Polskie kodeksy prawne. Poznaj najważniejsze obowiązujące akty normatywne

Kodeksy to jedne z najważniejszych aktów prawnych w polskim prawodawstwie. Zawierają w sobie niezwykle rozbudowane zbiory przepisów, których zadaniem jest jak najpełniejsza, ale i wyważona regulacja określonych obszarów stosunków społecznych. Choć część z nich ma za sobą wiele lat funkcjonowania i wielokrotnie była już zmieniana, nadal wytyczają granice, pomiędzy tym, co dopuszczalne i co niedopuszczalne. Co warto wiedzieć o polskich kodeksach?

Czym są i czego dotyczą kodeksy prawne?

Kodeksami przyjęło się określać akty normatywne, w których skład wchodzą poszczególne i usystematyzowane zbiory przepisów prawa. Przepisy te mają za zadanie regulację wybranego obszaru stosunków społecznych i wyznaczania zakresu, w jakim po danym obszarze można się swobodnie poruszać bez wchodzenia w konflikt z prawem.

Obecnie w polskim prawodawstwie przyjęte jest wydawanie wszystkich kodeksów w postaci całych, jednolitych ustaw. Kodeks taki może posiadać moc prawną na tym samym poziomie, co ustawa zwykła. Należy jednak pamiętać, że nawet jeśli normy kodeksowe pozostają na równi z innymi ustawami, ich znaczenie – ze względu na kompleksowość regulowanych zagadnień oraz sam proces interpretacji przepisów – określane jest jako szczególne.

Na naszej stronie Profinfo.pl wyróżniliśmy kilka działów poświęconych poszczególnym kodeksom prawnym, które z różnych względów cieszą się największym zainteresowaniem. Znajdziecie tam:

Warto pamiętać, że sama nazwa „kodeks” stanowi jedynie tytuł konkretnego aktu normatywnego i jest określeniem definiującym fakt, iż mamy do czynienia z kodeksem w ujęciu przedstawionym powyżej. Istnieją przykłady ustaw, które – choć regulują wybrany obszar społeczny jak najbardziej kompleksowo – nie są określane mianem kodeksu.

Kodeks karny

Prace nad obecnie obowiązującym Kodeksem karnym rozpoczęły się jeszcze w 1989 roku, a same przygotowania do jego opracowania blisko dwa lata wcześniej. Zajmująca się nim Komisja do spraw Reformy Prawa Karnego pracowała przez 5 kolejnych lat nad skodyfikowaniem przepisów Kodeksu karnego, by w 1994 roku przedstawić już gotowy projekt i skierować do publicznych konsultacji. Rok później projekt Kodeksu karnego skierowano do sejmu, a 6 czerwca 1997 roku uchwalono. Przepisy Kodeksu ujęto w trzy części:

Część ogólną – zawierającą 15 rozdziałów,
Część szczególną – składającą się z aż 22 rozdziałów,
Część wojskową – najkrótszą, zbudowaną z jedynie 7 rozdziałów.

Początkowo wejście w życie Kodeksu karnego planowano na koniec 1997 roku, jednak ze względu na wydłużone vacatio legis nastąpiło to dopiero 1 września 1998 roku.

Razem z Kodeksem karnym, uchwalono i wprowadzono w życie również Kodeks postępowania karnego oraz Kodeks karny wykonawczy.

Kodeks spółek handlowych

Kodeks spółek handlowych w polskich przepisach prawnych zastąpił mocno przestarzały Kodeks handlowy jeszcze z 1934 roku. Uchwalony został 15 września 2000 roku, jednak w życie wszedł dopiero 1 stycznia roku 2001.

Podstawową rolą Kodeksu spółek handlowych jest normowanie ustroju spółek handlowych, do których należy zaliczyć:

spółki osobowe, a w tym:
spółki jawne,
spółki partnerskie,
spółki komandytowe,
spółki komandytowo-akcyjne,
spółki kapitałowe, czyli:
spółki z ograniczoną odpowiedzialnością,
spółki akcyjne.

Ważnym zastrzeżeniem dotyczącym przedmiotu zainteresowania Kodeksu spółek cywilnych jest to, że jego przepisy nie regulują zasad funkcjonowania spółek cywilnych, których działaniem zajmuje się Kodeks cywilny.

Kodeks cywilny

Zanim wszedł w życie obowiązujący do dzisiaj Kodeks cywilny, stosunki cywilnoprawne w Polsce regulowane były przez bardzo wiele oddzielnych ustaw, rozporządzeń i dekretów, w tym np.:

ustawa z dnia 18 lipca 1950 r. – Przepisy ogólne prawa cywilnego,
rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 czerwca 1934 r. – Kodeks handlowy,
dekret z dnia 8 października 1946 r. – Prawo spadkowe.

Uchwalony 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny, który w życie wszedł z dniem 1 stycznia roku 1965, zunifikował polskie prawo cywilne i wyraźnie unowocześnił obowiązujące do tego czasu przepisy. Kodeks ten składa się z czterech ksiąg:

części ogólnej (przepisy tu zgromadzone dotyczą osób i czynności prawnych),
prawo rzeczowe,
prawo zobowiązań,
prawo spadkowe.

Kodeks cywilny w ciągu wielu lat obowiązywania zmieniano już wielokrotnie. Pierwsza z owych zmian nastąpiła w roku 1971, ostatnia zaś 1 stycznia 2020 roku.

Kodeks pracy

Kodeks pracy to jeden z najistotniejszych kodeksów w polskim prawodawstwie, ponieważ zajmuje się materią tak ważną, jak prawa i obowiązki objęte stosunkiem pracy, dotyczące zarówno pracowników, jak i pracodawców.

Obowiązujący obecnie Kodeks pracy uchwalony został 26 czerwca 1974 roku, a w życie wszedł 1 stycznia 1975. Jego przepisy, z racji chociażby na czas, w jakim zostały uchwalone, nie do końca zgodne były z oczekiwaniami późniejszych ustaw, w tym tej najważniejszej, czyli Konstytucji RP. To właśnie ze względu na niezgodność z Konstytucją z 1997 roku niektóre artykuły Kodeksu pracy zostały – na mocy wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 19 czerwca 2008 – zmienione za pomocą ustawy z dnia 22 maja 2009 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw.