Prawo o stowarzyszeniach – istotne zmiany legislacyjne dla stowarzyszeń

Prawo o stowarzyszeniach to ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. regulująca kwestie prawne związane z działalnością stowarzyszeń w Polsce. Ustawa z dnia 25 września 2015 r. o zmianie ustawy – Prawo o stowarzyszeniach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1923) weszła w życie 20 maja 2016 r., a niektóre jej przepisy 4 grudnia 2015 r. oraz 1 stycznia 2017 r. Co się zmieniło w przepisach Prawa o stowarzyszeniach?

Prawo o stowarzyszeniach

Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach (Dz. U. z 2019 r. poz. 713) określa zasady tworzenia stowarzyszeń i nadzoru nad nimi, normy dotyczące majątku stowarzyszeń, ich likwidacji, a także zasady działalności stowarzyszeń zwykłych. Zgodnie z zapisami ustawy, obywatele polscy mają prawo łączyć się w stowarzyszenia, których cele, ustrój i działalność nie sprzeciwiają się prawu i nie zagrażają bezpieczeństwu, spokojowi lub porządkowi publicznemu. Zgodnie z art. 7 ust. 1 p.s., przepisom ustawy nie podlegają:

organizacje społeczne działające na podstawie odrębnych ustaw lub umów międzynarodowych, których Rzeczpospolita Polska jest stroną;
kościoły i inne związki wyznaniowe oraz ich osoby prawne;
organizacje religijne, których sytuacja prawna jest uregulowana ustawami o stosunku państwa do kościołów i innych związków wyznaniowych, działające w obrębie tych kościołów i związków;
komitety wyborcze utworzone w związku z wyborami do Sejmu, do Senatu, wyborem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, wyborami do Parlamentu Europejskiego lub wyborami do organów samorządu terytorialnego;
partie polityczne.

Stowarzyszenia zwykłe i zgłoszenie do ewidencji

Ustawa z dnia 25 września 2015 r. o zmianie ustawy – Prawo o stowarzyszeniach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1923) wprowadziła istotne zmiany legislacyjne w tej gałęzi prawa. Największe zmiany objęły stowarzyszenia zwykłe, działające do tej pory w dość niepewnym stanie prawnym. Były one zakładane od początku funkcjonowania ustawy Prawo o stowarzyszeniach, lecz nie miały wówczas zapewnionych szeroko zakrojonych możliwości oraz uprawnień. Wszystkie stowarzyszenia zwykłe, działające jeszcze w oparciu o stare przepisy, otrzymały dwa lata (do 20 maja 2018 r.) na dostosowanie się do nowelizacji. Te, które po tym okresie nie zgłosiły się do nowej ewidencji, zostały rozwiązane z mocy prawa (art. 10 ustawy z dnia 25 września 2015 r. o zmianie ustawy – Prawo o stowarzyszeniach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1923)). Do dnia dokonania wpisu do ewidencji, stowarzyszenia zwykłe działały na podstawie przepisów dotychczasowych.

Stowarzyszenia i fundacje. Piotr Suski 2018

Prawo o stowarzyszeniach a regulamin organizacji

Stowarzyszenia zwykłe działają zgodnie z uchwalonym przez siebie regulaminem. Minimalna forma regulaminu, zgodnie z nowymi przepisami (art. 40 ust. 2), powinna zawierać takie informacje, jak:

nazwa,
cel lub cele i środki działania,
teren działania i siedziba,
sposób nabycia i utraty członkostwa,
przedstawiciel reprezentujący stowarzyszenie zwykłe albo zarząd,
zasady zmiany regulaminu,
zasady rozwiązania stowarzyszenia zwykłego.

Do nowelizacji ustawy, czyli do 20 maja 2016 r., regulamin stowarzyszenia zwykłego nie musiał zawierać informacji o m.in. zasadach zmiany jego regulaminu czy też zasadach rozwiązania takiego stowarzyszenia. Po zmianach legislacyjnych takie zapisy w regulaminie stowarzyszenia zwykłego są obowiązkowe. Nowelizacja prawna dała stowarzyszeniom zwykłym tzw. zdolność prawną. Przepisy ustawy Prawo o stowarzyszeniach, choć nie mówią o tym wprost, przewidują możliwość zawarcia w regulaminie informacji o ewentualnych źródłach majątku. Zgodnie z art. 42 ust. 2-3, środki na działalność stowarzyszenia zwykłego mogą pochodzić ze składek członkowskich, darowizn, spadków, zapisów, dochodów z majątku stowarzyszenia, ofiarności publicznej (zbiórek publicznych) oraz z dotacji.

Zasady zakładania i rejestracji stowarzyszenia

Według polskiego prawa, podstawowym sposobem formalizowania aktywności obywatelskiej, w tym również stowarzyszeń zwykłych, jest ich rejestracja w Krajowym Rejestrze Sądowym. Zgodnie z przepisami, stosowny urząd ma 7 dni od daty wpłynięcia wniosku na wpisanie stowarzyszenia do ewidencji. W przypadku pojawienia się jakichkolwiek braków we wniosku, urząd wzywa do uzupełnienia brakujących informacji. Termin na uzupełnienie wniosku to 14 dni od daty otrzymania wezwania.

Po zmianach ustawowych zmniejszono o połowę (z 15 do 7) liczbę osób wymaganych do założenia stowarzyszenia rejestrowego, a także złagodzono nad nimi nadzór starostw. Jest to istotne ułatwienie zwłaszcza dla mniejszych społeczności. Stowarzyszenia zgłaszające się do rejestracji nie muszą również obawiać się dużej ingerencji starostwa w ich statuty, co było do tej pory główną barierą dla nowo powstających stowarzyszeń. Dotyczy to np. kwestii wynagradzania członków zarządu. Jeżeli stowarzyszenie nie zamierza wynagradzać członków zarządu organizacji za pełnione przez nich funkcje, nie musi wprowadzać takiego zapisu do swojego statutu. Stowarzyszenia mają obowiązek tworzyć własne statuty w oparciu o wskazówki znajdujące się w art. 10 oraz art. 10a ustawy.

Prawo o stowarzyszeniach a organ nadzorujący

Zgodnie z nowymi zapisami ustawy Prawo o stowarzyszeniach, organ nadzorujący pełni funkcję kontrolną nad działalnością stowarzyszenia wyłącznie w zakresie zgodności jego funkcjonowania z przepisami prawa oraz postanowieniami statutu. Ma on prawo w wyznaczonym terminie zażądać od stowarzyszenia odpisów uchwał walnego zebrania członków czy też niezbędnych wyjaśnień od władz stowarzyszenia. Organ nadzorujący jest jednak zobowiązany do uzasadnienia podjętych przez siebie działań nadzorczych.