Wykaz skrótów ............................................................................................................. 13
Część I
Rozdział 1. Postępowanie nieprocesowe w strukturze postępowania cywilnego .............. 23
1.1. Rys historyczny ................................................................................................ 26
1.1.1. Geneza i rozwój postępowania nieprocesowego ........................... 26
1.1.2. Kształtowanie się postępowania nieprocesowego w ustawodawstwie polskim ............................... 30
1.2. Charakterystyka postępowania nieprocesowego ........................................ 47
1.2.1. Pozycja postępowania nieprocesowego w obecnym systemie postępowania cywilnego ....................... 47
1.2.2. Funkcje, cele i istota działalności sądu w postępowaniu nieprocesowym ....................................... 48
1.2.3. Stosunek postępowania nieprocesowego do procesu cywilnego .............................................. 53
1.2.4. Struktura prawna postępowania nieprocesowego ........................ 59
Rozdział 2. Zasady i przesłanki postępowania nieprocesowego ........................................... 63
2.1. Pojęcie zasad obowiązujących w postępowaniu nieprocesowym ............. 68
2.2. Zasady postępowania nieprocesowego ......................................................... 69
2.2.1. Zasada prawa do sądu ....................................................................... 70
2.2.2. Zasada prawdy ................................................................................... 71
2.2.3. Zasada kontradyktoryjności ............................................................ 76
2.2.4. Zasada dyspozycyjności ................................................................... 79
2.2.5. Zasada równości uczestników postępowania ................................ 80
2.2.6. Zasada jawności postępowania ....................................................... 82
2.2.7. Zasada bezpośredniości ................................................................... 85
2.2.8. Zasada swobodnej oceny dowodów ............................................... 86
2.2.9. Zasada koncentracji materiału procesowego ................................ 88
2.2.10. Zasada ustności i pisemności .......................................................... 92
2.2.11. Zasada formalizmu procesowego .................................................... 93
2.3. Nadużycie prawa procesowego ...................................................................... 94
2.4. Przesłanki postępowania nieprocesowego ................................................... 96
Rozdział 3. Sąd i inne organy w postępowaniu nieprocesowym ........................................... 102
3.1. Sądowy wymiar sprawiedliwości i organy orzekające w postępowaniu nieprocesowym ............................ 109
3.1.1. Dopuszczalność drogi sądowej ........................................................ 110
3.1.2. Właściwy skład sądu ......................................................................... 114
3.1.3. Instytucja wyłączenia sędziego ........................................................ 117
3.1.4. Właściwość sądu w postępowaniu nieprocesowym ..................... 123
3.1.5. Jurysdykcja krajowa sądu w postępowaniu nieprocesowym ...... 136
3.2. Referendarz sądowy ........................................................................................ 144
Rozdział 4. Podmioty postępowania nieprocesowego ............................................................. 147
4.1. Pojęcie uczestnika postępowania nieprocesowego ..................................... 155
4.2. Zainteresowany w sprawie. Interes prawny ................................................. 160
4.3. Uprawnienie bądź obowiązek wzięcia udziału w sprawie .......................... 173
4.4. Uczestnik z mocy prawa ................................................................................. 180
4.5. Status prawny wnioskodawcy ........................................................................ 184
4.6. Skutki niewzięcia przez zainteresowanego udziału w sprawie .................. 192
4.7. Atrybuty uczestnika postępowania ............................................................... 195
4.7.1. Zdolność sądowa uczestnika postępowania .................................. 195
4.7.2. Zdolność procesowa uczestnika ...................................................... 200
4.7.3. Rozszerzona zdolność procesowa ................................................... 203
4.7.4. Zdolność postulacyjna ...................................................................... 206
4.8. Reprezentacja uczestnika postępowania nieprocesowego ......................... 208
4.8.1. Rodzice ............................................................................................... 210
4.8.2. Jedno z rodziców (art. 94 § 1 k.r.o.) ................................................ 212
4.8.3. Opiekun .............................................................................................. 212
4.8.4. Kurator ................................................................................................ 215
