Oświata

Książki i inne publikacje dotyczące oświaty, edukacji

System oświaty funkcjonujący w Polsce wzbudzał, wzbudza i zapewne będzie wzbudzać liczne kontrowersje. Praktycznie każdy rząd po 1989 r. próbował w mniejszym lub większym stopniu reformować polską oświatę. Przykładem takiej kontrowersyjnej reformy, było wprowadzenie w 1999 r. gimnazjów, które następnie zlikwidowano reformami z 2017 r.

Z kolei obecnie, w środkach masowego przekazu, często słyszymy o:

• potrzebie podniesienia jakości kształcenia w polskich szkołach,
• podstawach programowych,
• problemach z miejscami w przedszkolach,
• kontrowersjach związanych z egzaminami ósmoklasistów (np. w związku z łączonymi rocznikami), czy maturami,
• niżu demograficznym i coraz mniejszej liczbie dzieci w polskich szkołach,
• zdalnym nauczaniu,
• podstawach programowych,
• programie 300 plus,
• szerokopasmowym internecie w szkołach,
• zmianach w ramach awansów zawodowych nauczycieli,
• strajkach nauczycieli,
• niskich zarobkach nauczycieli,
• odchodzeniu nauczycieli z zawodu,
• niezależności szkół i wpływie kuratorów na szkoły (zmiany wynikające z LEX Czarnek).

Powyższe, to tylko przykłady problemów, które dotykają polskie szkolnictwo, czy szerzej oświatę. W takich warunkach przychodzi kształcić przyszłych dorosłych obywateli naszego kraju.

Wszystkie wspomniane kwestie są związane sytuacją społeczno-gospodarczą panującą w Polsce, a także zmianami w obowiązującym prawie, będącymi realizacją pomysłów polityków znajdujących się w danym momencie u władzy.

Szkoły, przedszkola, organy prowadzące, czy kuratoria oświaty muszą z kolei działać zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa. Bez dostępu do dedykowanych książek, ebooków, czasopism (takich jak np. "Dyrektor szkoły") i innych publikacji, obecne funkcjonowanie placówek oświatowych wydaje się bardzo utrudnione, a wręcz niemożliwe.

Oświata, to jednak nie tylko prawo. Istnieje szereg obszarów wiedzy związanych z oświatą, które albo tylko częściowo są powiązane z regulacjami prawnymi albo funkcjonują zupełnie niezależnie od nich. Wspomnieć tu wypada chociażby o takich zagadnieniach jak:

• dydaktyka i pedagogika,
• psychologia i rozwój,
• finanse w oświacie,
• zarządzanie w oświacie.

I do nich również powstała bogata literatura dostępna w formie książek, czy ebooków.

Kluczowe źródła prawa w oświacie

Do kluczowych dla systemu oświaty źródeł prawa, które doczekały się licznych opracowań w postaci tradycyjnych książek, czy ebooków, należy zaliczyć:

• ustawę z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe;
• ustawę z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty;
• ustawę z dnia 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych;
• ustawę z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela;

oraz akty wykonawcze do przedmiotowych ustaw.

Punktem wyjścia dla polskiego systemu edukacji jest jednak art. 70 Konstytucji, który gwarantuje prawo do nauki, stanowiąc m.in., że:

• każdy ma prawo do nauki,
• nauka do 18 roku życia jest obowiązkowa (obowiązek szkolny dziecka rozpoczyna się z początkiem roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 7 lat, oraz trwa do ukończenia szkoły podstawowej, nie dłużej jednak niż do ukończenia 18. roku życia),
• nauka w szkołach publicznych jest bezpłatna,
• rodzice mają wolność wyboru dla swoich dzieci szkół innych niż publiczne,
• obywatele i instytucje mają prawo zakładania szkół podstawowych, ponadpodstawowych i wyższych oraz zakładów wychowawczych,
• władze publiczne zapewniają obywatelom powszechny i równy dostęp do wykształcenia.

Podmioty należące do systemu oświaty

System oświaty w Polsce obejmuję sporą grupę podmiotów, do których należą:

