Zatrudnianie obywateli Ukrainy. Praca w samorządzie. Legalizacja pobytu. Opodatkowanie dochodów pracowniczych

Czy obywatel Ukrainy może być pracownikiem samorządowym bez udokumentowania znajomości języka polskiego?

Warunki dopuszczenia do zatrudnienia

Zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 530, dalej „u.p.s.”) pracownikiem samorządowym może być osoba, która: jest obywatelem polskim (z wyjątkami określonymi w art. 11 ust. 3 u.p.s.), ma pełną zdolność do czynności prawnych, korzysta z pełni praw publicznych oraz posiada kwalifikacje zawodowe wymagane do wykonywania pracy na określonym stanowisku.
 
W związku z treścią art. 11 ust. 3 u.p.s. regułą jest, że obcokrajowiec, który miałby być zatrudniony w charakterze pracownika samorządowego musi potwierdzić znajomość języka polskiego dokumentem określonym w rozporządzeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie rodzajów dokumentów potwierdzających znajomość języka polskiego przez osoby nieposiadające obywatelstwa polskiego, ubiegające się o zatrudnienie w służbie cywilnej (Dz. U. Nr 64, poz. 539).

Dokumenty potwierdzające znajomość języka polskiego

Dokumentami potwierdzającymi znajomość języka polskiego są: certyfikat znajomości języka polskiego poświadczający zdany egzamin z języka polskiego na poziomie średnim ogólnym lub zaawansowanym, wydany przez Państwową Komisję Poświadczania Znajomości Języka Polskiego jako Obcego; dokument potwierdzający ukończenie studiów wyższych prowadzonych w języku polskim; świadectwo dojrzałości uzyskane w polskim systemie oświaty; świadectwo nabycia uprawnień do wykonywania zawodu tłumacza przysięgłego wydane przez Ministra Sprawiedliwości.

Ułatwienie dla obywateli Ukrainy

Z dniem 15 kwietnia 2022 r. z mocą od 24 lutego 2022 r. weszła w życie ustawa z dnia 8 kwietnia 2022 r. o zmianie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2022 poz. 830, tzw. „specustawa” lub „u.p.o.u.”), która w art. 23a dodanym przez art. 1 pkt 14 wprowadziła możliwość zatrudniania obywateli Ukrainy na stanowiskach pomocniczych i obsługi w administracji bez konieczności potwierdzenia znajomości języka polskiego Zgodnie z brzmieniem art. 23a ust. 1 u.p.o.u. w administracji samorządowej będą mogli być zatrudniani obywatele Ukrainy, jeżeli: przebywają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej legalnie; ich pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny na podstawie art. 2 ust. 1 u.p.o.u.

Zatrudnienie w samorządzie na stanowiskach pomocniczych i obsługi

Zgodnie z brzmieniem art. 23a ust. 1 u.p.o.u. w administracji samorządowej będą mogli być zatrudniani obywatele Ukrainy, jeżeli: przebywają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej legalnie; ich pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny na podstawie art. 2 ust. 1 u.p.o.u. Art. 23a ust. 1 i 4 u.p.o.u., stanowi lex specialis względem, przepisów dotyczących zatrudniania pracowników samorządowych, określonych w ustawie z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych. Zgodnie z art. 23a ust. 1 u.p.o.u., obywatele Ukrainy, mogą być zatrudniani na stanowiskach pomocniczych i obsługi
w jednostkach wymienionych w art. 2 u.p.s. tj.

• urzędach marszałkowskich oraz wojewódzkich samorządowych jednostkach organizacyjnych;
• starostwach powiatowych oraz powiatowych jednostkach organizacyjnych;
• urzędach gmin, jednostkach pomocniczych gmin, gminnych jednostkach budżetowych i samorządowych zakładach budżetowych;
• biurach (ich odpowiednikach) związków jednostek samorządu terytorialnego oraz samorządowych zakładów budżetowych utworzonych przez te związki;
• biurach (ich odpowiednikach) jednostek administracyjnych jednostek samorządu terytorialnego.

