Samorząd Terytorialny – 07-08/2023

W numerze lipcowo-sierpniowym miesięcznika „Samorząd Terytorialny” w szczególności polecamy Rozmowy administratywistów o sprawach samorządowych, czyli rozmowę-wywiad, jaki dr hab. Jakub J. Szlachetko (adwokat, pracownik naukowo-dydaktyczny na Wydziale Prawa i Administracji UG, przewodniczący Rady Instytutu Metropolitalnego) przeprowadził z prof. dr hab. Ireną Lipowicz (obecnie pracownik naukowo-dydaktyczny na Wydziale Prawa i Administracji UKSW w Warszawie), redaktorem wydanego niedawno przez WKP trzytomowego Systemu Prawa Samorząd Terytorialnego. Gratka to niezwykła, ponieważ rozmówcy, wychodząc od kwestii systematycznego ograniczania pozycji ustrojowej samorządu terytorialnego, czyli od coraz większego uzależnienia go od centralnej i terenowej administracji rządowej – zarówno w kontekście finansowym, jak i zadaniowo-kompetencyjnym – przyjmując perspektywę wybiegającą w przyszłość, także tę odleglejszą. Rozmówcy z bieżącej analizy sytuacji polityczno-prawnej zmierzają ku przyszłości tej formy decentralizacji władzy publicznej, omawiając m.in. problematykę reformy metropolitalnej czy autonomicznych regionów.

Uwagę warto zwrócić także na dłuższe opracowanie dr Mai Błaszak (adiunkt na Uniwersytecie WSB Merito w Poznaniu) pt. Budżet obywatelski w świetle rozważań nad partycypacją obywatelską, które zostało przygotowane na podstawie efektów rozprawy doktorskiej pt. Zrównoważony rozwój miast w świetle budżetów obywatelskich, która uzyskała wyróżnienie w XX edycji Konkursu im. Profesora Michała Kuleszy na najlepszą rozprawę doktorską, organizowanego przez miesięcznik „Samorząd Terytorialny”.

W polskich miastach od 2012 r. społeczności lokalne mają prawo zgłaszać projekty, które mogłyby być realizowane w ramach funduszy miasta, czyli tzw. budżetów obywatelskich. Wysokość środków finansowych na realizację tych budżetów określa corocznie rada miasta. Celem budżetu obywatelskiego jest włączenie mieszkańców w proces planowania wydatków budżetowych, a dzięki zgłaszanym i realizowanym projektom władze lepiej poznają potrzeby obywateli w zakresie wydatkowania środków publicznych. Przepisy prawne nie narzucają jednak jednolitych form budżetu obywatelskiego, procedur czy zasad ich tworzenia i realizowania dla wszystkich miast. Zdaniem autorki artykułu w działaniach takich jak przedmiotowy budżet realizowana jest teoria wyboru publicznego (public choice), realizowane projekty budżetów obywatelskich zaspokajają zaś potrzeby nie tylko doczesne – jednorazowe, ale coraz częściej też te długotrwałe i ciągłe. Zgodnie z teorią dóbr publicznych istnieją dobra, które raz wyprodukowane dają konsumentom ten sam poziom satysfakcji, niezależnie od liczby osób z nich korzystających. Realizacja zwycięskich projektów budżetów obywatelskich generuje dobra publiczne, a wręcz dobra wspólne i wpływa tym samym na trwały rozwój miast. Celem artykułu jest analiza narzędzia partycypacji obywatelskiej, którym jest budżet obywatelski. Dążeniem przeprowadzonych przez autorkę badań była natomiast identyfikacja czynników rozwoju budżetu obywatelskiego w Polsce, obserwacja i analiza zaangażowania mieszkańców, a także sprawdzenie, na ile – w myśl założeń ekonomii instytucjonalnej – projekty budżetów obywatelskich generują dobra wspólne w badanych miastach. Artykuł uwzględnia aktualizację wyników badań, rozszerzając ich zakres z lat 2013–2020 także o lata 2021–2022.

