Ustawa o prawach pacjenta. Co w polskim prawie zmieniły jej przepisy wraz z kolejnymi nowelizacjami?

Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta to jeden z najważniejszych aktów prawnych z zakresu służby zdrowia. Jej uchwalenie wprowadziło kilka ważnych rozwiązań, a kilka zwyczajnie uporządkowało. Z czasem jednak pierwotne brzmienie Ustawy przestało być wystarczające i konieczne były zmiany, czego dowodem choćby zeszłoroczna nowelizacja. Co zawdzięczamy jej przepisom i kolejnym zmianom?

Powołanie urzędu Rzecznika Praw Pacjenta

Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta z dnia 6 listopada 2008 r. (Dz.U.2019.1127) wprowadziła przede wszystkim urząd Rzecznika Praw Pacjenta powoływanego przez premiera.

Na Rzeczniku Praw Pacjenta spoczął obowiązek dbania o przestrzeganie praw pacjentów i reagowania w każdej sytuacji, w której prawa te nie są przestrzegane. Aby było to możliwe, dostał on możliwości do działania m. in. w następujący sposób:

prowadzenie postępowań w sprawach, w których mogło dojść do naruszeń praw pacjenta,
opracowywanie aktów prawnych dotyczących ochrony praw pacjenta,
analizowanie skarg pacjentów i określanie zagrożenia występujące w systemie ochrony zdrowia,
edukowanie i popularyzacja wiedzy z zakresu praw pacjenta.

RPP może również zwrócić się do Rzecznika Praw Obywatelskich lub Rzecznika Praw Dziecka z prośbą o podjęcie działań pozostających w zakresie ich kompetencji.

Publikacje o prawach pacjenta w naszej księgarni

Podstawowe prawa pacjenta wprowadzone przez rzeczoną Ustawę

Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta zebrała najważniejsze prawa i obowiązki pacjenta, w tym tak oczywiste, jak:

prawo do udzielenia pacjentom świadczenia w stanie nagłego zagrożenia zdrowia czy porodu;
prawo do świadczeń zdrowotnych odpowiadających aktualnej wiedzy medycznej.

W sytuacji ograniczonego dostępu do wspomnianych wyżej świadczeń, Ustawa daje pacjentowi prawo do rzetelnej i opartej na kryteriach medycznych procedurze ustalającej kolejność dostępu do tych świadczeń.

Pozostałymi, wprowadzonymi przez omawianą Ustawę prawami, są:

prawo do żądania, aby lekarz udzielający świadczenia zasięgnął opinii innej osoby wykonującej zawód medyczny lub zwołał konsylium lekarskie;
prawo dostępu do informacji o własnym stanie zdrowia;
prawdo do wglądu we własną dokumentację medyczna;
prawo do zachowania tajemnicy przez osobę wykonującą zawód medyczny;
prawo do dodatkowej opieki pielęgnacyjnej sprawowanej przez bliską osobę pacjenta lub inną osobę przez niego wskazaną.

Na liście praw przewidzianych przez Ustawę, a dotyczących pacjentów poddanych leczeniu szpitalnemu, znalazły się również: prawo do kontaktu osobistego, telefonicznego i korespondencyjnego z osobami z zewnątrz, do opieki duszpasterskiej, a także do przechowywania w depozycie wartościowych przedmiotów będących w posiadaniu pacjenta.

Prawo do wglądu w dokumentację medyczną po śmierci pacjenta

Zdaniem cytowanego tu już ówczesnego wiceministra zdrowia, Marka Twardowskiego, opinia wyrażana przez organizacje praw pacjenta zadecydowała o tym, iż w Ustawie o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta z dnia 6 listopada 2008 r. (Dz.U. 2009 Nr 52, poz. 417) znalazł się zapis mówiący o tym, iż po śmierci pacjenta prawo do wglądu w jego dokumentację medyczną będą miały osoby bliskie pod warunkiem, że pacjent nie zastrzegł sobie za życia, aby jego dokumentacja nie była nikomu udostępniana. Zapis ten – tak jak i większość dotyczących zachowania tzw. tajemnicy lekarskiej – od początku wzbudzał wiele kontrowersji.

W ostatecznym kształcie omawianej Ustawy:

Zmieniono definicję osoby bliskiej – od 9 lutego 2019 roku za taką uważa się krewnego drugiego stopnia, czyli np. brata lub siostrę, dodając ich do już posiadających status osoby bliskiej (w tym – co nieprzerwanie zdumiewa niektórych ekspertów – teściowej).
Określono przypadki, w których ogólna zasada dotycząca zachowania tajemnicy przez osoby wykonujące zawód medyczny nie obowiązuje:
gdy tak stanowią przepisy odrębnych ustaw,
gdy zachowanie tajemnicy może stanowić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pacjenta,
gdy pacjent lub jego przedstawiciel wyrażą zgodę na ujawnienie tajemnicy,
gdy zachodzi konieczność przekazania informacji o pacjencie innym osobom wykonującym zawód medyczny.
Wprowadzone przez ustawę prawo do sprzeciwu pacjenta wobec ujawniania tajemnicy po jego śmierci może zostać przełamane na drodze sądowej w celu:
dochodzenia odszkodowania lub zadośćuczynienia,
ochrony życia lub zdrowia osób bliskich.

Zmianie uległy również zasady udostępniania dokumentacji medycznej. Początkowo prawo dostępu do niej miały jedynie osoby upoważnione przez pacjenta za jego życia lub jego przedstawiciele ustawowi. Obecnie dokumentacja medyczna może zostać również udostępniona osobie bliskiej. Sposobem, mającym ograniczyć nadużywanie tego uprawnienia, ma być kontrola sądowa, czyli dokonanie przez sąd rejonowy rozpoznania procesu o wydanie dokumentacji medycznej. Rozpoznanie takie będzie prowadzone na wniosek osób bliskich lub wykonujących zawód medyczny.