4.9. Braki w zakresie zdolności sądowej lub procesowej uczestnika postępowania – ustanowienie przedstawiciela ........... 219
4.10. Pełnomocnik uczestnika postępowania ....................................................... 221
4.11. Udział prokuratora, Rzecznika Praw Obywatelskich i organizacji pozarządowych w postępowaniu nieprocesowym ......... 228
4.11.1. Rzecznik Praw Obywatelskich ......................................................... 233
4.11.2. Rzecznik Praw Dziecka .................................................................... 233
4.11.3. Organizacje pozarządowe ................................................................ 234
Rozdział 5. Przedmiot postępowania .......................................................................................... 239
5.1. Przedmiot postępowania cywilnego – uwagi ogólne .................................. 241
5.2. Przedmiot postępowania nieprocesowego ................................................... 246
5.2.1. Sprawy wszczynane na wniosek ...................................................... 248
5.2.2. Sprawy wszczynane na wniosek, w których sąd może dokonywać czynności z urzędu ........................... 251
5.2.3. Sprawy wszczynane z urzędu ........................................................... 252
5.3. Katalog spraw rozpoznawanych w trybie postępowania nieprocesowego ............... 258
Rozdział 6. Czynności procesowe w postępowaniu nieprocesowym .................................... 270
6.1. Czynności procesowe w trybie nieprocesowym ......................................... 273
6.2. Pisma procesowe w postępowaniu nieprocesowym ................................... 276
6.3. Doręczenia ........................................................................................................ 292
6.4. Posiedzenia sądowe ......................................................................................... 302
6.5. Terminy ............................................................................................................. 309
Rozdział 7. Koszty postępowania nieprocesowego .................................................................. 313
7.1. Uwagi wstępne ................................................................................................. 314
7.2. Zasady ponoszenia kosztów postępowania nieprocesowego .................... 319
Rozdział 8. Wszczęcie i przebieg postępowania ....................................................................... 327
8.1. Forma wszczęcia postępowania ..................................................................... 331
8.1.1. Wszczęcie postępowania z urzędu .................................................. 332
8.1.2. Wszczęcie postępowania na wniosek ............................................. 337
8.1.3. Odrzucenie wniosku ......................................................................... 368
8.1.4. Skutki wniesienia wniosku o wszczęcie postępowania nieprocesowego ..................................... 370
8.1.5. Cofnięcie wniosku ............................................................................. 372
8.1.6. Odpowiedź na wniosek .................................................................... 375
8.2. Formy obrony w postępowaniu nieprocesowym ........................................ 375
8.3. Alternatywne metody rozstrzygania sporów (ADR) w postępowaniu nieprocesowym ........................ 379
8.4. Organizacja postępowania ............................................................................. 387
8.5. Przebieg postępowania. Przeprowadzenie rozprawy .................................. 388
8.6. Prawo do wysłuchania .................................................................................... 398
8.7. Odmienności postępowania dowodowego .................................................. 403
8.8. Koncentracja materiału procesowego. Zastosowanie prekluzji procesowej w postępowaniu nieprocesowym ........... 424
8.9. Zawieszenie i umorzenie postępowania ....................................................... 429
Rozdział 9. Orzeczenia i zarządzenia .......................................................................................... 434
9.1. Istota orzekania w postępowaniu nieprocesowym ..................................... 439
9.2. Rodzaje orzeczeń ............................................................................................. 440
9.2.1. Podział ze względu na kryterium postaci i przedmiotu orzeczenia ............................... 440
9.2.2. Podział ze względu na kryterium zakresu rozstrzygnięcia .......... 451
9.2.3. Podział ze względu na kierunek rozstrzygnięcia ........................... 472
9.2.4. Podział ze względu na skutki prawne ............................................. 475
9.3. Nieorzecznicze akty decyzyjne ...................................................................... 479
9.4. Zasady orzekania ............................................................................................. 481
9.4.1. Pojęcie i specyfika zasad orzekania w postępowaniu nieprocesowym ................................ 481