• przedszkola, w tym: specjalne, integracyjne, z oddziałami specjalnymi lub integracyjnymi, a także inne formy wychowania przedszkolnego;
• szkoły podstawowe, w tym: specjalne, integracyjne, z oddziałami przedszkolnymi, integracyjnymi, specjalnymi, przysposabiającymi do pracy, dwujęzycznymi, sportowymi i mistrzostwa sportowego, sportowe i mistrzostwa sportowego,
• szkoły ponadpodstawowe, w tym: specjalne, integracyjne, dwujęzyczne, z oddziałami integracyjnymi, specjalnymi, dwujęzycznymi, przygotowania wojskowego, sportowymi i mistrzostwa sportowego, sportowe, mistrzostwa sportowego, rolnicze, leśne, morskie, żeglugi śródlądowej oraz rybołówstwa,
• szkoły artystyczne;
• placówki oświatowo-wychowawcze, w tym szkolne schroniska młodzieżowe, umożliwiające rozwijanie zainteresowań i uzdolnień oraz korzystanie z różnych form wypoczynku i organizacji czasu wolnego;
• placówki kształcenia ustawicznego oraz centra kształcenia zawodowego, umożliwiające uzyskanie i uzupełnienie wiedzy, umiejętności i kwalifikacji zawodowych;
• placówki artystyczne - ogniska artystyczne umożliwiające rozwijanie zainteresowań i uzdolnień artystycznych;
• poradnie psychologiczno-pedagogiczne, w tym poradnie specjalistyczne udzielające dzieciom, młodzieży, rodzicom i nauczycielom pomocy psychologiczno-pedagogicznej, a także pomocy uczniom w wyborze kierunku kształcenia i zawodu;
• młodzieżowe ośrodki wychowawcze, młodzieżowe ośrodki socjoterapii, specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze oraz specjalne ośrodki wychowawcze dla dzieci i młodzieży wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki, metod pracy i wychowania, a także ośrodki rewalidacyjno-wychowawcze umożliwiające dzieciom i młodzieży, o których mowa w art. 36 ust. 17 Prawa oświatowego, a także dzieciom i młodzieży z niepełnosprawnościami sprzężonymi, z których jedną z niepełnosprawności jest niepełnosprawność intelektualna, realizację odpowiednio obowiązku, o którym mowa w art. 31 ust. 4 Prawa oświatowego, obowiązku szkolnego i obowiązku nauki;
• placówki zapewniające opiekę i wychowanie uczniom w okresie pobierania nauki poza miejscem stałego zamieszkania;
• placówki doskonalenia nauczycieli;
• biblioteki pedagogiczne;
• kolegia pracowników służb społecznych.

Wychowanie przedszkolne

Wychowanie przedszkolne obejmuje dzieci od początku roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 3 lata, do końca roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 7 lat. Wychowanie przedszkolne jest realizowane w:

• przedszkolach,
• oddziałach przedszkolnych w szkołach podstawowych,
• w innych formach wychowania przedszkolnego.

Rodzaje i typy szkół

Szkoła i placówka może być szkołą i placówką:

• publiczną;
• niepubliczną.

Może być zakładana i prowadzona przez:

• jednostkę samorządu terytorialnego;
• inną osobę prawną;
• osobę fizyczną.

Szkoły dzielą się na następujące typy:

• ośmioletnią szkołę podstawową;
• czteroletnie liceum ogólnokształcące;
• pięcioletnie technikum;
• trzyletnią branżową szkołę I stopnia;
• trzyletnią szkołę specjalną przysposabiającą do pracy;
• dwuletnią branżową szkołę II stopnia;
• szkołę policealną dla osób posiadających wykształcenie średnie lub wykształcenie średnie branżowe, o okresie nauczania nie dłuższym niż 2,5 roku.

Ciała i podmioty funkcjonujące w szkołach

W szkołach nie działają jedynie uczniowie i nauczyciele, ale funkcjonują w nich również inne ciała i podmioty, które mają wpływ na funkcjonowanie tych instytucji.

Jednym z ciał jest rada rodziców, która może występować do dyrektora i innych organów szkoły lub placówki, organu prowadzącego szkołę lub placówkę oraz organu sprawującego nadzór pedagogiczny z wnioskami i opiniami we wszystkich sprawach szkoły lub placówki. Rada rodziców:

• uchwala w porozumieniu z radą pedagogiczną programu wychowawczo-profilaktycznego szkoły lub placówki;
• opiniuje program i harmonogram poprawy efektywności kształcenia lub wychowania szkoły lub placówki;
• opiniuje projekt planu finansowego składanego przez dyrektora szkoły.

Innym istotnym ciałem jest samorząd uczniowski, który tworzą wszyscy uczniowie. Samorząd uczniowski może przedstawiać radzie szkoły lub placówki, radzie pedagogicznej oraz dyrektorowi wnioski i opinie we wszystkich sprawach szkoły lub placówki, w szczególności dotyczących realizacji podstawowych praw uczniów.

Należy pamiętać, że w szkole i placówce mogą działać, z wyjątkiem partii i organizacji politycznych, stowarzyszenia i inne organizacje, a w szczególności organizacje harcerskie, których celem statutowym jest działalność wychowawcza albo rozszerzanie i wzbogacanie form działalności dydaktycznej, wychowawczej, opiekuńczej i innowacyjnej szkoły lub placówki.