Należy podkreślić, że osoby nieposiadające obywatelstwa polskiego mogą być zatrudnione w jednostkach organizacyjnych samorządu terytorialnego wyłącznie na stanowiskach, na których wykonywana praca nie polega na bezpośrednim lub pośrednim udziale w wykonywaniu władzy publicznej i pełnieniu funkcji mających na celu ochronę generalnych interesów państwa.

Jakie aktualnie ułatwienia dotyczące legalizacji pobytu obywateli Ukrainy przewiduje ustawa z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa?

Podstawowym ułatwieniem dotyczącym legalizacji pobytu obywateli Ukrainy na terytorium Polski jest uprawnienie wynikające z art. 2 ust. 1 i 2 specustawy tj. uznanie za legalny pobyt w okresie 18 miesięcy liczonych od dnia 24.02.2022 r. obywateli Ukrainy, którzy przybyli na terytorium RP w warunkach określonych w art. 1 ust.  1 i 2 tej ustawy. Z mocy art. 11 ust. 1 specustawy uprawnienie do legalnego pobytu przez okres 18 miesięcy począwszy od 24.02.2022 r., jest niezależne od innych uprawnień do wjazdu i pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej wynikających z przepisów prawa. Nabycie uprawnienia do legalnego pobytu na terytorium RP przez obywateli Ukrainy na podstawie art. 2 ust. 1 i 2 specustawy skutkuje tym, że obywatel ten nie musi ubiegać się o wizę, czy też inny dokument pobytowy.
 
Inne ułatwienie dla obywateli Ukrainy przewiduje przepis art. 42 specustawy, który wprowadził automatyczne (z mocy prawa) przedłużenie okresów legalnego pobytu obywateli Ukrainy na terytorium RP zalegalizowanych jeszcze przed 24.02.2022 r., w sytuacji, w której koniec legalnego pobytu przypadłby po 24.02.2022 r. Dotyczy to: pobytu na podstawie wizy krajowej (okres pobytu na tej podstawie i okres jej ważności przedłużają się do 31.12.2022 r.) Mankamentem tego przedłużenia jest to, że w okresie przedłużenia wiza ta nie uprawnia do przekroczenia granicy z wyjątkiem wskazanym w art. 42 ust. 4.  Przepis art. 42 dotyczy też pobytu na podstawie wizy Schengen wydanej przez organ polski (legalność pobytu na jej podstawie wydłuża się o 18 miesięcy), pobytu na podstawie wizy wydanej przez inne państwo obszaru Schengen (legalność pobytu na jej podstawie wydłuża się o 18 miesięcy), pobytu na podstawie dokumentu pobytowego, o którym mowa w art. 1 ust. 2 lit. a rozporządzenia 1030/2002 (legalność pobytu na jej podstawie wydłuża się o 18 miesięcy), pobytu na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy (okres jego ważności przedłuża się z mocy prawa do 31.12.2022 r.).

Przedłuża się też z mocy prawa termin do opuszczenia przez obywatela Ukrainy RP na podstawie art. 299 ust. 6 ustawy z 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 2354 ze zm., dalej „u.c.”) o 18 miesięcy oraz przedłuża się z mocy prawa termin do dobrowolnego powrotu na podstawie art. 315 ust. 1 u.c.  o 18 miesięcy. Przedłużeniu ulega też pobyt obywatela Ukrainy w ramach ruchu bezwizowego rozpoczęty przed 24.02.2002 r. o 18 miesięcy oraz pobyt obywatela Ukrainy, którego wjazd do RP nastąpił na podstawie art. 32 ust. 1 ustawy o  cudzoziemcach o 18 miesięcy, co wynika z art. 44 specustawy.
Specustawa przedłuża z mocy prawa ważność dokumentów pobytowych obywateli Ukrainy wydanych przed 24.02.2022 r., których ważność upłynęłaby od 24.20.2022 r., o 18 miesięcy. Dotyczy to karty pobytu, polskiego dokumentu tożsamości obywatela Ukrainy, dokumentu „zgoda na pobyt tolerowany”.