9.4.2. Zasady dotyczące przedmiotu orzekania ....................................... 482
9.4.3. Zasady dotyczące czasu orzekania .................................................. 506
9.4.4. Zasady dotyczące podstaw orzekania ............................................. 512
9.5. Atrybuty orzeczeń ........................................................................................... 519
9.5.1. Prawomocność .................................................................................. 519
9.5.2. Wykonalność ..................................................................................... 528
9.5.3. Skuteczność ........................................................................................ 530
Rozdział 10. Środki zaskarżenia ..................................................................................................... 533
10.1. Charakterystyka systemu zaskarżania orzeczeń w postępowaniu nieprocesowym ............................ 538
10.2. Zasady zaskarżania orzeczeń ......................................................................... 543
10.3. Środki odwoławcze i inne środki zaskarżenia orzeczeń nieprawomocnych ........................ 554
10.3.1. Apelacja .............................................................................................. 554
10.3.2. Zażalenie ............................................................................................ 565
10.3.3. Skarga na orzeczenie referendarza sądowego ................................ 569
10.4. Środki zaskarżenia skierowane przeciwko prawomocnym orzeczeniom ............................ 576
10.4.1. Skarga kasacyjna ................................................................................ 576
10.4.2. Skarga o wznowienie postępowania ............................................... 587
10.4.3. Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia ............................ 594
10.5. Orzeczenia zapadające na skutek wniesienia środka zaskarżenia ............. 599
10.5.1. Uwagi ogólne ..................................................................................... 599
10.5.2. Orzeczenia reformatoryjne .............................................................. 601
10.5.3. Orzeczenia kasatoryjne .................................................................... 602
10.5.4. Rozstrzygnięcia skutkujące utrzymaniem w mocy zaskarżonej decyzji ............................. 603
Część II
Rozdział 11. Postępowania z zakresu prawa osobowego ........................................................... 607
11.1. Zagadnienia wspólne postępowań z zakresu prawa osobowego ............... 613
11.2. Postępowanie o uznanie za zmarłego ........................................................... 614
11.2.1. Legitymacja do wszczęcia postępowania. Krąg uczestników ...... 615
11.2.2. Właściwość i skład sądu. Jurysdykcja krajowa .............................. 616
11.2.3. Wniosek o wszczęcie postępowania ................................................ 617
11.2.4. Przebieg postępowania o uznanie za zmarłego ............................. 619
11.2.5. Orzeczenie uznania za zmarłego ..................................................... 621
11.2.6. Uchylenie postanowienia o uznaniu za zmarłego ......................... 623
11.3. Postępowanie o stwierdzenie zgonu ............................................................. 624
11.3.1. Właściwość sądu. Zgłoszenie wniosku ........................................... 626
11.3.2. Przebieg postępowania o stwierdzenie zgonu ............................... 627
11.3.3. Postanowienie o stwierdzeniu zgonu .............................................. 628
11.3.4. Uchylenie postanowień orzekających stwierdzenie zgonu .......... 629
11.4. Postępowanie o ubezwłasnowolnienie ......................................................... 631
11.4.1. Legitymacja do wszczęcia postępowania ....................................... 634
11.4.2. Krąg uczestników postępowania ..................................................... 637
11.4.3. Udział prokuratora i organizacji pozarządowej ............................ 638
11.4.4. Właściwość i skład sądu, jurysdykcja krajowa .............................. 639
11.4.5. Wszczęcie postępowania. Wniosek ................................................. 641
11.4.6. Cechy charakterystyczne postępowania ......................................... 642
11.4.7. Orzeczenie ubezwłasnowolnienia ................................................... 649
11.4.8. Zmiana lub uchylenie prawomocnego postanowienia o ubezwłasnowolnieniu ....................... 651
Rozdział 12. Sprawy z zakresu prawa rodzinnego, opiekuńczego i kurateli ......................... 654
12.1. Sądowa ochrona w sprawach z zakresu prawa rodzinnego, opiekuńczego i kurateli ........................ 667
12.2. Sprawy małżeńskie .......................................................................................... 675
12.2.1. Udzielenie zezwolenia na zawarcie związku małżeńskiego ......... 675
12.2.2. Zwolnienie z obowiązku złożenia dokumentu potrzebnego do zawarcia małżeństwa ............................ 680
