Wszystko, co powinieneś wiedzieć o hierarchii aktów prawnych w Polsce

Znajomość hierarchii aktów pranych potrzebna jest nie tylko prawnikom, ale też zwykłym obywatelom. Dlaczego? Ponieważ dzięki niej są w stanie właściwie określić znaczenie danego aktu prawnego, a w razie konieczności uchronić się przed nadużyciami czy błędami popełnianymi przez uchwalające poszczególne akty organami państwowymi czy samorządowymi. Co więc należy koniecznie wiedzieć o hierarchii aktów prawnych w Polsce?

Czym są akty prawne i jak wygląda ich podstawowy podział?

Akt prawny powstaje na drodze tworzenia prawa przez właściwy ku temu organ państwowy bądź też inny organ posiadający odpowiednie upoważnienie. Jako akt prawny rozumiemy również zgodne z przepisami działanie organu państwa czy podmiotu prawnego, którego celem jest wywołanie określonych skutków prawnych w konkretnym stosunki prawnym.

Akt prawny składa się z dwóch części, z których każda z kolei dzieli się na właściwe sobie elementy. Wzorzec budowy aktu prawnego przedstawia się następująco:

Część nieartykułowana – składa się z:
określenia rodzaju aktu prawnego,
daty jego uchwalenia,
nazwy i tytułu danego aktu,
preambuły (jedynie w przypadku ustaw o szczególnie doniosłym znaczeniu, np. konstytucji).
Część artykułowana – w której skład wchodzą:
przepisy ogólne,
przepisy szczegółowe,
przepisy przejściowe i dostosowujące,
przepisy końcowe,
podpis osoby pełniącej funkcję organu kompetentnego do promulgacji danego aktu prawnego.

Podstawowym podziałem aktów prawnych jest podział na:

Akty prawne powszechnie obowiązujące
Akty praw wewnętrznie obowiązujące

Akty prawne powszechnie obowiązujące skierowane są do adresata generalnego, a więc osób nieokreślonych imiennie. Do aktów tych zaliczamy:

Konstytucję
Ratyfikowane umowy międzynarodowe
Ustawy
Rozporządzenia
Rozporządzenia z mocą ustawy
Akty prawa miejscowego.

Akty prawa wewnętrznie obowiązujące dotyczą z kolei jedynie ograniczonego kręgu adresatów. Obowiązkiem ich przestrzegania objęte są wyłącznie osoby podlegające konkretnemu stosunkowi zależności organizacyjnej, jak ma to miejsce m. in. w przypadku stosunku służbowego na linii pracodawca-pracownik.

Hierarchia aktów prawnych jako cecha typowa dla prawa stanowionego

Polskie prawo jest prawem stanowionym. Oznacza to, że jego uchwalaniem zajmuje się organ władzy ustawodawczej, którym jest polski parlament. Jeśli chodzi o samą inicjatywę ustawodawczą, to ta przysługuje:

Prezydentowi,
grupie minimum 15 posłów lub komisji sejmowej,
Senatowi,
Radzie Ministrów,
100 tys. obywateli mających prawo wybierania do Sejmu.

Jedną z cech charakterystycznych dla prawa stanowionego jest hierarchia aktów prawnych, czyli hierarchiczne uporządkowanie aktów prawnych zależne od organu państwa, który był ich twórcą.

Jak przedstawia się hierarchia aktów prawnych w Polsce?

Obowiązująca w Polsce hierarcha aktów prawnych przedstawia się następująco:

Konstytucja – zwana również ustawą zasadniczą – najważniejsze źródło prawa. Rolą konstytucji jest określenie kształtu ustroju politycznego i społecznego, ustalenie systemu ekonomicznego, a także struktury i kompetencji poszczególnych organów państwowych oraz praw wszystkich obywateli.
Ratyfikowane umowy międzynarodowe – umowy międzynarodowe w rodzaju traktatów, paktów, układów, aby mogły wejść w życie, musza zostać ratyfikowane przez Sejm na drodze ustawy. W przypadku ich niezgodności z ustawami sejmowymi, ustawy te podlegają dostosowaniu.
Ustawy – w hierarchii wewnętrznej ustawy znajdują się tuż za konstytucją. Ich uchwalanie leży wyłącznie w gestii parlamentu i może odbywać się jedynie w ściśle określonym trybie.
Rozporządzenia z mocą ustawy – ten rodzaj aktów prawnych ma możliwość zmiany istniejących już ustaw lub całkowitego ich uchylenia. Rozporządzenia z mocą ustawy wydawane są jednak jedynie podczas stanu wojennego. Wydaje je Prezydent na wniosek Rady Ministrów, w sytuacji, w której Sejm nie może się zebrać.
Rozporządzenia – wydawane są na podstawie ustawy po to, aby mogła być ona wykonana na przez odpowiednią instytucję wykonawczą. Rozporządzenia mogą być wydawane przez:
Prezydenta
Radę Ministrów
Prezesa Rady Ministrów
Ministra kierującego działaniem administracji rządowej
Krajową Radę Radiofonii i Telewizji.
Akty prawa miejscowego – obowiązują jedynie na obszarze działania organu je wydającego. Organami wydającymi akty prawa miejscowego są organy państwa lub samorządu, czyli:
sejmiki wojewódzkie
rady powiatu
rady gminy
wojewoda, zarząd województwa, zarząd powiatu, wójt, burmistrz, prezydent miasta, organy administracji niezespolonej.

Podstawową zasadą obowiązującą przy rozpatrywaniu hierarchii aktów prawnych jest fakt, iż każdy akt niższego rzędu musi być zgodny z aktem rzędu wyższego. Jak widać, hierarchia aktów prawnych w Polsce nie jest skomplikowana i zależna przede wszystkim od wydającego ich organu. Ważna jest również ilość starań niezbędnych do ich uchwalenia, co najlepiej widać na przykładzie samej tylko konstytucji.