Spadek według polskiego prawa. Najważniejsze informacje

Spadek pociąga za sobą prawa oraz obowiązki majątkowe, które z chwilą śmierci spadkodawcy przechodzą na najbliższe spokrewnione z nim osoby. Zazwyczaj otrzymanie spadku następuje automatycznie, jednak w niektórych sytuacjach sprawa może być bardziej skomplikowana pod względem prawnym.

Spadek z prawnego punktu widzenia

Spadek to ogół praw i obowiązków należących do spadkodawcy w chwili jego śmierci oraz przechodzących na jego następców prawnych (spadkobierców) w drodze dziedziczenia. Za prawne elementy spadku bierze się pod uwagę również stany faktyczne, które wpływają na sytuację prawną spadkodawcy, jak np. posiadanie rzeczy, zwierząt czy też ekspektatywy nabycia praw. Przedmiotem spadku są zazwyczaj nieruchomości i ruchomości, aktywa, obligacje, lokaty, a także wszystkie prywatne rzeczy spadkodawcy. Do spadku zalicza się prawa i obowiązki zmarłego, które jednocześnie spełniają cztery podstawowe kryteria:

mają charakter cywilno-prawny
mają charakter majątkowy
nie są ściśle związane z osobą zmarłego
nie przechodzą na inne osoby, bez względu na to czy są one spadkobiercami

Jeżeli spadkobiercy są zgodni, co do podziału majątku po zmarłym, wówczas sprawy spadkowe z prawnego punktu widzenia można rozwiązać w bardzo krótkim czasie. Problemy pojawiają się natomiast przy braku porozumienia bliskich zmarłego w kwestii podziału majątku po nim. Spadkobiercą może być nie tylko osoba fizyczna, ale również konkretna instytucja lub firma, jednak tylko w przypadku, gdy takowa zostanie uwzględniona w testamencie spadkodawcy.

Umowa o zbycie spadku w polskim prawie spadkowym

Testament

Testament to rozporządzenie własnym majątkiem na wypadek śmierci. Testamenty można podzielić na zwykłe oraz szczególne. Najpowszechniejszą formą jest nadal testament sporządzony własnoręcznie (holograficzny). Zdarzają się jednak również testamenty ustne oraz sporządzane w podróży. Tego typy testamentu zalicza się do dokumentów prywatnych, natomiast dokumentem urzędowym jest wyłącznie testament sporządzony notarialnie. Jeżeli zmarły sporządził przed śmiercią testament, wówczas postępowanie spadkowe odbywa się zgodnie z zapisami zawartymi w tym dokumencie. Spadkodawca ma pełną dowolność w dysponowaniu swoim majątkiem, a więc może go podzielić według własnego uznania oraz preferencji.

Dziedziczenie z mocy prawa

Jeżeli zmarły nie spisał ostatniej woli przed śmiercią, wówczas dziedziczenie spadku jest realizowane zgodnie z obowiązującym prawem spadkowym. Zgodnie z ustawą, prawo do dziedziczenia w pierwszej kolejności przypada małżonkowi oraz dzieciom zmarłego, następnie wnuki oraz prawnuki. Na spadek po zmarłym mogą również liczyć jego rodzice, rodzeństwo wraz z dziećmi, a także pasierbowie oraz dziadkowie. Jeżeli dojdzie do sytuacji, że żadna z ustawowo wymienionych osób nie może lub nie chce przyjąć spadku, wówczas ewentualny majątek może przejąć gmina, w której przed śmiercią mieszkał spadkodawca, lub też jego aktywa i zobowiązania mogą przejść w posiadanie Skarbu Państwa.

Zachowek

W sytuacji, gdy najbliższe zmarłemu osoby, na przykład małżonek lub dzieci, nie zostały przez niego uwzględnione w testamencie, przysługuje im tzw. zachowek. Wiele osób często błędnie interpretuje niewymienienie kogoś w testamencie jako równoznaczność z tzw. wydziedziczeniem. Nie jest to prawdą. Według polskiego prawa, taka sytuacja jest określana jako pominięcie, co nie pozbawia osób niewymienionych w testamencie możliwości ubiegania się o zachowek.