12.2.3. Udzielenie zezwolenia na zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika ...................................... 682
12.2.4. Rozstrzyganie o tym, czy okoliczność przedstawiona przez kierownika urzędu stanu cywilnego wyłącza zawarcie małżeństwa ..... 683
12.2.5. Inne sprawy małżeńskie ................................................................... 685
12.2.6. Podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami ......................... 688
12.2.7. Orzeczenie separacji oraz zniesienie separacji na zgodny wniosek małżonków .................................. 695
12.3. Inne sprawy rodzinne oraz sprawy opiekuńcze .......................................... 697
12.3.1. Przepisy wspólne ............................................................................... 697
12.3.2. Sprawy ze stosunków między rodzicami a dziećmi ...................... 714
12.3.3. Sprawy o przysposobienie ................................................................ 736
12.3.4. Sprawy z zakresu opieki .................................................................... 743
12.3.5. Sprawy o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką .............. 751
12.3.6. Sprawy dotyczące wykonywania kontaktów z dzieckiem ............ 761
12.4. Sprawy z zakresu kurateli ............................................................................... 763
12.4.1. Podstawy materialnoprawne ........................................................... 763
12.4.2. Kurator nasciturusa (curator ventris) .............................................. 765
12.4.3. Kurator dla osoby niepełnosprawnej (curator debilis) ................. 765
12.4.4. Kurator dla osoby nieobecnej (curator absentis) ........................... 767
12.4.5. Kurator dla dochodzenia ojcostwa ................................................. 769
12.4.6. Kurator dla osoby prawnej ............................................................... 770
Rozdział 13. Postępowania z zakresu prawa rzeczowego .......................................................... 771
13.1. Ogólne regulacje postępowań z zakresu prawa rzeczowego ...................... 782
13.2. Postępowanie o stwierdzenie zasiedzenia .................................................... 787
13.2.1. Legitymacja do złożenia wniosku o stwierdzenie zasiedzenia i uczestnicy postępowania ..................... 788
13.2.2. Przebieg postępowania ..................................................................... 793
13.2.3. Postanowienie o stwierdzeniu zasiedzenia, jego skuteczność i zaskarżanie .............................. 794
13.3. Przepadek rzeczy ............................................................................................. 796
13.3.1. Przepadek rzeczy na podstawie przepisów prawa celnego .......... 797
13.3.2. Przepadek pojazdów ......................................................................... 799
13.4. Zarząd związany ze współwłasnością i użytkowaniem .............................. 801
13.5. Zniesienie współwłasności ............................................................................. 805
13.5.1. Legitymacja do złożenia wniosku i uczestnicy postępowania .... 807
13.5.2. Cechy charakterystyczne postępowania ......................................... 809
13.5.3. Postanowienie o zniesieniu współwłasności ................................. 810
13.6. Postępowanie o ustanowienie drogi koniecznej .......................................... 820
13.6.1. Legitymacja, wniosek i uczestnicy postępowania ......................... 823
13.6.2. Przebieg postępowania o ustanowienie drogi koniecznej ........... 828
13.6.3. Postanowienie o ustanowieniu drogi koniecznej i jego zaskarżenie .............................. 830
13.7. Postępowanie o ustanowienie służebności przesyłu ................................... 831
13.7.1. Legitymacja i wszczęcie postępowania ........................................... 835
13.7.2. Przebieg postępowania ..................................................................... 837
13.7.3. Orzeczenie o ustanowieniu służebności przesyłu i jego skutki .... 838
13.8. Postępowanie wieczystoksięgowe .................................................................. 841
13.8.1. System ksiąg wieczystych w Polsce ................................................. 844
13.8.2. Konstrukcja normatywna i informatyzacja postępowania wieczystoksięgowego ....................... 851
13.8.3. Właściwość ......................................................................................... 855
13.8.4. Uczestnicy postępowania wieczystoksięgowego ........................... 856
13.8.5. Wszczęcie postępowania .................................................................. 861
13.8.6. Forma i złożenie wniosku ................................................................ 862
13.8.7. Kognicja sądu wieczystoksięgowego .............................................. 873
13.8.8. Przebieg postępowania ..................................................................... 884
13.8.9. Orzeczenia w postępowaniu wieczystoksięgowym ...................... 887
Rozdział 14. Postępowanie w sprawach spadkowych ................................................................. 893
