Aktualności, Porady4 czerwca 202013 grudnia 2021

Tarcza antykryzysowa 4.0. Jak ma wyglądać kolejna odsłona specjalnej ustawy łagodzącej skutki kryzysu spowodowanego przez COVID-19?

Aktualizacja: 07 lipca 2020 r.
Przechodząca właśnie przez Sejm tarcza antykryzysowa 4.0 może być ostatnią odsłoną tego rządowego programu pomocowego skierowanego do przedsiębiorców i konsumentów. Kryzys wywołany wirusem COVID-19 stanowi poważne zagrożenie dla całej gospodarki, dlatego rząd szuka coraz to nowych rozwiązań mających mu zapobiec. Jakie rozwiązania znalazły się w tarczy 4.0? Które z nich mogą wywoływać największe obawy wśród pracowników?

Na skróty

Aktualizacja: 07 lipca 2020 r.

Tarcza antykryzysowa 4.0 podpisana przez Prezydenta. Które poprawki Senatu zostały przyjęte przez Sejm, a które posłowie odrzucili?

Po uchwaleniu przez Sejm, Tarcza antykryzysowa 4.0 trafiła do Senatu, gdzie senatorowie zaproponowali aż 126 poprawek i skierowali ustawę ponownie do Sejmu. Posłowie zdecydowali się poprzeć 91 spośród zgłoszonych poprawek, wśród których znalazły się:

poprawka regulująca kwestie związane z przedłużeniem terminu ważności zabezpieczeń należytego wykonania umów w sprawie zamówień publicznych w taki sposób, aby uwzględniały one interes wszystkich stron;
doprecyzowanie definicji „powierzchni handlowej” w galeriach handlowych powyżej 2 tys. m² (dzięki tej poprawce definicja ta obejmie również lokale, w których świadczone są usługi, w tym usługi gastronomiczne);
możliwość składania do ZUS wniosku o świadczenie postojowe przez samych zainteresowanych, nie tylko przez zleceniodawców;
poprawki dotyczące uproszczonego postępowania restrukturyzacyjnego, poprawiające pozycję wierzyciela;
ograniczenie wysokości wypłacanej odprawy po rozwiązaniu przez pracodawcę umowy cywilnoprawnej – „nie może przekroczyć dziesięciokrotności minimalnego wynagrodzenia za pracę ustalanego na podstawie przepisów o minimalnym wynagrodzeniu za pracę”;
zmiany dotyczące wyborów do samorządu radcowskiego;
poszerzenie możliwości nabywania udziałów/przedsiębiorców bez kontroli o państwa OECD;
cały szereg poprawek dotyczących podatków, w tym ulgi na PIT na darowizny dla szkół, która to ulga przysługiwać będzie również w przypadku, w którym do jej przekazania dojdzie z udziałem organizacji pożytku publicznego.

Wśród 35 poprawek odrzuconych przez Sejm warto wymienić m. in.:

usunięcie z tarczy antykryzysowej 4.0 wszystkich zmian dotyczących e-rozpraw w sprawach karnych, e-posiedzeń aresztowanych oraz kary łącznej w kradzieży zuchwałej;
przepis uwalniający Ministerstwo Sprawiedliwości od określenia wzorów pouczeń w sprawach cywilnych;
umożliwienie bogatym samorządom nieopłacanie tzw. „Janosikowego” przez wszystkie miesiące, podczas których straciły one co najmniej 20 proc. dochodów (nie tylko w czerwcu i lipcu tego roku).

Zmianie uległa również nazwa ustawy. W przyjętym ostatecznie przez Sejm brzmieniu tarcza antykryzysowa 4.0 nosi nazwę „Ustawa z dnia 19 czerwca 2020 r. o dopłatach do oprocentowanych kredytów bankowych udzielanych przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19 oraz o uproszczonym postępowaniu o zatwierdzenie układu w związku z wystąpieniem COVID-19” (Dz.U. 2020 poz. 1086). Ustawa ta została przyjęta przez Sejm 19 czerwca, podpisana przez prezydenta Andrzeja Dudę w dniu 22 czerwca, a w życie weszła dzień później, czyli 24 czerwca, choć niektóre jej przepisy (poprawka senacka dotycząca definicji „powierzchni handlowej”) weszły w życie z mocą wsteczną od 31 marca 2020 r.

Stan na: 04 czerwca 2020 r.

Jakie rozwiązania znalazły się w tarczy antykryzysowej 4.0?

Specjalny pakiet rozwiązań przygotowywanych przez rząd i określanych mianem tarczy antykryzysowej doczekał się już trzech odsłon. Po mocno skrytykowanej tarczy antykryzysowej 1.0, pojawiła sią znacznie lepiej przyjęta tarcza 2.0, a po niej uzupełniająca ją o nowe rozwiązania tarcza antykryzysowa 3.0 (do tej pory obowiązująca). Obecnie trwa ostatni etap uchwalania prawdopodobnie ostatniej już (jak sugerują doniesienia prasowe) tarczy antykryzysowej, czyli tarczy 4.0. Co znalazło się w tym projekcie?

