Nowelizacja prawa autorskiego w 2024. Co zmieniło się w prawie autorskim?

W dniu 20 września 2024 r. zaczęły obowiązywać zmienione przepisy kluczowych ustaw dotyczących ochrony praw autorskich w Polsce, w tym:

• ustawy z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2022 r. poz. 2509), (z wyjątkiem przepisu art. 86¹, który wejdzie w życie dopiero 20 lutego 2025 r.).
• ustawy z 15 czerwca 2018 r. o zbiorowym zarządzaniu prawami autorskimi i prawami pokrewnymi (Dz. U. z 2024 r. poz. 1665).
• ustawy z 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych (Dz. U. z 2021 r. poz. 386).

Dlaczego została wprowadzona nowelizacja prawa autorskiego?

Nowelizacja ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z 2024 roku stanowi odpowiedź na potrzeby cyfrowego rynku i dąży do zlikwidowania luk prawnych, które pojawiły się wraz z rozwojem technologii internetowych oraz rosnącą popularnością platform streamingowych. Głównym celem nowelizacji było wdrożenie do polskiego systemu prawnego dwóch dyrektyw unijnych z terminem do 7 czerwca 2021 roku. Opóźnienie to sprawiło, że Polska stała się ostatnim krajem Unii Europejskiej, który dostosował swoje przepisy w tym zakresie, umożliwiając stworzenie jednolitego rynku cyfrowego, chroniącego prawa autorskie i pokrewne w sposób ujednolicony na terenie całej Wspólnoty.

Dwie dyrektywy, które zostały wdrożone do polskiego porządku prawnego, to:

• Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/789 z 17.4.2019 r. ustanawiającej przepisy dotyczące wykonywania praw autorskich i praw pokrewnych mające zastosowanie do niektórych transmisji online prowadzonych przez organizacje radiowe i telewizyjne oraz do reemisji programów telewizyjnych i radiowych oraz zmieniającej dyrektywę Rady 93/83/EWG (Dz.Urz. UE L z 2019 r. Nr 130, s. 82).
• Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/790 z 17.4.2019 r. w sprawie prawa autorskiego i praw pokrewnych na jednolitym rynku cyfrowym oraz zmiany dyrektyw 96/9/WE i 2001/29/WE (Dz.Urz. UE L z 2019 r. Nr 130, s. 92).

Kluczowe zmiany w prawie autorskim

Tantiemy za udostępnianie dzieł w Internecie

Twórcom i wykonawcom przysługuje teraz niezbywalne prawo do wynagrodzenia za udostępnianie ich dzieł w Internecie, szczególnie na platformach takich jak serwisy streamingowe czy VOD. Wszystko za sprawą nowego art. 21⁴  ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, zgodnie z którym:

Twórcy utworu literackiego, publicystycznego, naukowego, muzycznego lub słowno-muzycznego, w tym twórcy opracowania takiego utworu, są uprawnieni do stosownego wynagrodzenia z tytułu publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.

Wynagrodzenia wynikające z eksploatacji utworów będą wypłacane twórcom poprzez system organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi. W przypadku utworów audiowizualnych, takich jak filmy czy programy telewizyjne, tantiemy trafią do uprawnionych twórców za pośrednictwem organizacji takich jak ZAiKS. Wykonania muzyczne, z kolei, mogą być wynagradzane na kilka sposobów – wykonawca ma wybór, czy środki trafią do niego poprzez organizacje zbiorowego zarządzania czy też przez niezależne podmioty zajmujące się zarządzaniem prawami autorskimi. Taka elastyczność pozwala artystom na większą kontrolę nad swoimi dochodami i zapewnia możliwość dostosowania formy wypłaty do ich indywidualnych preferencji.

Obowiązek informacyjny i godziwe wynagrodzenie

Nowe przepisy nakładają na podmioty korzystające z utworów obowiązek zapewnienia twórcom „godziwego” wynagrodzenia, a także przejrzystości w informowaniu o sposobie i skali wykorzystania ich dzieł. Art. 43 ust. 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych precyzuje, że wynagrodzenie musi być godziwe i odpowiednie do zakresu udzielonego prawa, charakteru i zakresu korzystania z utworu oraz korzyści, jakie wynikają z jego eksploatacji.

Ustawodawca podkreśla, że w sytuacji, gdy umowa między twórcą a użytkownikiem dzieła nie wskazuje wysokości wynagrodzenia, musi ono odpowiadać realnym zyskanym korzyściom, a jego wysokość powinna być uzasadniona w odniesieniu do faktycznego wykorzystania utworu.