14.1. Ogólne regulacje postępowań w sprawach spadkowych ............................ 901
14.2. Postępowanie o zabezpieczenie spadku ....................................................... 904
14.2.1. Legitymacja i wszczęcie postępowania ........................................... 905
14.2.2. Postępowanie i orzeczenie w przedmiocie zabezpieczenia spadku ........................ 907
14.2.3. Spis inwentarza .................................................................................. 910
14.2.4. Wykaz inwentarza ............................................................................. 916
14.3. Przyjęcie lub odrzucenie spadku ................................................................... 918
14.4. Postępowanie o ogłoszenie testamentu ........................................................ 922
14.5. Wyjawienie przedmiotów spadkowych ........................................................ 926
14.6. Postępowanie o przesłuchanie świadków testamentu ustnego ................. 928
14.7. Sprawy dotyczące wykonawcy testamentu ................................................... 931
14.8. Zarząd spadku nieobjętego ............................................................................ 932
14.8.1. Właściwość sądu i wszczęcie postępowania .................................. 935
14.8.2. Przebieg postępowania ..................................................................... 937
14.8.3. Orzeczenia i środki zaskarżenia w postępowaniu o zarząd spadku nieobjętego ............................... 938
14.9. Postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku i przedmiotu zapisu windykacyjnego .............................. 939
14.9.1. Legitymacja i wszczęcie postępowania ........................................... 939
14.9.2. Przebieg postępowania ..................................................................... 942
14.9.3. Postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku i jego zaskarżenie ......................................... 947
14.10. Dział spadku ..................................................................................................... 949
14.10.1. Właściwość sądu i krąg uczestników postępowania ..................... 953
14.10.2. Wymogi wniosku o dział spadku .................................................... 954
14.10.3. Przebieg postępowania ..................................................................... 956
14.10.4. Postanowienie o dziale spadku ........................................................ 960
14.11. Inne sprawy spadkowe (art. 690–691 k.p.c.) ................................................ 965
Rozdział 15. Sprawy z zakresu przepisów o przedsiębiorstwach państwowych i o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego ...... 968
15.1. Przedmiot i charakter postępowania ............................................................ 969
15.2. Wszczęcie i przebieg postępowania .............................................................. 973
15.3. Orzekanie w sporach pomiędzy organami przedsiębiorstwa państwowego ........................ 977
Rozdział 16. Sprawy z zakresu prawa pracy ................................................................................. 979
Rozdział 17. Sprawy depozytowe ................................................................................................... 983
17.1. Ogólne regulacje postępowania depozytowego .......................................... 988
17.2. Postępowanie o złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego ..................................... 991
17.2.1. Legitymacja i wniosek o wszczęcie postępowania ........................ 992
17.2.2. Właściwość sądu i przebieg postępowania .................................... 994
17.2.3. Postępowanie w przedmiocie złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego ...................... 996
17.2.4. Orzeczenie w przedmiocie złożenia do depozytu sądowego ...... 1001
17.3. Zwrot depozytu sądowego .............................................................................. 1003
17.4. Wydanie przedmiotu z depozytu sądowego ................................................ 1005
17.5. Likwidacja niepodjętego depozytu ............................................................... 1006
Rozdział 18. Postępowanie w sprawach rejestrowych ................................................................ 1011
18.1. Ogólne regulacje postępowania rejestrowego ............................................. 1016
18.2. Właściwość sądu .............................................................................................. 1020
18.3. Uczestnicy postępowania o wpis do Krajowego Rejestru Sądowego ....... 1021
18.4. Wszczęcie i przebieg postępowania .............................................................. 1022
18.5. Wpis do Krajowego Rejestru Sądowego ....................................................... 1026
18.6. Zaskarżenie wpisu ........................................................................................... 1029
Wykaz schematów ...................................................................................................... 1031