Zdaniem Ministerstwa Rozwoju, które nad tarczą antykryzysową 4.0 pracowało wraz z:

KPRM (Kancelarią Prezesa Rady Ministrów),
MAP (Ministerstwem Aktywów Państwowych),
MF (Ministerstwem Finansów),
MRPiPS (Ministerstwem Rodziny Pracy i Polityki Społecznej),
MSWiA (Ministerstwem Spraw Wewnętrznych i Administracji),
MS (Ministerstwem Sprawiedliwości),
BGK (Bankiem Gospodarstwa Krajowego),
UOKiK (Urzędem Ochrony Konkurencji i Konsumenta),
UKNF (Urzędem Komisji Nadzoru Finansowego),
ZUS (Zakładem Ubezpieczeń Społecznych),
UZP (Urzędem Zamówień Publicznych),

Za kluczowe rozwiązania tarczy antykryzysowej 4.0 zdaniem rządu należy uznać:

Przepisy antyprzejęciowe – wprowadzane czasowo dla ochrony polskich przedsiębiorstw przed wykupywaniem ich przez inwestorów spoza Unii Europejskiej. Regulacje te obejmują firmy kluczowe dla zachowania porządku, bezpieczeństwa oraz zdrowia publicznego, czyli:
- operujące w branży energetycznej, telekomunikacyjnej, żywnościowej, chemicznej, farmaceutycznej i zbrojeniowej;
- zajmujących się tworzeniem oprogramowania wykorzystywanego w usługach szczególnie ważnych dla społeczeństwa;
- spółki publiczne.
Wsparcia budżetów samorządowych – rozwiązania osłonowe uwzględniające spadek wpływów z tytułu podatków.
Ułatwienia dotyczące przetargów – ze względu na COVID-19 procedura przetargów ma zostać ułatwiona, a sytuacja wykonawców zamówień publicznych ulec poprawie.
Dopłaty z budżetu państwa do oprocentowania kredytów bankowych dla firm – na ten cel rząd przeznaczył prawie 0,6 mld zł, co ma umożliwić przedsiębiorcom dotkniętym skutkami kryzysu wywołanego przez COVID-19 zaciągnięcie kredytów o obniżonym oprocentowaniu.
Tzw. wakacje kredytowe, czyli odroczenie spłat kredytów dla osób, które po 13 marca straciły swoje główne źródło dochodu – zawieszenie spłat kredytu będzie możliwe na okres do 3 miesięcy, bez naliczania odsetek i innych opłat.
Ułatwienia podatkowe – dostosowanie za pomocą przepisów tarczy antykryzysowej 4.0 niektórych przepisów dotyczących podatków dochodowych w taki sposób, aby spełniały oczekiwania związane z kryzysem gospodarczym i COVID-19.
Wsparcie pracodawców pragnących utrzymać miejsca pracy dla swoich pracowników – wsparcie to ma nastąpić za sprawą przepisów dostosowujących rynek pracy do wyzwań będących efektem ostatnich kilku miesięcy.

Największe obawy pracowników wzbudzają właśnie przepisy tarczy 4.0 mające stanowić wsparcia dla przedsiębiorców. Dlaczego?

Tarcza antykryzysowa - książki i publikacje

Których przepisów tarczy 4.0 pracownicy najbardziej mogą się obawiać?

Jednym z celów tarczy antykryzysowej 4.0 jest zwiększenie elastyczności rynku pracy, co ma pomóc przedsiębiorcom w walce ze skutkami kryzysu gospodarczego. Próba dostosowywania przepisów do bieżącej sytuacji skutkuje szeregiem rozwiązań, które wśród samych pracowników wzbudzają spore kontrowersje. Co to za rozwiązania?

Praca zdalna może zostać pracownikowi nakazana – przepisy tarczy 4.0 pozwalają pracodawcom nakazywać pracownikom wykonywanie swoich obowiązków zdalnie, który to nakaz może być komunikowany w formie pisemnej, telefonicznej lub mailowej.
Pracodawca może zrezygnować ze stosowania niektórych postanowień układów zbiorowych, regulaminów wynagrodzenia oraz z postanowień dotyczących Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych – wszystko to możliwe będzie jednak wyłącznie w sytuacji, gdy w przedsiębiorstwie nastąpi spadek obrotów lub istotny wzrost obciążeń funduszu wynagrodzeń.
Pracodawca może nakazać pracownikowi, aby ten odebrał swój zaległy urlop – urlop ten będzie mógł być udzielany bez zgody pracownika, z pominięciem planów urlopowych i w terminie wskazanym przez pracodawcę.
Przepisy tarczy antykryzysowej 4.0 dają pracodawcy możliwość zawieszenie obowiązku gromadzenia środków na ZFŚS – art. 15ge tarczy 4.0 umożliwia zawieszenie obowiązków dotyczących ZFŚS w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub na skutek znaczącego wzrostu obciążenia funduszu wynagrodzeń, ale za porozumieniem ze związkami zawodowymi.