Zawieszanie zajęć w szkołach i przedszkolach

Covid-19, czy wysokie koszty energii, spowodowały, że coś, co jeszcze kilka lat temu praktycznie nie miało miejsca, stało się elementem oświatowej rzeczywistości. Obecnie wszyscy uczniowie i ich rodzice, a także nauczyciele i organy prowadzące, biorą pod uwagę ewentualność zawieszenia zajęć w szkołach i przedszkolach i przejście na nauczanie zdalne.

Zawieszenie zajęć jest możliwe w razie wystąpienia na danym terenie:

• zagrożenia bezpieczeństwa uczniów w związku z organizacją i przebiegiem imprez ogólnopolskich lub międzynarodowych,
• temperatury zewnętrznej lub w pomieszczeniach, w których są prowadzone zajęcia z uczniami, zagrażającej zdrowiu uczniów,
• zagrożenia związanego z sytuacją epidemiologiczną,
• nadzwyczajnego zdarzenia zagrażającego bezpieczeństwu lub zdrowiu uczniów innego niż określone w powyższych wypadkach - w przypadkach i trybie określonych w przepisach w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach oraz w przepisach wydanych na podstawie art. 32 ust. 11 Prawa oświatowego.

Rekrutacje do publicznych przedszkoli, klas pierwszych szkół podstawowych i ponadpodstawowych

Zagadnieniem, które często wzbudza szereg emocji wśród rodziców uczniów i przedszkolaków jest proces rekrutacji.

Do publicznego przedszkola, oddziału przedszkolnego w publicznej szkole podstawowej lub publicznej innej formy wychowania przedszkolnego przyjmuje się kandydatów zamieszkałych na obszarze danej gminy.

W przypadku większej liczby kandydatów spełniających powyższy warunek, niż liczba wolnych miejsc w publicznym przedszkolu, oddziale przedszkolnym w publicznej szkole podstawowej lub publicznej innej formie wychowania przedszkolnego, na pierwszym etapie postępowania rekrutacyjnego są brane pod uwagę łącznie następujące kryteria, posiadające jednakową wartość:

• wielodzietność rodziny kandydata;
• niepełnosprawność kandydata;
• niepełnosprawność jednego z rodziców kandydata;
• niepełnosprawność obojga rodziców kandydata;
• niepełnosprawność rodzeństwa kandydata;
• samotne wychowywanie kandydata w rodzinie;
• objęcie kandydata pieczą zastępczą.

Szczegółowe zasady związane z przedmiotową rekrutacją opisane zostały w art. 131 Prawa oświatowego.

Do klasy I publicznej szkoły podstawowej, której ustalono obwód, przyjmuje się na podstawie zgłoszenia rodziców dzieci i młodzież zamieszkałe w tym obwodzie. Kandydaci zamieszkali poza obwodem publicznej szkoły podstawowej mogą być przyjęci do klasy I po przeprowadzeniu postępowania rekrutacyjnego, jeżeli dana publiczna szkoła podstawowa nadal dysponuje wolnymi miejscami. W postępowaniu rekrutacyjnym są brane pod uwagę kryteria określone przez organ prowadzący, z uwzględnieniem zapewnienia jak najpełniejszej realizacji potrzeb dziecka i jego rodziny oraz lokalnych potrzeb społecznych, oraz może być brane pod uwagę kryterium dochodu na osobę w rodzinie kandydata.

Szczegółowe zasady związane z przedmiotową rekrutacją opisane zostały w art. 133 Prawa oświatowego.

Ogólnym wymogiem przyjęcia do klasy I publicznej szkoły ponadpodstawowej jest posiadanie świadectwa ukończenia szkoły podstawowej. W przypadku większej liczby kandydatów spełniających powyższy warunek niż liczba wolnych miejsc w szkole, na pierwszym etapie postępowania rekrutacyjnego są brane pod uwagę łącznie następujące kryteria:

• wyniki egzaminu ósmoklasisty;
• wymienione na świadectwie ukończenia szkoły podstawowej oceny z języka polskiego i matematyki oraz z dwóch obowiązkowych zajęć edukacyjnych ustalonych przez dyrektora danej szkoły jako brane pod uwagę w postępowaniu rekrutacyjnym do danego oddziału tej szkoły;
• świadectwo ukończenia szkoły podstawowej z wyróżnieniem;
• szczególne osiągnięcia wymienione na świadectwie ukończenia szkoły podstawowej.

Szczegółowe zasady związane z przedmiotową rekrutacją opisane zostały w art. 134 Prawa oświatowego.

Możliwości związane z ukończeniem szkoły

Ukończenie szkoły stwarza dla jej absolwentów określone możliwości.

