Prawa człowieka w Polsce i na świecie. Które organizacje o nie dbają? Do kogo zgłosić się po pomoc?

Prawa człowieka, kluczowe dla godności każdej istoty ludzkiej, gwarantują podstawowe wolności i ochronę niezależnie od pochodzenia, płci czy przekonań. Te fundamentalne zasady, zakorzenione głęboko w międzynarodowych deklaracjach i traktatach, obejmują nie tylko prawa osobiste jak decydowanie o swoim życiu, ale również prawa ekonomiczne takie jak prawo do pracy czy zakładania własnej działalności gospodarczej. Rządy na całym świecie są zobowiązane do ich przestrzegania oraz ochrony poprzez lokalne, a także globalne inicjatywy prawne. Współpraca międzynarodowa i działania organizacji pozarządowych umacniają je, wspierając jednostki,  i grupy w dochodzeniu sprawiedliwości oraz promując globalną odpowiedzialność za ich realizację.

Historia praw człowieka

Historia praw człowieka jest tak długa, jak historia samej cywilizacji, ale ich nowoczesna forma kształtowała się szczególnie po II Wojnie Światowej, kiedy to konieczność ochrony podstawowych wolności stała się nadzwyczaj oczywista. W 1948 roku, w odpowiedzi na wojenne zbrodnie, ONZ uchwaliła Powszechną Deklarację Praw Człowieka. Ta deklaracja zainicjowała formowanie szerokiej gamy traktatów międzynarodowych, mających na celu ochronę oraz promocję praw człowieka na całym świecie, w tym Konwencję o prawach dziecka przyjętą przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r. (Dz. U. z 1991 r. Nr 120, poz. 526 z późn. zm.) czy Konwencję w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania, przyjętą przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 10 grudnia 1984 r. (Dz. U. z 1989 r. Nr 63, poz. 378). Dokumenty te zobowiązują państwa członkowskie do respektowania i ochrony praw określonych jako uniwersalne, niepodzielne oraz niezależne od lokalnych ustawodawstw.

Prawa człowieka w Polsce

W Polsce, po demokratycznych przemianach rozpoczętych w 1989 roku, prawo i ochrona praw człowieka stały się integralnymi elementami porządku konstytucyjnego. Kluczową rolę w dbaniu o prawa jednostek wobec działalności organów państwowych odgrywa Rzecznik Praw Obywatelskich, instytucja powołana ustawą z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (Dz. U. z 2023 r. poz. 1058). Pierwszy Rzecznik, prof. Ewa Łętowska, rozpoczęła działalność z dniem 1 stycznia 1988 r.

Zadaniem Rzecznika Praw Obywatelskich jest nie tylko monitoring przestrzegania praw obywatelskich i interwencja w przypadku ich naruszenia, ale również działalność edukacyjna oraz „promowanie” praw człowieka. Rzecznik podejmuje interwencje na skutek skarg od obywateli oraz z własnej inicjatywy, sprawdzając działania administracji publicznej. Wspiera go Rzecznik Praw Dziecka, który skupia się na ochronie praw najmłodszych obywateli.

Obok nich, kluczową rolę w systemie ochrony praw człowieka pełnią również sądy, w tym Sąd Najwyższy i Trybunał Konstytucyjny, mające za zadanie rozstrzygać w sprawach naruszeń oraz interpretować przepisy w kontekście praw człowieka. Razem formują one zintegrowany system ochrony, który ma na celu nie tylko reagowanie na pojedyncze przypadki, ale również kształtowanie szerokiej polityki w obszarze praw człowieka.

Pozarządowe organizacje zajmujące się prawami człowieka

Współczesny świat, pomimo ogromnego postępu w wielu dziedzinach, nadal boryka się z poważnymi problemami naruszeń praw człowieka. W odpowiedzi na te wyzwania swoją działalność prowadzą organizacje pozarządowe, które nie tylko monitorują sytuację praw człowieka, ale również aktywnie angażują się w zadania mające na celu ich ochronę, a są to:

