Nowelizacja ustawy o finansach publicznych sposobem na rosnące zadłużenie samorządów
Obowiązująca od 1 stycznia 2019 roku ustawa o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw jest aktem prawnym o dość niewielkich rozmiarach, ale dużym znaczeniu dla polskich samorządów. Jej przepisy wprowadzają nowe zasady ustalania budżetu jednostek samorządu terytorialnego, ich prognoz finansowych oraz – co bardzo ważne – spłaty posiadanego zadłużenia.
Duże problemy polskich gmin
Ogromne zadłużenie kilku polskich gmin, widmo nadchodzącego bankructwa czy wręcz realizacja tego zagrożenia stały się w ostatnich latach przedmiotem szerokiej, publicznej dyskusji. Chyba najgłośniejszym przykładem smutnych efektów złego zarządzania budżetem jednostki samorządu terytorialnego były losy gminy Ostrowice, leżącej w województwie zachodniopomorskim. W wyniku ogromnego zadłużenia jej tereny zostały podzielone i przyłączone do sąsiednich samorządów (Drawska Pomorskiego i Złocieńca), a niespłacone długi przejął Skarb Państwa. Gmina zniknęła z mapy dokładnie w tym samym dniu, w którym weszła w życie omawiana nowelizacja ustawy o finansach publicznych.
Ale Ostrowiec to nie jedyny przykład złego zarządzania budżetem samorządowym. Ogromne problemy mają między innymi śląskie Świętochłowice, których dług w pierwszym kwartale 2019 r. wynosił ponad 100 mln zł, z czego ok. 20 mln wynikało z niezapłaconych faktur. Co więcej, Regionalna Izba Obrachunkowa opiniując budżet miasta na obecny rok stwierdziła, iż jest to budżet niemożliwy do spełnienia. W gminie Staroźreby, w województwie mazowieckim, sytuacja stała się na tyle zła, że wójt zwrócił się z prośbą do mieszkańców o wpłaty na rzecz gminnego budżetu. Jej zadłużenie sięga ponad 31 mln zł. Łącznie zadłużenie polskich samorządów pod koniec 2017 roku szacowane było na blisko 69 mld zł.
Ustawa o finansach publicznych. Ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego. Przepisy
Cel nowelizacji ustawy o finansach publicznych
Ustawa, która weszła w życie z początkiem 2019 roku, ma na celu m. in. ograniczenie przypadków bankructwa samorządów terytorialnych, czy choćby nawet ich dalszego zadłużania się. Dzięki jej przepisom organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego zyskuje możliwość dokonywania zmian zarówno w budżecie, jaki i w wieloletniej prognozie finansowej tej jednostki. Zmiany te będą mogły brać pod uwagę realizację projektów finansowych z udziałem środków europejskich.
W celu zwiększenia bezpieczeństwa finansowego samorządów i eliminacji możliwości obchodzenia wskaźnika zadłużenia, przy wyliczaniu indywidualnego wskaźnika spłaty zadłużenia gminy są zobowiązane do uwzględnienia tych zobowiązań, które wywołują skutki ekonomiczne tożsame z tymi, jakie pociągają za sobą wszelkie umowy pożyczki lub kredytu. Co więcej, zobowiązania te są obecnie objęte takimi samymi ograniczeniami, jak w przypadku tradycyjnych kredytów lub pożyczek. Celem powyższych zmian jest racjonalizacja gospodarki finansowej i jednocześnie zmniejszenie całościowego, wspominanego wyżej długu publicznego, wraz z kosztami jego obsługi.
Rola regionalnych izb obrachunkowych
Nowelizacja ustawy o finansach publicznych podnosi również znaczenie regionalnych izb obrachunkowych, które – jak pokazał choćby przytoczony już przykład Świętochłowic – wielokrotnie zwracały uwagę na nierealność uchwalanych przez jednostki samorządu terytorialnego budżetów. Obecnie każdy samorząd będzie musiał uzyskać opinię regionalnej izby obrachunkowej co do wszystkich zobowiązań wywołujących skutki ekonomiczne tożsame ze skutkami ekonomicznymi umów pożyczek lub kredytów, która to opinia potwierdzi (lub wykluczy) możliwość jego spłaty. Ma to wzmocnić nadzór nad długami samorządowymi, co jest jednym ze sposobów na poprawę sytuacji finansowej samorządów.
Nowelizacja ustawy o finansach publicznych weszła w życie z dniem 1 stycznia 2019, jednak w pełnym zakresie zacznie ona obowiązywać dopiero od roku 2026. Okres przejściowy na dostosowanie do nowych przepisów i systematyczne ich wprowadzenie ma trwać od 2020 do 2025 roku. Nie oznacza to jednak, że samorządy nie powinny już teraz przestawiać się na nowe tory, zwłaszcza w kwestii zaciągania i spłaty zobowiązań. Regionalna Izba Obrachunkowa w Opolu, przygotowując wyjaśnienia dotyczące przepisów przejściowych znowelizowanej ustawy, zwróciła uwagę służbom finansowym w samorządach, iż powinny one już teraz na bieżąco analizować sytuację finansową jednostki.