Ukończenie szkoły podstawowej (egzaminem ósmoklasisty) umożliwia dalsze kształcenie w szkołach ponadpodstawowych.

Ukończenie liceum ogólnokształcącego umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego.

Ukończenie technikum umożliwia uzyskanie dyplomu zawodowego po zdaniu egzaminów zawodowych w danym zawodzie oraz uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego.

Ukończenie branżowej szkoły I stopnia umożliwia uzyskanie dyplomu zawodowego po zdaniu egzaminu zawodowego w danym zawodzie, a także dalsze kształcenie w branżowej szkole II stopnia kształcącej w zawodzie, w którym wyodrębniono kwalifikację wspólną dla zawodu nauczanego w branżowej szkole I i II stopnia, lub w liceum ogólnokształcącym dla dorosłych począwszy od klasy II.

Ukończenie branżowej szkoły II stopnia umożliwia uzyskanie dyplomu zawodowego w zawodzie nauczanym na poziomie technika, w którym wyodrębniono kwalifikację wspólną dla zawodu nauczanego w branżowej szkole I i II stopnia, po zdaniu egzaminu zawodowego w danym zawodzie, oraz uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego.

Ukończenie szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy umożliwia uzyskanie świadectwa potwierdzającego przysposobienie do pracy.

Ukończenie szkoły policealnej umożliwia uzyskanie dyplomu zawodowego po zdaniu egzaminów zawodowych w danym zawodzie.

Religia w szkołach i przedszkolach

Nauczanie religii w szkołach i przedszkolach, z uwagi na skandale związane z osobami duchownymi oraz fakt odchodzenia wiernych z Kościoła, to również temat licznych dyskusji i kontrowersji.

Zgodnie z obowiązującym prawem, publiczne przedszkola i szkoły podstawowe organizują naukę religii na życzenie rodziców, publiczne szkoły ponadpodstawowe na życzenie bądź rodziców, bądź samych uczniów; po osiągnięciu pełnoletności o pobieraniu nauki religii decydują uczniowie.

Egzamin ósmoklasisty oraz egzamin maturalny

Egzamin ósmoklasisty jest przeprowadzany w formie pisemnej. Obecnie obejmuje on następujące przedmioty obowiązkowe:

• język polski;
• matematykę;
• język obcy nowożytny.

Egzamin maturalny jest przeprowadzany z przedmiotów obowiązkowych oraz przedmiotów dodatkowych i składa się z części ustnej oraz z części pisemnej. Obecnie obejmuje on następujące przedmioty obowiązkowe:

w części ustnej:

• język polski,
• język obcy nowożytny,
• język mniejszości narodowej - dla absolwentów szkół lub oddziałów z nauczaniem języka danej mniejszości narodowej;

w części pisemnej:

• język polski,
• język obcy nowożytny,
• matematykę,
• język mniejszości narodowej - dla absolwentów szkół lub oddziałów z nauczaniem języka danej mniejszości narodowej.

Szczegółowe zasady dotyczące przedmiotowych egzaminów zostały uregulowane w art. 44zs i nast. ustawy o systemie oświaty.

Nauczyciele

Nauczycielom, jako niezwykle istotnej w społeczeństwie grupie zawodowej, poświęcona została dedykowana ustawa - Karta Nauczyciela. W przedmiotowej ustawie znajdziemy regulacje dotyczące m.in.:

• obowiązków nauczycieli;
• awansów zawodowych nauczycieli;
• nawiązania, zmiany i rozwiązania stosunku pracy z nauczycielami;
• warunków pracy i wynagrodzenia nauczycieli;
• uprawnień socjalnych i urlopów nauczycieli;
• ochrony zdrowia nauczycieli (w tym urlopu dla poratowania zdrowia);
• uprawnień emerytalnych nauczycieli.

Wszystkie powyższe zagadnienia, bez względu na ich poziom szczegółowości, znajdują swoje omówienie przede wszystkim w komentarzach do ustaw, ale również w monografiach, artykułach prawniczych, czy innych publikacjach (wydanych zarówno w formie książek papierowych, jak i w wersji elektronicznej, np. ebooków).

Co istotne, o jakości takich publikacji (książek, ebooków, itp.) może świadczyć to, że znajdziemy w nich informacje o autorze publikacji. W dobie Internetu, gdzie można znaleźć dużo różnych publikacji "bez autora", nie jest to obojętne.

Innym gwarantem jakości jest pochodzenie danej publikacji. Jeśli mamy do czynienia z książką, czy ebookiem, które zostały wydane przez uznane wydawnictwo, minimalizujemy ryzyko, że takowa publikacja nie prezentuje wystarczająco wysokiego poziomu merytorycznego.

Jest to bardzo istotne, jeśli ktoś poszukuje rzetelnej wiedzy.