Prawo aborcyjne w Polsce i na świecie
Aborcja niezmiennie jest przedmiotem żywej dyskusji publicznej i wzbudza wiele kontrowersji. Prawo aborcyjne w Polsce i na świecie zmieniało się na przestrzeni lat – nadal jednak można zaobserwować liczne zwroty w podejściu do tego tematu i nie sposób określić jednoznacznych tendencji – przepisy różnią się niekiedy nawet wewnątrz państw. Kwestie związane z prawem do usuwania ciąży poddawane są licznym analizom z punktu widzenia prawa, czy polityki ludnościowej. W jaki sposób działa prawo aborcyjne na świecie? Jak wygląda prawo aborcyjne w Polsce po wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 22 października 2020 roku?
Prawo aborcyjne w Polsce
Zabieg aborcji, znany i praktykowany już w starożytności oznacza przerwanie ciąży poprzez usunięcie zarodka lub płodu z macicy. Warto przy tym rozróżnić aborcję od poronienia, które jest określane jako samoistne i przedwczesne przerwanie ciąży do 20. lub 22. tygodnia jej trwania (według różnych definicji), po tym czasie z kolei mowa jest o przedwczesnym porodzie.
Zmiana prawa aborcyjnego w Polsce to temat dosyć świeży, zwłaszcza biorąc pod uwagę, że poprzednie przepisy funkcjonowały w Polsce przez ponad ćwierć wieku. Ustawa z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (Art.4a.1.)wskazywała, iż przerwanie ciąży może być dokonane wyłącznie przez lekarza, w przypadku gdy:
- ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej,
- badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu,
- zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego.
Wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 22 października 2020 roku artykuł 4a ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży został uznany za niezgodny z art. 38 w związku z art. 30 oraz z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. W związku z tym obecnie w polskim prawodawstwie istnieją wyłączanie dwie przesłanki do przerwania ciąży:
- gdy ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej,
- gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego,
w ofercie księgarni Profinfo.pl
Nowe prawo uniemożliwia więc wykonanie aborcji w przypadku ciężkich wad płodu. W uzasadnieniu wyroku Trybunał Konstytucyjny podał, co następuje: Prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu nie jest wystarczające dla dopuszczalności pozbawienia życia człowieka w okresie prenatalnym; samo wskazanie na potencjalne obciążenie dziecka wadami ma charakter eugeniczny. Co istotne prawo przewiduje kary dla każdego, kto przeprowadza zabieg aborcji, pomaga w nim lub nakłania do tego ciężarną, jednak sama kobieta nie ponosi odpowiedzialności za przerwanie ciąży.
W związku z ograniczeniem prawa aborcyjnego Polska kwalifikuje się obecnie do grupy państw o zaostrzonym rygorze dopuszczalności przerywania ciąży. Co ciekawe podobny kształt prawa aborcyjnego w Polsce pojawił się już wcześniej, w czasach II RP, a dokładnie w 1932 roku – temat aborcji został wówczas znormatywizowany w ramach Kodeksu karnego i również dopuszczał aborcję w tych dwóch przypadkach.
Prawo aborcyjne na świecie
Podejście do tematu prawa aborcyjnego różni się nie tylko w zależności od państw, ale nawet wewnątrz poszczególnych krajów. Naturalnie – podobnie jak w Polsce – tendencje nieustannie się zmieniają, powstają nowe projekty zakładające rozszerzenie lub ograniczenie praw aborcyjnych. Na ten moment jednak zgodnie z analizami ponad 60% kobiet w wieku reprodukcyjnym mieszka w krajach dopuszczających aborcję. W jakim zakresie prawo aborcyjne na świecie zezwala na usunięcie ciąży?
Prawo aborcyjne na świecie – Europa
Europa jest bardzo zróżnicowana pod względem przepisów aborcyjnych. Wiele europejskich krajów zezwala na legalne przerwanie ciąży w pewnych sytuacjach, w części z nich, np. w Szwecji, Norwegii, Grecji, Wielkiej Brytanii, czy na Słowacji jest to możliwe bez podawania powodu (do ściśle określonego tygodnia ciąży). Powodem dopuszczającym zabieg aborcji w niektórych krajach jest trudna sytuacji finansowa i społeczna kobiety ciężarnej. Dla kontrastu – są również w Europie państwa, w których aborcja nie jest dopuszczalna w żadnym wypadku – taka sytuacja ma miejsce na Malcie i w Watykanie. Sytuacja jest jednak dynamiczna – dla przykładu w 2021 roku obywatele San Marino opowiedzieli się w ramach referendum za liberalizacją bardzo restrykcyjnych przepisów dotyczących aborcji, które nie zezwalały na nią w żadnym przypadku, a obowiązywały przez ponad 150 lat.