• Amnesty International jest jedną z najbardziej rozpoznawalnych organizacji zajmujących się obroną praw człowieka na świecie. Założona w 1961 roku przez Petera Benensona, organizacja ta skupia się na walce z nadużyciami w zakresie praw człowieka, takimi jak tortury, dyskryminacja czy niesprawiedliwe więzienie. Amnesty International jest znana z prowadzenia globalnych kampanii, mających na celu uwolnienie więźniów sumienia oraz zmianę prawa w celu lepszej ochrony praw jednostek.
• Helsińska Fundacja Praw Człowieka (HFPC), z siedzibą w Warszawie, działa od 1989 roku. Fundacja skupia się na edukacji, monitoringu i prawnej ochronie praw człowieka w Polsce i na świecie. HFPC jest także aktywna w procesach sądowych, reprezentując ofiary naruszeń praw człowieka przed polskimi i międzynarodowymi trybunałami.
• Human Rights Watch jest międzynarodową organizacją non-profit, prowadzącą dogłębne badania na temat stanu praw człowieka w ponad 90 krajach świata. Od momentu założenia w 1978 roku, HRW skupia się na długoterminowych kampaniach mających na celu zwrócenie uwagi na systematyczne nadużycia i mobilizację publiczną do walki z niesprawiedliwością.
• Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego to globalna sieć organizacji humanitarnych, która koncentruje się na ochronie życia i zdrowia ludzkiego oraz na zapewnieniu poszanowania dla wszystkich ludzi, szczególnie w czasach wojen i katastrof naturalnych. W Polsce działalność tej organizacji reprezentuje Polski Czerwony Krzyż, który zaangażowany jest w różne formy pomocy, w tym pomoc medyczną, wsparcie dla osób poszkodowanych w wyniku konfliktów lub klęsk żywiołowych oraz działania na rzecz zwiększenia świadomości na temat pierwszej pomocy i zdrowia.
• Polska Akcja Humanitarna (PAH), założona w 1994 roku przez Janinę Ochojską, skupia się na dostarczaniu pomocy osobom poszkodowanym w wyniku konfliktów zbrojnych i katastrof naturalnych, zarówno w Polsce, jak i za granicą. PAH prowadzi również działania edukacyjne w Polsce, mające na celu zwiększenie świadomości na temat globalnych kryzysów humanitarnych i konieczności niesienia pomocy.

Więcej o prawach człowieka i obywatela

Sprawdź w sklepie Profinfo.pl

Do kogo zgłosić się po pomoc?

W Polsce istnieje kilka instytucji i organizacji, do których osoby poszkodowane z powodu naruszeń praw człowieka mogą się zwrócić o pomoc. Te instytucje zapewniają zarówno wsparcie prawne, jak i interwencję w przypadku naruszeń, oferując szeroki zakres usług, od konsultacji po reprezentację sądową.

Rzecznik Praw Obywatelskich jest osoba, do której można zgłosić naruszenia. Zajmuje się on skargami dotyczącymi działalności organów państwowych, samorządów oraz innych instytucji użyteczności publicznej, które mogły naruszyć prawa obywatelskie lub wolności osobiste. Skargi można zgłaszać osobiście, listownie, a także elektronicznie przez oficjalną stronę internetową Rzecznika.

Helsińska Fundacja Praw Człowieka oferuje wsparcie prawne, szczególnie w sprawach dotyczących wolności słowa, prawa do sądu i praw osób zatrzymanych. Fundacja prowadzi również telefon zaufania, gdzie można uzyskać bezpłatne porady prawne. Dzięki sieci współpracujących z fundacją prawników pomoc jest profesjonalna oraz dostosowana do specyfiki każdego przypadku.

Dla osób, które mogły doświadczyć tortur lub złego traktowania źródłem wsparcia może być Amnesty International Polska. Organizacja ta prowadzi kampanie na rzecz osób niesłusznie skazanych, torturowanych, a także na rzecz ochrony praw kobiet, dzieci i mniejszości. Pomaga również w tworzeniu petycji oraz w mobilizowaniu międzynarodowego wsparcia na rzecz poszkodowanych.

W przypadkach naruszenia praw w kontekście międzynarodowym, osoby poszkodowane mogą zwrócić się do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu, jeżeli wszystkie krajowe środki prawne zostały wyczerpane. Trybunał rozpatruje skargi dotyczące naruszeń Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, a procedura zgłaszania jest dostępna online w wielu językach.

Dodatkowo w sytuacjach kryzysowych związanych z konfliktami zbrojnymi lub katastrofami naturalnymi wsparcie i pomoc humanitarną oferuje Polska Akcja Humanitarna zajmująca się również ochroną praw człowieka osób dotkniętych kryzysami. PAH działa zarówno na terenie Polski, jak i w innych krajach, zapewniając pomoc żywnościową, medyczną oraz wsparcie w odbudowie infrastruktury.

Te instytucje i organizacje stanowią ważne zasoby dla każdego, kto doświadcza naruszeń praw człowieka, oferując nie tylko pomoc prawną, ale także wsparcie psychologiczne i materialne, co jest bardzo ważne w procesie odbudowy poczucia bezpieczeństwa i godności.