Ustawa o samorządzie gminnym

Gmina jest podstawową jednostką samorządu terytorialnego w Polsce. Rolą ustawy o samorządzie gminnym jest regulowanie sposobu funkcjonowania samorządu gminnego w ramach wyodrębnionej w państwowej strukturze jednostki o określonym zasięgu terytorialnym. Na jej mocy samorząd wykonuje zadania z zakresu administracji publicznej.  

Problematyka ustawy o samorządzie gminnym i jej nowelizacje

Gmina, jako podstawowa jednostka samorządu terytorialnego w Polsce, odpowiada za wszelkiego rodzaju sprawy o zasięgu lokalnym, które (zgodnie z założeniami ustawy o samorządzie gminnym) mogą się przysłużyć „zaspokojeniu zbiorowych potrzeb wspólnoty”. Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym (Dz.U. z 1998 Nr 162 poz. 1126) oraz art. 16 ust. 1 Konstytucji RP mieszkańcy gminy tworzą z mocy prawa wspólnotę samorządową.

Pierwsza ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. 1990 nr 16 poz. 95) w pierwotnej wersji nosiła tytuł Ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym. Z dniem 29 grudnia 1998 r. tytuł ustawy otrzymał brzmienie – Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (na podst. Dz.U. z 1998 Nr 162 poz. 1126).

Przepisy Ustawy o samorządzie gminnym zostały sklasyfikowane w następujących rozdziałach:

• Rozdział 1: Przepisy ogólne (art. 1 – 5c)
• Rozdział 2: Zakres działania i zadania gminy (art. 6 – 10d)
• Rozdział 3: Władze gminy (art. 11 – 39a)
• Rozdział 4: Akty prawa miejscowego stanowionego przez gminę (art. 40 – 42)
• Rozdział 5: Mienie komunalne (art. 43 – 50)
• Rozdział 6: Gminna gospodarka finansowa (art. 51 – 63)
• Rozdział 7: Związki i porozumienia międzygminne (art. 64 – 75)
• Rozdział 8: (uchylony)
• Rozdział 9: Stowarzyszenia gmin (art. 84 – 84a)
• Rozdział 10: Nadzór nad działalnością gminną (art. 85 – 102a)
• Rozdział 11: Przepisy końcowe (art. 103)

Ustawa o samorządzie gminnym reguluje zakres funkcjonowania gminy, jej zadania, strukturę władz oraz nadzór nad działalnością gminną. Opisuje również akty prawa miejscowego, które przez gminę są lub mogą być stanowione, a także interpretuje mienie komunalne oraz gminną gospodarkę finansową. Ustawa opisuje, czym są, na jakich zasadach funkcjonują i jak są zawierane związki oraz porozumienia międzygminne, a także stowarzyszenia gmin.

Ustawa o samorządzie gminnym wyodrębnia rodzaje gmin (miejskie, miejsko-wiejskie i wiejskie) oraz reguluje możliwości tworzenia mniejszych jednostek administracyjnych w ich ramach (jednostek pomocniczych), do których mogą należeć – dzielnice, sołectwa, osiedla, a także inne jednostki.

Od momentu wejścia w życie Ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, czyli od 27 maja 1990 roku, ustawa była wielokrotnie nowelizowana. Wydano do niej ponad 104 rozporządzeń, 18 173 zarządzeń (35 zarządzeń porządkowych, 7 zarządzeń zastępczych, 21 wyroków, 5 orzeczeń, 5 uchwał, 3 postanowienia Trybunału Konstytucyjnego powiązane z ustawą). Ostatnia nowelizacja ustawy o samorządzie gminnym została przyjęta przez sejm 24 marca 2022, a jej jednolity tekst opublikowany został w Dzienniku Ustaw z 2022 r. poz. 559.