Prawo aborcyjne na świecie – Ameryka Północna i Południowa
Ameryka Północna również jest w kwestii aborcji podzielona. W USA w czerwcu bieżącego roku Sąd Najwyższy uchylił wyrok ws. Roe przeciwko Wade, który stanowił głośny precedens i gwarantował kobietom konstytucyjne prawo do aborcji. Obecnie w niektórych stanach usunięcie ciąży jest uważane za niezgodne z prawem, a niektóre z nich przygotowują się do zmiany legislacji – jak oceniają eksperci, dostęp do aborcji zostanie ograniczony przynajmniej w połowie wszystkich stanów. Jednak niektórzy przedstawiciele władz, jak np. burmistrz Nowego Jorku zadeklarował, że w tym miejscu aborcja nadal będzie legalna.
Dla kontrastu – w Meksyku w 2021 roku Sąd Najwyższy ogłosił, że niezgodne z konstytucją jest w tym kraju karanie za dokonanie aborcji, tamtejsze prawo do usunięcia ciąży również różni się w zależności od stanu. Kompletnym przeciwieństwem jest z kolei Kanada, gdzie aborcja uznawana jest za zabieg medyczny, jest objęta pełną refundacją państwa, a wykonuje się ją na życzenie ciężarnej na każdym etapie ciąży. W Ameryce Południowej natomiast w wielu państwach karą za nielegalne usunięcie ciąży może zostać objęta również kobieta. Najbardziej restrykcyjne przepisy aborcyjne obowiązują w Chile, gdzie aborcja jest całkowicie zakazana, z kolei Urugwaj, czy Argentyna to przykłady państw całkowicie dopuszczających to działanie do określonego tygodnia ciąży.
Prawo aborcyjne na świecie – Rosja, Azja, Bliski Wschód
Rosja uznaje za legalną aborcję do 12. tygodnia ciąży, jest ona wykonywana na życzenie kobiety, po tym czasie w szczególnych sytuacjach również można jej dokonać, zabieg jest refundowany przez państwo. Mieszkanki Chin mogą legalnie usunąć ciążę do 3. miesiąca jej trwania, o ile pozwala na to ich stan zdrowia i nie dokonały podobnego zabiegu w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Filipiny z kolei bardzo restrykcyjnie podchodzą do tematu aborcji i wyłącznie bezpośrednie zagrożenie życia dopuszcza przeprowadzenie tego zabiegu.
Niemal bezwzględnie aborcja zakazana jest z kolei na Filipinach, choć tu również wyjątek stanowi sytuacja bezpośredniego zagrożenia życia ciężarnej. Jeżeli natomiast wziąć pod uwagę Bliski Wschód, to żaden z krajów nie wyklucza całkowicie aborcji. Szczególnie liberalne jest podejście Turcji, która dopuszcza aborcję bez podawania przyczyny do 10. tygodnia ciąży, jednak kobieta zamężna musi uzyskać zgodę małżonka. Irańskie prawo szeroko opisuje, jakie sytuacje dopuszczają przeprowadzenie zabiegu, ale nie zezwala na usunięcie ciąży, która jest wynikiem gwałtu. Arabia Saudyjska, Jemen oraz Syria uznają za legalne usunięcie ciąży, gdy zagraża ona życiu i zdrowiu kobiety, w przypadku uszkodzenia płodu i ciąży pochodzącej z gwałtu.
Jak widać prawo aborcyjne w Polsce i na świecie jest na tyle zróżnicowane, że nie daje możliwości określenia jednoznacznych tendencji na przyszłość, przepisy dotyczące zabiegu przerywania ciąży są regularnie dyskutowane i niejednokrotnie zmieniane. Nawet w przypadku państw, które łączy jedna kultura, religia, porównywalny poziom rozwoju, czy bliskie położenie geograficzne, nie można mówić o podobnych stanowiskach w tej sprawie.
