Kolejny tom kodykologicznej serii „Studia nad skryptorium i spuścizną rękopiśmienną średniowiecza” jest zasadniczo pokłosiem czwartego toruńskiego spotkania konferencyjnego z cyklu „Textus et pictura” z 2022 roku, którego myślą przewodnią było „drugie” (po wyjściu z obiegu czytelniczego) oraz – „dalsze” życie wciąż na nowo użytkowanej i aktualizowanej książki średniowiecznej. Zagadnienie to, zogniskowane na substancji materialnej ksiąg – na wiele sposobów modyfikowanej i przekształcanej, dla różnych celów zniekształcanej, a nawet degradowanej – jest niezwykle ważne zarówno w aspekcie wartościowania dziedzictwa rękopiśmiennego, jak i sprawowanej nad nim opieki konserwatorskiej. Konferencja „Średniowieczny kodeks rękopiśmienny w aspekcie historycznego trwania” (Toruń, 24–25.11.2022), choć była kolejną sesją z cyklu „Textus et pictura”, pod wieloma względami była wyjątkowa. Historyczny uzus w czasach dawnych pozostawiał w kodeksach charakterystyczne znamiona (fizyczne ślady użytkowania, przekształcenia bloku i opraw, uzupełnienia i aktualizację treści oraz dekoracji) i w różnym stopniu łączył się z historycznym trwaniem. W niniejszym tomie, oprócz dwóch analitycznych studiów związanych z powszechnymi wartościami kodeksów (część: Textus et pictura), koncentrujemy uwagę przede wszystkim na zagadnieniu trwania; na refleksji dotyczącej historycznych i współczesnych postaw teoretycznych oraz praktyk wobec średniowiecznego kodeksu i wynikających z nich dylematów konserwacji i restauracji (części: Liber et historia, Fragmentaria). Jest to głos w dyskusji nad wartością przekształceń jako integralnej części zabytku, nad rolą średniowiecznych fragmentów w studiach kodykologicznych i historycznych, wreszcie – nad dezyderatami stosunkowo nowej specjalizacji, jaką jest konserwacja zabytkowych kodeksów rękopiśmiennych.