Pozbawienie i ograniczenie praw rodzicielskich. Co oznacza?
Odpowiedzialność rodzicielska odnosi się do praw i obowiązków, jakie rodzice mają wobec swojego dziecka. Jednak w pewnych sytuacjach prawa te mogą zostać odebrane, zwłaszcza jeśli rodzice nie wykonują swoich obowiązków w sposób właściwy. Sprawy dotyczące pozbawienia lub ograniczenia władzy rodzicielskiej są zawsze trudne i bolesne dla wszystkich zaangażowanych stron. W takich sytuacjach niezależnie od tego, jak wynik sprawy wyobrażają sobie rodzice, sądy zawsze na pierwszym miejscu stawiają dobro dziecka.
Władza rodzicielska od narodzin dziecka
Prawa rodzicielskie powinny być wykonywane z poszanowaniem godności i praw dziecka, a ich celem jest troska o dziecko i jego majątek. Trwają one do osiągnięcia przez dziecko pełnoletności, chyba że zakończą się wcześniej. O pozbawieniu lub ograniczeniu opieki rodzicielskiej decyduje sąd, jeśli istnieją ku temu wyraźne przesłanki.
Zgodnie z art. 95 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (KRO) dotyczącego zakresu władzy rodzicielskiej:
§ 1.
Władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw.
§ 2.
Dziecko pozostające pod władzą rodzicielską winno rodzicom posłuszeństwo, a w sprawach, w których może samodzielnie podejmować decyzje i składać oświadczenia woli, powinno wysłuchać opinii i zaleceń rodziców formułowanych dla jego dobra.
§ 3.
Władza rodzicielska powinna być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny.
§ 4.
Rodzice przed powzięciem decyzji w ważniejszych sprawach dotyczących osoby lub majątku dziecka powinni je wysłuchać, jeżeli rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości dziecka na to pozwala, oraz uwzględnić w miarę możliwości jego rozsądne życzenia.
Odebranie władzy rodzicielskiej — co oznacza?
O pozbawieniu opieki rodzicielskiej decyduje sąd, kierując się najważniejszą zasadą prawa rodzinnego, jaką jest dobro dziecka. Może dotyczyć jednego lub obojga rodziców. Decyzja ta zawsze jest ostatecznością, gdy inne środki ochrony dziecka nie przyniosły pożądanego rezultatu. W niektórych sytuacjach wystarczające może być ograniczenie lub częściowe zawieszenie tego prawa.
W związku z powyższym pozbawienie władzy rodzicielskiej może nastąpić, gdy:
- rodzice w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka (np. głodzenie, porzucenie, niepłacenie alimentów);
- rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej (np. stosowanie przemocy fizycznej lub psychicznej, wykorzystywanie seksualne dziecka, nadużywanie alkoholu, zmuszanie dziecka do pracy, która wykracza ponad jego siły i możliwości, a nawet wychowywanie dziecka we wrogości wobec drugiego rodzica);
- władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody (np. pobyt rodzica w więzieniu, poważna choroba rodzica, porzucenie dziecka, zaginięcie rodzica oraz brak zainteresowania dzieckiem).
Pozbawienie praw rodzicielskich oznacza, że rodzic nie ma prawa do decydowania m.in. o miejscu pobytu dziecka, leczeniu i dostępie do dokumentacji medycznej, edukacji, wychowaniu, kształtowaniu światopoglądu dziecka oraz decydowaniu o wyjazdach dziecka za granicę. Nadal jednak jest on zobowiązany do płacenia alimentów i ma prawo spotykać się z dzieckiem, chyba że sąd mu tego zabroni. Z drugiej strony, dziecko również ma prawo do dziedziczenia po rodzicu, który został pozbawiony władzy rodzicielskiej.
Ograniczenie praw rodzicielskich
Ograniczenie opieki rodzicielskiej odnosi się do sytuacji, w której istnieją poważne i obiektywne przeszkody utrudniające lub wręcz uniemożliwiające prawidłowe wykonywanie praw rodzicielskich. Może to dotyczyć obojga rodziców lub jednego z nich. Ograniczenie praw rodzicielskich nie zawsze jednak musi być związane z winą jednego z rodziców. Istnieją dwa rodzaje powodów, które mogą wpłynąć na ograniczenie praw rodzicielskich:
- Zawinione ograniczenie praw rodzicielskich, jeżeli zachowanie rodzica może zagrażać bezpieczeństwu lub zdrowiu dziecka.