Przepis art. 38 specustawy wprowadził uproszczoną procedurę wydawania zezwoleń na pobyt czasowy w stosunku do obywateli Ukrainy, których pobyt jest lub był uznany na legalny na podstawie art. 2 ust. 1. Regulacje zawarte w tym przepisie to regulacje szczególne do tych zawartych w dziale V rozdziale 1 ustawy o cudzoziemcach regulujących zezwolenia na pobyt czasowy. Jednocześnie w specustawie wskazano, że w zakresie w niej nieuregulowanym do wydanych w art. 38 ust. 1 specustawy zezwoleń na pobyt czasowy stosuje się ustawę o cudzoziemcach. Zezwolenie na pobyt czasowy na podstawie art. 38 ust. 1 specustawy wydaje się jednorazowo na okres 3 lat, na wniosek obywatela Ukrainy, złożony w okresie „nie wcześniejszym niż po upływie 9 miesięcy od dnia wjazdu, o którym mowa w art. 2 ust. 1, i nie późniejszym niż w okresie 18 miesięcy od dnia 24.02.2022 r.”.

W którym kraju opodatkowane są dochody obywatela Ukrainy pracującego na podstawie umowy o pracę w Polsce?

Opodatkowanie dochodów pracowniczych obywatela Ukrainy będącego rezydentem polskim

W sytuacji pracownika będącego obywatelem Ukrainy, który w Polsce ma miejsce zamieszkania (ma status rezydenta) oraz wykonuje pracę na terytorium Polski dla pracodawcy, który ma siedzibę w Polsce, do opodatkowania jego dochodów z tytułu stosunku pracy będą miały zastosowanie polskie regulacje podatkowe, w tym zastosowanie znajdą te ulgi i zwolnienia, co do których podatnik spełni ustawowe przesłanki. W związku z nowelizacją przepisów aktualnie decydujące dla ustalenia rezydencji podatkowej obywatela Ukrainy przybyłego na terytorium Polski po dniu 24.02.2022 r. ma złożenie przez niego oświadczenia o posiadaniu ośrodka interesów życiowych w Polsce. Zgodnie z art. 52zj – ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1128 ze zm., dalej „u.p.d.o.f.”) w przypadku osób fizycznych, o których mowa w art. 1 ust. 1 specustawy, spełnienie warunku określonego w art. 3 ust. 1a pkt 1 u.p.d.o.f. w okresie od 24.02.2022 r. do 31.12.2022 r. stwierdza się na podstawie pisemnego oświadczenia tej osoby o posiadaniu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej centrum interesów osobistych lub gospodarczych (ośrodka interesów życiowych).

Opodatkowanie dochodów pracowniczych obywatela Ukrainy będącego nierezydentem polskim

W odniesieniu do obywatela Ukrainy niemającego miejsca zamieszkania na terytorium Polski (nierezydenta) zatrudnionego przez pracodawcę, który ma siedzibę w Polsce, opodatkowaniu w Polsce podlegać będą wyłącznie dochody (przychody), których źródło położone jest w Polsce (ograniczony obowiązek podatkowy). Oznacza to, że dochody, które zostały przez podatnika osiągnięte poza granicą Polski nie podlegają opodatkowaniu w Polsce. Jednocześnie w zakresie opodatkowania dochodów pracownika-nierezydenta wykonującego pracę na terytorium Polski podlega on regułom opodatkowania dochodu, którym podlega pracownik-rezydent. Dochód obywatela Ukrainy niemającego rezydencji w Polsce z pracy wykonywanej w Polsce opodatkowany będzie zatem w Polsce. Jednocześnie dochody tego podatnika uzyskane w Polsce z tytułu stosunku pracy zwolnione od opodatkowania w Ukrainie mogą zostać wzięte pod uwagę dla potrzeb ustalenia stawki podatkowej dla obliczania podatku od dochodów uzyskanych w Ukrainie (art. 24 ust. 4 Konwencji między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Ukrainy w sprawie unikania podwójnego opodatkowania i zapobiegania uchylaniu się od opodatkowania w zakresie podatków od dochodu i majątku, sporządzona w Kijowie dnia 12.01.1993 r., Dz.U. z 1994 r. Nr 63, poz. 269 ze zm.).  Aktualnie regulacja ta nie będzie jednak miała wpływu na wysokość stawki podatkowej dochodów uzyskanych w Ukrainie z uwagi na liniowe opodatkowanie dochodów osób fizycznych w Ukrainie.