Choć ta część tarczy antykryzysowej 4.0 może wzbudzać uzasadnione obawy u milionów pracowników, eksperci uspokajają, wskazując na jednoznacznie tymczasowy charakter omawianych przepisów i konieczność zaistnienia przesłanki w postaci wyraźnego odczucia przez pracodawcę skutków kryzysu wywołanego przez COVID-19. Niewłaściwa interpretacja przepisów tarczy przez pracodawcę nadal skutkować będzie karami za uchybienia prawu pracy.

Aby ułatwić przedsiębiorcom i ich pracownikom interpretację tarczy antykryzysowej, powstało wiele publikacji pomagających zrozumieć niektóre przepisy. Doskonałym przykładem jest tu napisana w przyjaznej formie pytań i odpowiedzi książka Iwony Jaroszewskiej-Ignatowskiej pt. „Czas pracy w praktyce. Rozwiązania dotyczące czasu pracy związane z COVID-19”. Oto, jej fragment:

Na czym polega praca zdalna w okresie epidemii koronawirusa i przestój kodeksowy?

W początkowym okresie, gdy zamknięto placówki oświatowe, dano pracodawcom możliwość kierowania pracowników do wykonywania pracy zdalnej, a tym, którzy wychowują dzieci do 8. roku życia, umożliwiono skorzystanie z dodatkowego zasiłku opiekuńczego z tytułu zamknięcia szkoły, przedszkola, żłobka lub klubu dziecięcego.

Praca zdalna, choć nie jest instytucją z obszaru czasu pracy, jest z nią pośrednio związana i rodzi pytania dotyczące także czasu pracy. Pracę zdalną specustawa definiuje jako świadczenie pracy określonej w umowie o pracę poza miejscem jej stałego wykonywania. Do pracy zdalnej, w celu przeciwdziałania COVID-19, od 8.03.2020 r. pracodawca może skierować pracownika, dając mu takie polecenie w jakiejkolwiek formie – pisemnej, ustnej, mailowej. Nie jest wymagana zgoda pracownika. Nie trzeba dokonywać zmiany umowy o pracę (za porozumieniem stron ani w trybie wypowiedzenia zmieniającego). Polecenie może być wydane każdemu pracownikowi, nie ma w tym zakresie żadnych grup chronionych, którym pracodawca nie mógłby polecić pracy zdalnej.

Od 31.03.2020 r. pracę zdalną mogą wykonywać także funkcjonariusze służb wskazanych w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin.

Warto zaznaczyć, że „praca zdalna” została zdefiniowana jako praca poza miejscem jej stałego wykonywania. Taka praca może być zatem wykonywana z domu (czyli z miejsca zamieszkania) pracownika, ale także z każdego innego miejsca pod warunkiem, że jest to inne miejsce niż stałe miejsce pracy określone w umowie.

Polecenie pracy zdalnej mogą również wydać ci pracodawcy, którzy wcześniej nie stosowali takiego rozwiązania, tj. nie mieli wdrożonej telepracy, pracy z domu (home office) ani pracy zdalnej. O tym, czy istnieje potrzeba wprowadzenia pracy zdalnej w celu przeciwdziałania COVID-19 w danym zakładzie pracy, decyduje pracodawca, który może nie podjąć takiej decyzji ze względu na kwestie organizacyjne lub techniczne (np. brak sprzętu). Nie jest on zobowiązany do wydania procedury pracy zdalnej, choć w celu uregulowania wszystkich spraw organizacyjnych oraz praw i obowiązków pracodawcy i pracowników podczas świadczenia pracy zdalnej jest to rekomendowane. Pracownicy pracujący zdalnie są bowiem zobowiązani wykonywać pracę w ramach systemu czasu pracy, którym są objęci zgodnie z regulaminem pracy, układem zbiorowym pracy lub obwieszczeniem, i w godzinach pracy, które w tych wewnątrzzakładowych źródłach prawa pracy są określone. Należy jednak ustalić sposób potwierdzania przybycia i obecności w pracy w przypadku pracy zdalnej oraz raportowania czasu pracy, by spełnić wymogi przepisów Kodeksu pracy, podkreślić, że oczekiwana jest praca i dyspozycyjność pracowników w godzinach określonych w tych wewnętrznych dokumentach, aby ustrzec się w przyszłości ewentualnych roszczeń z tytułu pracy nadliczbowej. Sposobem potwierdzania przybycia i obecności w pracy podczas pracy zdalnej może być logowanie się do systemu, wysyłanie stosownego maila lub SMS do przełożonego. Na koniec dnia pracy można żądać przesłania do przełożonego raportu z wykonanych prac, co może być istotne w przypadku zadaniowego czasu pracy. Warto także przypomnieć pracownikom reguły obowiązujące u pracodawcy w zakresie wykonywania pracy nadliczbowej, a w szczególności to, że nie może ona być wymuszana przez pracownika, lecz wymaga uprzedniej wiedzy i zgody ze strony przełożonego (być może w formie pisemnej, jeżeli tak stanowi układ zbiorowy pracy, regulamin pracy lub obwieszczenie).