- Niezawinione ograniczenie praw rodzicielskich, kiedy rodzice nie mogą dojść do porozumienia, jak wychowywać swoje dziecko, np. po rozwodzie.
Orzekanie o ograniczeniu praw rodzicielskich następuje zazwyczaj na określony czas i może nastąpić z urzędu, lub na wniosek jednego z rodziców. Ograniczenie władzy rodzicielskiej z urzędu oznacza, że pewne decyzje dotyczące dziecka i jego majątku nie mogą być podejmowane przez rodzica (ów) bez zgody sądu. Może również obejmować skierowanie rodziców na terapię do specjalistycznej poradni, pomoc kuratora sądowego, a w skrajnych przypadkach umieszczenie dziecka w domu dziecka lub rodzinie zastępczej.
Kto może złożyć wniosek w celu pozbawienia lub ograniczenia praw rodzicielskich?
Wniosek o pozbawienie lub ograniczenie praw rodzicielskich jednego lub obojga rodziców może złożyć każdy, kto wie, że dziecku wyrządzana jest krzywda. Może to być ojciec lub matka dziecka, dziadkowie, szkoła, kurator sądowy, policja, instytucje edukacyjne (szkoły, przedszkola, żłobki), władze lokalne, opieka społeczna i inne jednostki opiekujące się dzieckiem. Wniosek składa się w sądzie opiekuńczym właściwym ze względu na miejsce zamieszkania dziecka. Sąd może również wszcząć postępowanie z urzędu. Decyzja jest podejmowana po przeprowadzeniu przesłuchania. Osoba wnosząca o pozbawienie lub ograniczenie praw rodzicielskich musi przedstawić dowody na poparcie swoich twierdzeń i żądań.
Co powinien zawierać wniosek?
Wniosek o pozbawienie (ograniczenie) władzy rodzicielskiej nad małoletnim powinien zawierać wszystkie kwestie formalne, czyli:
- datę i miejscowość,
- oznaczenie Sądu,
- podanie imion, nazwisk, numerów PESEL i adresów danych zarówno wnioskodawcy, jak i uczestników postępowania, czyli rodziców i dziecka,
- opis żądania ograniczenia lub pozbawienia władzy rodzicielskiej rodzica,
- uzasadnienie,
- podpis,
- załączniki, np. akty urodzenia małoletnich dzieci oraz dowody.
Wniosek o ograniczenie praw rodzicielskich składa się w Wydziale Rodzinnym i Nieletnich Sądu Rejonowego, w którego okręgu dziecko mieszka lub ma stały pobyt. Dokument może również zawierać prośbę o ustalenie miejsca zamieszkania dziecka. Jeśli jest prawidłowo przygotowany, sędzia orzeka samodzielnie w postępowaniu nieprocesowym, ale jest zobowiązany do przeprowadzenia rozprawy.
Co warto wiedzieć?
Wraz z pozbawieniem praw rodzicielskich rodzic lub rodzice tracą możliwość uczestniczenia w wychowaniu dziecka. Obejmuje to brak możliwości podejmowania decyzji dotyczących przyszłości w odniesieniu do edukacji dziecka, jego wychowania, podróży, zarządzania jego majątkiem, a nawet leczenia w przypadku choroby dziecka. Pozbawienie praw rodzicielskich nie oznacza jednak rozpadu związku. Rodzic nadal ma prawo do utrzymywania kontaktów z dzieckiem, nadal jest zobowiązany do płacenia alimentów, a dziecko ma prawo do dziedziczenia po rodzicu.
Sprawdź także:
- Kontakty z dzieckiem. Prawa i obowiązki, Joanna Zajączkowska-Burtowy 2020
- Prawo rodzinne, Jakub Łukasiewicz, Rafał Łukasiewicz 2021
- Uprawnienia rodzicielskie po nowelizacji kodeksu pracy, 2016
