Tekst jednolity a tekst ujednolicony aktu prawnego. Na czym polegają różnice pomiędzy nimi?

Tekst jednolity i tekst ujednolicony to pojęcia, które dla zupełnego laika są ze sobą tożsame i stosowane zamiennie. Samo ich brzmienie skłania do sądzenia, iż tekst jednolity i tekst ujednolicony można traktować jako synonimy określające tę samą formę tekstu. A jak wygląda to w rzeczywistości? W rzeczywistości prawnej, w jakiej wszyscy na co dzień funkcjonujemy, tekst jednolity i tekst ujednolicony przypominają dwie strony tej samej monety – choć mogą odnosić się do tego samego aktu prawnego, ich znaczenie jest wyraźnie różne.

Zasady techniki prawodawczej (ZTP) i sytuacje w jakich muszą być stosowane

Omawianie różnic pomiędzy tekstem jednolitym a tekstem ujednoliconym warto zacząć od przybliżenia pojęcia „zasad techniki prawodawczej”, prowadzącego nas wprost do Rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej” (Dz.U. 2016 poz. 283) oraz jego późniejszej nowelizacji, czyli Rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 5 listopada 2015 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie „Zasad techniki prawodawczej” (Dz.U. 2015 poz. 1812). Na podstawie wymienionych aktów prawnych możemy zdefiniować ZTP, jako:

spójny zbiór wskazówek adresowanych do redaktora tekstu prawnego, pozwalający prawodawcy wyrażać jego rozstrzygnięcia w aktach normatywnych w taki sposób, aby były one jak najbardziej adekwatne, klarowne, a przy tym jak najmniej uciążliwe dla adresatów;
zbiór zasad techniki prawodawczej stanowiący załącznik do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej”.

Kodeks cywilny. Orzecznictwo. Piśmiennictwo. Tom I-IV

Jak mówi Ustawa z dnia 8 sierpnia 1996 r. o Radzie Ministrów (Dz. U. z 2021 r. poz. 178.) w art. 14 ust. 4 pkt 1: Prezes Rady Ministrów po zasięgnięciu opinii Rady Legislacyjnej ustala, w drodze rozporządzenia zasady techniki prawodawczej. Zasady te zawierają w sobie szereg wytycznych odnoszących się do:

metodyki przygotowania i sposobu redagowania projektów ustaw, rozporządzeń oraz innych normatywnych aktów prawnych,
reguły przeprowadzania zmian w systemie prawa.

ZTP obejmuje również ścisłe wytyczne odnoszące się do tekstów jednolitych, którym poświęcony został cały dział III załącznika do wspominanego Rozporządzenia.

Cechy i redakcja tekstu jednolitego

Szczegółowe wskazania odnoszące się do tekstu jednolitego obejmują sporą część Rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej”. Paragrafy od 98 do 110 (w części zmienione przez Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 5 listopada 2015 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie „Zasad techniki prawodawczej”), odnoszą się do takich zagadnień, jak:

termin ogłoszenia tekstu jednolitego,
forma ogłoszenia tekstu jednolitego,
sposób redagowania tekstu jednolitego wraz z brzmieniem tytułu,
wzór treści obwieszczenia o ogłoszeniu tekstu jednolitego,
zakres aktów normatywnych publikowanych pod postacią tekstów jednolitych, które objęte są opisanymi w Rozporządzeniu zasadami.

Czym jednak jest ten tekst jednolity? Otóż, na podstawie m. in. przywoływanych przepisów prawa, tekst jednolity aktu prawnego możemy scharakteryzować jako tekst, który:

posiada podstawy prawne do jego stosowania i publikowania,
jest redagowany oraz opracowywany w zgodzie ze ściśle określonymi zasadami (ujętymi w § 106 Rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej”),
ogłaszany jest w formie obwieszczenia (§ 101 Rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej”),
publikowany jest w załączniku do obwieszczenia i nie jest podpisywany,
uwzględnia wszelkie zmiany zachodzące w treści aktu prawnego od momentu jego ogłoszenia lub też od momentu, w którym ogłoszono poprzedni tekst jednolity.

Tekst jednolity musi być również redagowany według ściśle określonych zasad, które nakazują redaktorom:

zachowanie numeracji pierwotnego tekstu i uwzględnienie numeracji dodanej przez akty zmieniające,
wpisywanie oznaczenia uchylonej jednostki redakcyjnej w miejscu przepisu uchylonego,
podawanie w odnośnikach przy przepisach dodanych tytułów aktów nowelizujących oraz ich oznaczeń,
w przypadku jednostek redakcyjnych lub systematyzacyjnych wielokrotnie zmienianych, w odnośnikach do tych jednostek podaje się ostatnią zmianę (…) § 106 p. 4.

Inaczej cała rzecz wygląda w przypadku tekstu ujednoliconego, zarówno pod względem znaczenie tego tekstu, jak i jego uchwalania oraz publikowania.

Różnice pomiędzy tekstem jednolitym a tekstem ujednoliconym

Choć tekst jednolity również jest opracowaniem uwzględniającym zmiany w pierwotnym akcie normatywnym i tak samo stosowane są wobec niego określone techniki prawodawcze, jego przeznaczenie różne jest od tego, z czym mamy do czynienia w przypadku tekstu jednolitego. Tekst ujednolicony służy wyłącznie ułatwieniu stosowania zmienionego aktu prawnego, sam zaś – w odróżnieniu od tekstu jednolitego – nie może być jako taki traktowany. Stąd też bierze się zasada nakazująca przy stosowaniu aktu ujednoliconego powoływanie się zawsze na akt źródłowy lub na stosowny tekst jednolity.

Tekst ujednolicony różni się od tekstu jednolitego tym, że:

nie posiada podstaw prawnych do jego stosowania czy publikowania,
może być sporządzany na bieżąco po każdej nowelizacji,
jest tekstem niezależnie opracowywanym, nie jest też publikowany ani uchwalany w przewidzianym dla aktu normatywnego trybie.

Tekst ujednolicony możemy więc uznać za tekst w formie bardziej przystępnej dla odbiorcy, jednak to tekst jednolity jest tym obowiązującym, na który należy się powoływać.