Ustawa o samorządzie gminnym i wynikający z niej podział kompetencji pomiędzy wójtem, burmistrzem lub prezydentem miasta, a radą gminy

Podstawową jednostką samorządu terytorialnego w Polsce jest gmina. Rola gminy została w sposób szczegółowo określony przez Ustawę z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym. Ta sama ustawa reguluje również kluczowe kwestie związane z funkcjonowaniem samorządu gminnego, takie jak rozkład kompetencji władz samorządowych w gminie czy relacje zachodzące pomiędzy organami uchwałodawczymi a organami wykonawczymi. Co warto wiedzieć o obu tych zagadnieniach?

Podstawowe informacje o ustawie o samorządzie gminnym

Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym w pierwotnej wersji nosiła tytuł Ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym.

Rolą ustawy o samorządzie gminnym jest regulacja wszelkich spraw związanych z tym właśnie zagadnieniem. Zajmujące się tym przepisy Ustawy uszeregowane zostały w następujących rozdziałach:

Rozdział 1: Przepisy ogólne (art. 1 – 5c)
Rozdział 2: Zakres działania i zadania gminy (art. 6 – 10d)
Rozdział 3: Władze gminy (art. 11 – 39a)
Rozdział 4: Akty prawa miejscowego stanowionego przez gminę (art. 40 – 42)
Rozdział 5: Mienie komunalne (art. 43 – 50)
Rozdział 6: Gminna gospodarka finansowa (art. 51 – 63)
Rozdział 7: Związki i porozumienia międzygminne (art. 64 – 75)
Rozdział 8: (uchylony)
Rozdział 9: Stowarzyszenia gmin (art. 84 – 84a)
Rozdział 10: Nadzór nad działalnością gminną (art. 85 – 102a)
Rozdział 11: Przepisy końcowe (art. 103).

Od czasu wejścia w życie Ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, czyli od 27 maja 1990 roku, była ona wielokrotnie nowelizowana. Wydano do niej ponad 104 rozporządzeń, 18173 zarządzeń – z czego 35 zarządzeń porządkowych i 7 zarządzeń zastępczych oraz 21 wyroków, 5 orzeczeń, 5 uchwał i 3 postanowienia Trybunału Konstytucyjnego powiązane z ustawą.

Ostatnia zmiana w Ustawie weszła w życie z dniem 1 stycznia 2020 roku, a jej jednolity tekst opublikowany został w Dzienniku Ustaw z 2020 r. poz. 713.

Publikacje na temat ustawy o samorządzie gminnym – sprawdź koniecznie

Kompetencje rady gminy według ustawy o samorządzie gminnym

Art. 18 ustawy o samorządzie gminnym mówi, iż: Do właściwości rady gminy należą wszystkie sprawy pozostające w zakresie działania gminy, o ile ustawy nie stanowią inaczej. Oznacza to, że do kompetencji rady gminy należy m. in.:

uchwalanie statutu gminy,
ustalanie wynagrodzenia wójta,
uchwalanie budżetu gminy,
uchwalanie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego,
podejmowanie decyzji w sprawie emitowania obligacji, zaciągania pożyczek i kredytów.

Do sprawnego działania gminnych władz samorządowych niezbędny jest jednak również organ wykonawczy, czyli wójt, burmistrz lub prezydent, który również posiada określone kompetencje.

Kompetencje wójta, burmistrza i prezydenta miasta

Przepisy dotyczące szczegółowych kompetencji organu wykonawczego gminy zawiera art. 30 ustawy o samorządzie gminnym. Z artykułu tego wynika, iż do kompetencji wójta, burmistrza oraz prezydenta miasta należy m. in.:

przygotowywanie projektów uchwał rady gminy i określanie sposobu ich wykonywania,
zarządzanie majątkiem gminy i realizacja gminnego budżetu,
zarządzanie gminnymi spółkami (podejmowanie decyzji o obsadzie ich władz oraz sprawowanie funkcji kontrolnej nad ich pracą),
zatrudnianie kierowników gminnych jednostek organizacyjnych (w tym dyrektorów szkół, ośrodków zdrowia, ośrodków kultury i bibliotek),
kierowanie bieżącymi pracami gminy i reprezentowanie jej na zewnątrz.

Większość przepisów regulujących rolę organu wykonawczego gminy opisana została we wspomnianym już art. 30 ustawy o samorządzie gminnym, jednak niektóre z nich można również znaleźć w art. 31 i 33 Ustawy.

Relacje pomiędzy organem uchwałodawczym a wykonawczym

Wskazywany uprzednio art. 18 ustawy o samorządzie gminnym określa wyraźnie, iż funkcję kontrolną w gminnym samorządzie pełni rada gminy. To rada kontroluje działalność:

wójta,
gminnych jednostek organizacyjnych (szkół, domów kultury, bibliotek, ośrodków pomocy społecznej, przedszkoli),
jednostek pomocniczych gminy (sołectw, osiedl, dzielnic).

Rada gminy jest również w obowiązku rozpatrywać wszelkie skargi składane do niej na działalność wójta, burmistrza czy prezydenta miasta, a następnie podjąć uchwałę o jej przyjęciu lub odrzuceniu.

Dla zachowania swoistej równowagi w relacjach na linii organ uchwałodawczy – organ wykonawczy gminy, wyłączne kompetencje do przygotowywania budżetu gminy (kluczowego dla jej funkcjonowania) posiada wójt, burmistrz lub prezydent miasta. To od niego zależy kształt projektowanego budżetu. Jedynym wyjątkiem są tu przedsięwzięcia zgłaszane w ramach funduszu sołeckiego.

Relacje pomiędzy poszczególnymi jednostkami samorządu terytorialnego

Na zakończenie tematu związanego z ustawą o samorządzie gminnym, kompetencjach tworzących ją organów oraz ich wzajemnych relacji, warto wspomnieć również relacjach, jakie obowiązują pomiędzy poszczególnymi jednostkami samorządu terytorialnego, czyli gminami, powiatami i województwami. Z relacji tych wynika jasno, że choć pod względem obszaru gmina jest tu jednostką najmniejszą, nie oznacza wcale, iż pozostaje w jakikolwiek sposób podporządkowana większym jednostkom. Nie występuję pomiędzy nimi żadna zwierzchność, a ich współpraca opiera się wyłącznie na zasadzie partnerstwa w zaspokajaniu zbiorowych potrzeb mieszkańców.