeństwa – aspekty prawne 329
4. Nowy model cyberbezpieczeństwa – aspekty technologiczne 332
5. Paradoks bezpiecznego Internetu 338
6. Podsumowanie 339
BIBLIOGRAFIA 341