Zachowek jest swoistym zabezpieczeniem interesów osób, które zastały pominięte w testamencie, lecz nie są wydziedziczone przez zmarłego. Zachowek to zazwyczaj ułamek wartości majątku, który w wyniku dziedziczenia z mocy prawa przypadłby danej osobie. Należy pamiętać, że osoba zabezpieczona instytucją zachowku, może otrzymać rekompensatę wyłącznie w postaci gotówkowej. Nie przysługują jej żadne inne dobra w postaci zarówno ruchomości, jak i nieruchomości.

Obowiązek podatkowy

Otrzymanie spadku wiąże się najczęściej z obowiązkiem podatkowym, jednak polskie prawo przewiduje zwolnienie z takiej należności w niektórych sytuacjach. Opodatkowaniu nie podlega majątek nabyty w drodze dziedziczenia przez członków najbliższej rodziny spadkodawcy (małżonek, dzieci, wnuki, rodzice, dziadkowie, pasierbowie, rodzeństwo, ojczym, macocha). Korzystają oni z całkowitego zwolnienia od podatku od spadków i darowizn, niezależnie od wartości odziedziczonego mienia. Z takiego zwolnienia można skorzystać wyłącznie wtedy, gdy nabycie spadku zostanie zgłoszone naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie sześciu miesięcy od powstania obowiązku podatkowego. Każdy spadkobierca musi złożyć odrębne zgłoszenie na formularzu SD-Z2. Zgłoszenie nie jest wymagane w przypadku, gdy łączna wartość nabytych składników majątku, który dostał spadkobierca w ciągu 5 lat od jednej osoby nie przekracza kwoty wolnej od podatku.

Podatkowi nie podlega nabycie od spadkodawcy praw autorskich i praw pokrewnych, praw do projektów wynalazczych, znaków towarowych i wzorów zdobniczych, a także wierzytelności wynikających z nabycia tych praw (w drodze spadku, zapisu windykacyjnego lub darowizn), środków z pracowniczego programu emerytalnego, środków zgromadzonych na indywidualnym koncie emerytalnym oraz na indywidualnym koncie zabezpieczenia emerytalnego oraz kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie (art. 40a ustawy z 13 października 1998 r o systemie ubezpieczeń społecznych).

Podatkowi od spadków i darowizn podlega nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, tytułem (art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn):

dziedziczenia, zapisu zwykłego, dalszego zapisu, zapisu windykacyjnego, polecenia testamentowego;
darowizny, polecenia darczyńcy;
zasiedzenia;
nieodpłatnego zniesienia współwłasności;
zachowku, jeżeli uprawniony nie uzyskał go w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny lub w drodze dziedziczenia albo w postaci zapisu;
nieodpłatnej: renty, użytkowania oraz służebności.

Obowiązek podatkowy wchodzi w życie wraz z uprawomocnieniem się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku lub gdy zostanie zarejestrowany akt notarialny poświadczający dziedziczenie. Podatek ciąży na osobie lub/i osobach fizycznych, które nabyły majątek w drodze postępowania spadkowego, o ile jego wartość jest większa od kwoty wolnej od podatku. Podatek należy zapłacić dopiero wówczas, gdy obowiązek podatkowy przekształci się w zobowiązanie podatkowe, które prawnie zobowiązuje podatnika do zapłacenia należności na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy. Wysokość podatku, termin jego spłaty oraz miejsce są określone w przepisach prawa podatkowego.

Rezygnacja ze spadku

Postępowanie spadkowe przewiduje, że zarówno osoba wymieniona w testamencie, jak i ta, która otrzymuje spadek automatycznie, może zrezygnować z przyjęcia takiego spadku. Najważniejszym powodem takiej decyzji jest zazwyczaj poważne zadłużenie zapisanego w testamencie majątku. Według przepisów prawa, spadkobierca nie może zrzec się spadku na czyjąś korzyść, a zrezygnowanie z dziedziczenia powinno zostać złożone przed sądem lub notariuszem. Można to zrobić ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym. Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Spadek można odrzucić w terminie do 6 miesięcy od momentu otrzymania przez daną osobę informacji, że jest spadkobiercą. Po przekroczeniu tego termin, spadek automatycznie staje się jej własnością.