Uzupełnieniem tych regulacji jest wprowadzenie obowiązku informacyjnego, który nakłada na podmioty eksploatujące utwory obowiązek regularnego dostarczania twórcom szczegółowych informacji o przychodach i skali wykorzystywania ich dzieł. Zgodnie z art. 47 ustawy, jeżeli wynagrodzenie twórcy zależy od wysokości przychodów z korzystania z utworu, twórca ma prawo do:

1. otrzymania informacji mającej istotne znaczenie dla określenia wysokości tego wynagrodzenia w przypadkach, w których nie stosuje się przepisu art. 47¹;
2. wglądu w niezbędnym zakresie do dokumentacji mającej istotne znaczenie dla określenia wysokości tego wynagrodzenia.

Nowe prawo pokrewne wydawców prasy

Prawo pokrewne dla wydawców prasy, zawarte w art. 99⁷ ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, przyznaje wydawcom wyłączne prawo do korzystania z publikacji prasowych na dwóch polach eksploatacji. Po pierwsze, umożliwia zwielokrotnianie publikacji prasowej, pozwalając wydawcy na jej powielanie i wykorzystywanie w celach komercyjnych. Po drugie, wydawca zyskuje prawo do publicznego udostępniania publikacji prasowej w Internecie, co oznacza, że użytkownicy mogą mieć dostęp do treści w dowolnym miejscu i czasie. Uprawnienia te obowiązują przez dwa lata, licząc od końca roku, w którym publikacja została po raz pierwszy rozpowszechniona.

W ramach tej regulacji wprowadzono także mechanizm wynagrodzenia dla twórców utworów zamieszczonych w publikacjach prasowych. Zgodnie z art. 99⁹ ustawy, twórcom przysługuje 50% wynagrodzenia uzyskanego przez wydawcę z tytułu korzystania z publikacji na zasadach nowego prawa pokrewnego. Wydawca ma obowiązek wypłacić należne wynagrodzenie w terminie 30 dni od dnia jego otrzymania.

Prawo autorskie

pełna oferta dot. prawa autorskiego w Profinfo.pl

Nowe zasady odpowiedzialności platform internetowych

Zgodnie z art. 22² ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, dostawcy usług udostępniania treści online (DUUTO) są zobowiązani do uzyskania licencji od uprawnionych podmiotów na publiczne udostępnianie utworów. Jeśli platforma udostępnia treści bez wymaganej zgody, może zostać pociągnięta do odpowiedzialności za naruszenie praw autorskich, chyba że wykaże, iż podjęła odpowiednie działania, aby uniknąć to naruszenie. Obejmuje to starania o uzyskanie zgody oraz wdrożenie technologii uniemożliwiających nielegalny dostęp do utworów.

Dostawcy są również zobowiązani do natychmiastowego reagowania na każde uzasadnione żądanie blokady lub usunięcia utworu, zgłoszone przez uprawniony podmiot.

Eksploracja tekstów i danych

W ramach nowelizacji prawa autorskiego wprowadzono nowy rodzaj dozwolonego użytku w postaci eksploracji tekstów i danych (Text and Data Mining – TDM). Przepis ten pozwala użytkownikom na zwielokrotnianie już rozpowszechnionych utworów w celach analizowania treści i danych, co może być szczególnie przydatne w pracy z zaawansowanymi technologiami, takimi jak sztuczna inteligencja czy uczenie maszynowe.

Jak precyzuje art. 26³ ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, „wolno zwielokrotniać rozpowszechnione utwory w celu eksploracji tekstów i danych, chyba że uprawniony zastrzegł inaczej”. Dzięki tej regulacji, firmy technologiczne oraz badacze mogą korzystać z dostępnych treści bez obawy o naruszenie praw autorskich, pod warunkiem, że właściciel praw do utworu nie wyraził sprzeciwu wobec takiego użytkowania.

Nowe wyzwania i przyszłość prawa autorskiego

Globalne trendy wskazują na wzmacnianie ochrony twórców w odpowiedzi na zmieniającą się rzeczywistość cyfrową. Polska nowelizacja wpisuje się w ten nurt, stając się częścią większego procesu dostosowywania przepisów do potrzeb nowoczesnej gospodarki opartej na wiedzy oraz cyfryzacji. W przyszłości można oczekiwać kolejnych zmian, które będą dążyć do równoważenia praw twórców z potrzebami konsumentów i innowacjami technologicznymi.

Osoby, które chciałyby zgłębić temat, znajdą wiele cennych informacji w literaturze prawniczej, która szczegółowo analizuje te zagadnienia. Publikacje dostępne w księgarni Profinfo.pl dostarczają najnowszej wiedzy, pomagając śledzić zmiany przepisów i zrozumieć ich wpływ na branżę kreatywną.