Trzeba pamiętać, że polecenie pracy zdalnej może być wydane pracownikowi zdolnemu do pracy, a zatem takiemu, który jest zdrowy, oraz takiemu, który nie korzysta np. z dodatkowego zasiłku na dziecko w wieku do lat 8. z powodu zamknięcia szkoły, przedszkola, żłobka lub klubu dziecięcego. Pracownik może być skierowany przez pracodawcę do wykonywania pracy zdalnej „przez czas oznaczony”. Przepisy nie wskazują konkretnego terminu, z wyjątkiem tego, że nie można jej stosować na okres dłuższy niż 180 dni od wejścia w życie specustawy, czyli liczony od 8.03.2020 r. W poleceniu powinien być wskazany okres wykonywania pracy zdalnej, tak by obie strony wiedziały, jak długo pracownik ma pracować poza miejscem uzgodnionym w umowie. Okres ten może być przedłużony lub skrócony. Pracodawca może bowiem w każdej chwili zakończyć pracę zdalną i wezwać pracownika do wykonywania pracy w miejscu wskazanym w umowie o pracę.

Polecenie pracy zdalnej może dotyczyć wyłącznie pracy określonej w umowie o pracę. Oznacza to, że – po pierwsze – pracodawca nie może polecić pracownikowi wykonywania zdalnie innej pracy niż umówiona w umowie o pracę. Po drugie, praca zdalna nie może być świadczona przez tych pracowników, których charakter pracy uzgodniony w umowie o pracę wyklucza jej wykonywanie zdalnie (np. operatorów linii produkcyjnych, kasjerów, kierowców). W stosunku do tych pracowników pracodawca nie może zastosować pracy zdalnej. W przypadku systemu równoważnego czasu pracy może rozważyć ewentualnie dokonanie zmiany w harmonogramie czasu pracy (grafiku) i wyznaczenie najbliższych dni jako dni wolnych od pracy w okresie rozliczeniowym, ale pod pewnymi warunkami. W przypadku pozostałych systemów czasu pracy musi rozważyć, czy ma miejsce przestój, jeżeli pracownicy są zdolni i gotowi do wykonywania pracy, a nie mogą jej świadczyć np. z przyczyn organizacyjnych (gdy pracownicy innych działów są chorzy lub odbywają kwarantannę).

Jeżeli do wykonania pracy zdalnej konieczny jest sprzęt, musi go zapewnić pracodawca. Ze względu na brak możliwości technologicznych, urządzeń umożliwiających wykonywanie tej pracy poza zakładem pracy albo po prostu ze względu na zakres obowiązków wielu pracowników nie mogło zostać skierowanych do wykonywania pracy zdalnej. Wobec nich, jeśli są zdolni i gotowi do świadczenia pracy, należy zastosować przepisy Kodeksu pracy o przestoju lub – po spełnieniu przesłanek zawartych w specustawie – o przestoju ekonomicznym. Te pierwsze zostały szczegółowo omówione w rozdziale „Przestój w pracy”. W tym miejscu warto raz jeszcze przywołać powołany tam wyrok SN z 3.02.2016 r. 102 , zgodnie z którym art. 81 k.p. ma zastosowanie coraz częściej w przypadku przestoju spowodowanego przyczynami ekonomicznymi. W obecnej sytuacji wynikają one ze wzrostu liczby zachorowań na COVID-19, ograniczeń w poruszaniu się i prowadzeniu niektórych rodzajów działalności po wydaniu m.in. rozporządzenia Ministra Zdrowia z 20.03.2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii (Dz.U. poz. 491 ze zm.) oraz rozporządzenia Rady Ministrów 19.04.2020 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii (Dz.U. poz. 697).

Gdzie można znaleźć więcej informacji o tarczy antykryzysowej? Chcesz wiedzieć więcej o tarczy antykryzysowej? Przeczytaj, co radzą eksperci w sytuacji pandemii. W naszych publikacjach znajdziesz szczegółowe informacji o pomocy przedsiębiorstwom oraz o prawidłowych sposobach restrukturyzacji firm dotkniętych skutkami kryzysu gospodarczego wywołanego przez COVID-19.