Kolejnym tekstem godnym polecenia jest także większy artykuł dr Joanny Kaźmierczak (adwokat) pt. Odpowiedzialność za szkodę planistyczną – ewolucja i zarys problematyki, który również powstał na bazie fragmentów rozdziałów pracy doktorskiej pod tytułem Odpowiedzialność za szkodę planistyczną, która uzyskała wyróżnienie w XX edycji Konkursu im. Profesora Michała Kuleszy na najlepszą pracę doktorską organizowanym przez miesięcznik „Samorząd Terytorialny”.

Wykonywanie władzy publicznej w zakresie planowania i zagospodarowania przestrzennego może wiązać się z wyrządzeniem uszczerbku w prawie do nieruchomości. Przyczyną szkody jest wprowadzenie postanowień ograniczających korzystanie z nieruchomości w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Powstała w tych okolicznościach szkoda polega na zmniejszeniu sfery możności postępowania uprawnionego do nieruchomości. Obecnie polski ustawodawca przyznaje poszkodowanemu właścicielowi albo użytkownikowi wieczystemu prawo do domagania się naprawienia szkody majątkowej powstałej wskutek uchwalenia albo zmiany planu zagospodarowania przestrzennego przez gminę (szkody planistycznej). Artykuł stanowi próbę zrekonstruowania ewolucji i historii polskiej regulacji odpowiedzialności za szkodę planistyczną i wyjaśnienia podstawowych pojęć związanych z tą tematyką.

Polecamy również szczególnie wnikliwą analizę przeprowadzoną przez prof. dr. hab. Huberta Izdebskiego (redaktora naczelnego ST,członka-korespondenta Polskiej Akademii Nauk, kierownika Katedry Prawa Publicznego i Międzynarodowego Uniwersytetu SWPS w Warszawie oraz radcę prawnego w Spółce Prawniczej I&Z) w artykule pt. Gminna ewidencja zabytków po wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 11 maja 2023 r.

W wyroku wydanym 11.05.2023 r., w odpowiedzi na pytanie prawne zadane przez Naczelny Sąd Administracyjny w 2018 r., Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności z Konstytucją RP przepisu ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami przyznającego organowi wykonawczemu gminy kompetencję dokonania w porozumieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków wpisu zabytku nieruchomego do gminnej ewidencji zabytków (ściślej – włączenia karty zabytku do tej ewidencji) w zakresie, w jakim przepis ten ogranicza prawo własności nieruchomości przez dopuszczenie ujęcia nieruchomości jako zabytku nieruchomego w gminnej ewidencji zabytków, bez zapewnienia właścicielowi gwarancji ochrony prawnej przed dokonaniem takiego ograniczenia. Instytucja gminnej ewidencji zabytków, na co zwracał uwagę zarówno Rzecznik Praw Obywatelskich, jak i doktryna, jest prawnie niedoregulowana; wpis do ewidencji nie jest dokonywany w drodze decyzji administracyjnej i nie znajdują w jego zakresie zastosowania przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego. W konsekwencji Trybunał Konstytucyjny wydał wyrok o pominięciu ustawodawczym, który nie ma skutku derogacyjnego (przepis pozostaje w mocy), lecz zasadniczo ogranicza się do skutku zobowiązującego – zobowiązuje ustawodawcę do wydania przepisów odpowiednio chroniących procesowe prawa właścicieli.

Zachęcamy także do zapoznania się z pozostałymi tekstami:

• Tadeusz Markowski, Dorota Ciołek, Janina Kotlińska, Małgorzata Żak-Skwierczyńska, Maciej J. Nowak, Małgorzata Blaszke
  • Wybrane wyzwania związane z funkcjonowaniem samorządów województw – wymiar finansowy, społeczny i przestrzenny
• Igor Zachariasz
  • Metropolie w debacie politycznej z perspektywy Unii Metropolii Polskich
• Adrian Zwoliński
  • Aspekty ekologiczne koncepcji i wskaźników rozwoju gospodarczego uwzględniających szczęście – wymiar makro oraz regionalny
• Przemysław Mroczkowski
  • Ustanowienie parku krajobrazowego – przypadek Parku Krajobrazowego „Góry Łosiowe”
• Piotr Pięta
  • Gminna rada seniorów jako gremium inicjatywne na przykładzie Płockiej Rady Seniorów
• Katarzyna Kopyściańska
  • MDR przedmiotem interpretacji indywidualnych – glosa aprobująca do wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 16 lutego 2022 r. (III FSK 4150/21)