Prawo holdingowe – rewolucja w prawie spółek już od 13 października 2022

“Prawo holdingowe” czyli o jakiej nowelizacji mowa?

Jest to nowelizacja Kodeksu spółek handlowych dokonana mocą ustawy z dnia 9 lutego 2022 roku o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw. Z uwagi na zakres i charakter wprowadzanych zmian, wskazuje się, iż jest to największa nowelizacja Kodeksu spółek handlowych^[1].
Zdaniem projektodawców, nowelizacja zmierza do poprawienia efektywności funkcjonowania spółek i porządkuje część regulacji ustawy, która od lat stanowiła przedmiot sporów interpretacyjnych.

Czego dotyczy nowelizacja?

Nowelizacja obejmuje dwie duże grupy zagadnień – wprowadza tzw. prawo holdingowe oraz daleko idące zmiany w przepisach dotyczących rad nadzorczych.
„Prawo holdingowe” reguluje wzajemne relacje korporacyjne między spółką dominującą a zależną, które pozostają w tzw. kwalifikowanej grupie spółek. Przepisy dotyczą m. in. nowej instytucji tzw. „wiążących poleceń”, wprowadzają mechanizmy mające ułatwić spółce dominującej zarządzanie spółkami zależnymi czy określają zasady odpowiedzialności w grupie spółek.
Zmiany dotyczące funkcjonowania rad nadzorczych – zdaniem projektodawców mają doprowadzić do zwiększenia efektywności ich funkcjonowania i dotyczą m.in. obowiązku zarządu udzielania z własnej inicjatywy określonych informacji radzie nadzorczej, wprowadzenia obowiązków sprawozdawczych rady nadzorczej czy zasad delegowania członków rady nadzorczej do samodzielnego pełnienia czynności nadzorczych.

Kogo dotyczy nowelizacja?

Nowelizacja dotyczy przede wszystkich przedsiębiorców działających w formie prawnej spółek kapitałowych. Szczególną uwagę powinni jej poświęcić zwłaszcza ci przedsiębiorcy, którzy pozostają w tzw. holdingach faktycznych (zarówno polskich jak i międzynarodowych).

Co to jest „grupa spółek” w rozumieniu nowych przepisów?

Grupa spółek stanowi “kwalifikowany” stosunek dominacji i zależności. W odróżnieniu od “zwykłego” stosunku dominacji i zależności, do kwalifikowanej grupy spółek będą miały zastosowanie nowe przepisy Kodeksu spółek handlowych.
Zgodnie z ustawową definicją wskazać można kilka przesłanek konstytuujących grupę spółek. Po pierwsze, grupa spółek składa się ze spółki dominującej i jednej albo większej ilości spółek zależnych będących spółkami kapitałowymi. Po drugie, uczestnictwo w grupie spółek uzależnione jest od podjęcia stosownej uchwały przez spółkę zależną. Po trzecie, spółki przynależące do grupy spółek winny kierować się tzw. “interesem grupy spółek” – definiowanym lakonicznie przez ustawodawcę jako wspólna strategia w celu realizacji wspólnego interesu. Po czwarte, spółka dominująca sprawuje jednolite kierownictwo nad spółką / spółkami zależnymi.
Już na gruncie definicji „grupy spółek” pojawiają się pierwsze wątpliwości interpretacyjne. Czy bowiem zarówno spółka dominująca jak i spółki zależne muszą być spółkami kapitałowymi, czy ten kwalifikator dotyczy jedynie spółek zależnych? Czy każda spółka zagraniczna może być spółką dominującą, czy dotyczy to jedynie spółek posiadających określone „kapitałowe” cechy? I wreszcie, w jaki sposób będzie można w praktyce tworzyć grupy spółek i na jaką złożoność struktur pozwalają przepisy, a na jaką pozwolą możliwości techniczne rejestrowych formularzy?

Co to jest wiążące polecenie?

Wiążące polecenie jest instrumentem prawnym, który w założeniu miał umożliwiać spółce dominującej sprawne zarządzanie spółką / spółkami zależnymi. Przedmiotem wiążącego polecenia jest prowadzenie spraw spółki, może być wydane, o ile jest to uzasadnione interesem grupy spółek.

Czy wiążące polecenie trzeba wykonać?

Zarząd spółki zależnej nie może odmówić wykonania wiążącego polecenia jeżeli nie zachodzą ku temu przesłanki. Jeśli zaistnieją przesłanki do odmowy przyjęcia do wykonania wiążącego polecenia, wówczas zarząd spółki zależnej ma obowiązek to zrobić.

Kto ponosi odpowiedzialność za szkodę powstałą wskutek wykonania wiążącego polecenia przez spółkę zależną?

Nowelizacja wprowadza daleko idące, ważne postanowienia w zakresie odpowiedzialności członków organów oraz spółki dominującej (a zatem wspólnika) za działania związane z wykonaniem wiążącego polecenia przez spółkę zależną. Zgodnie z nowymi przepisami:

1. członek zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidator spółki zależnej nie ponosi odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną wykonaniem wiążącego polecenia, w tym na podstawie art. 293, art. 300(125) i art. 483 k.s.h.;
2. odpowiedzialności nie ponoszą także członek zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidator spółki dominującej, którzy działają w interesie grupy spółek;
3. spółka dominująca odpowiada za naprawienie szkody powstałej wykonaniem wiążącego polecenia wobec spółki zależnej;
4. spółka dominująca odpowiada za obniżenie wartości udziałów albo akcji wspólnika albo akcjonariusza spółki zależnej, jeżeli obniżenie było następstwem wykonania przez spółkę zależną wiążącego polecenia;
5. spółka dominująca odpowiada wobec wierzyciela spółki zależnej, jeżeli egzekucja przeciwko spółce zależnej okaże się bezskuteczna (chyba że szkoda nie powstałą w następstwie wykonania przez spółkę zależną wiążącego polecenia).

Kiedy nowe przepisy wchodzą w życie?

Co do zasady, ustawa wchodzi w życie po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia. W zw. z tym, przedsiębiorcy będą musieli zmierzyć się z tą rewolucyjną nowelizacją już 13 października 2022 r.