Nowelizacja Kodeksu wyborczego 2023. Co zmienia i od kiedy?

Uchwalona przez Sejm 26 stycznia nowelizacja Kodeksu Wyborczego (Dz.U. z 2023 r. poz. 497) ma w teorii wpłynąć na zwiększenie frekwencji w wyborach. Nowelizacja Kodeksu Wyborczego została podpisana 14 marca 2023 roku przez prezydenta RP i weszła w życie 31 marca br., jednak z pewnymi wyjątkami. Oto najważniejsze zmiany w Kodeksie wyborczym A.D. 2023.

Dla zwiększenia frekwencji wyborczej

Nowelizacja Ustawy z dnia 26 stycznia 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks wyborczy oraz niektórych innych ustaw Dz.U.2023.497 przewiduje stworzenie mniejszych, stałych obwodów do głosowania. Do tej pory mogły one liczyć od 500 do 4 tys. mieszkańców. W myśl nowelizacji stały obwód do głosowania będzie teraz obejmował od 200 mieszkańców (art. 12 § 3 k.w).

Nowością wprowadzoną w ramach nowelizacji jest również możliwość utworzenia stałego obwodu głosowania na wniosek 5 proc. mieszkańców. Taki wniosek wyborcy składają do komisarza wyborczego, który będzie mógł dokonać podziału dotychczasowego stałego obwodu głosowania, jeżeli po podziale zaistnieje możliwość zorganizowania lokalu obwodowej komisji wyborczej.

Art. 13 § 1aa Kodeksu wyborczego: Komisarz wyborczy może dokonać podziału stałego obwodu głosowania z urzędu, na wniosek co najmniej 5% wyborców ujętych w Centralnym Rejestrze Wyborców w tym obwodzie głosowania lub na wniosek wójta, jeżeli na obszarze stałego obwodu głosowania utworzonego w wyniku podziału jest możliwość zorganizowania lokalu obwodowej komisji wyborczej.

Zgodnie z nowelizacją Kodeksu wyborczego wójt lub burmistrz ma miesiąc (licząc od 31 marca), by przekazać właściwemu komisarzowi wyborczemu informacje o każdej położonej na obszarze danej gminy miejscowości, w której:

• zamieszkuje co najmniej 200 mieszkańców
• nie mieści się dotąd lokal obwodowej komisji wyborczej
• istnieje możliwość zorganizowania lokalu obwodowej komisji wyborczej

Przy czym wszystkie trzy przesłanki muszą być spełnione łącznie.

Art.  13a Kodeksu wyborczego. 
§  1.
Wójt lub rada gminy może przedłożyć komisarzowi wyborczemu wnioski w sprawie zmian siedzib obwodowych komisji wyborczych.
§  2.
Zmian siedzib obwodowych komisji wyborczych dokonuje się najpóźniej w 45 dniu przed dniem wyborów.
§  2a.
Jeżeli po terminie, o którym mowa w § 2, wskutek nadzwyczajnych wydarzeń głosowanie w ustalonej przez komisarza wyborczego siedzibie obwodowej komisji wyborczej byłoby niemożliwe, może on zarządzić, na czas określonych wyborów, zmianę siedziby obwodowej komisji wyborczej.
§  3.
Do zmian siedzib obwodowych komisji wyborczych przepisy art. 12 § 11-14 stosuje się odpowiednio, przy czym w przypadku, o którym mowa w § 2a, nie stosuje się przepisów art. 12 § 13 i 14.
§  4.
Propozycje zmian siedzib obwodowych komisji wyborczych, w tym siedzib znajdujących się w lokalach, o których mowa w art. 16 § 1 pkt 3, zainteresowani mogą przedkładać komisarzowi wyborczemu na piśmie na co najmniej 55 dni przed dniem wyborów. Przedłożone propozycje zmian siedzib obwodowych komisji wyborczych komisarz wyborczy niezwłocznie umieszcza w Biuletynie Informacji Publicznej, o którym mowa w ustawie z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (Dz. U. z 2022 r. poz. 902).

Zmiany w składzie i trybie funkcjonowania komisji wyborczych

Nowelizacja Kodeksu wyborczego 2023 zmienia skład i tryb działania komisji wyborczych. Zrezygnowano z powoływania dwóch obwodowych komisji wyborczych (do spraw głosowania i do spraw liczenia głosów – Art. 181a. § 1 – uchylony). W zamian będzie jedna komisja obwodowa, która po przeprowadzeniu głosowania ustali jego wyniki:

art. 182 Kodeksu wyborczego:
a)
§ 1 otrzymuje brzmienie:
“§ 1. Obwodową komisję wyborczą powołuje spośród wyborców, najpóźniej w 20 dniu przed dniem wyborów, komisarz wyborczy,…”

Z chwilą rozpoczęcia głosowania aż do jego zakończenia w lokalu wyborczym muszą znajdować się równocześnie członkowie obwodowej komisji wyborczej w liczbie stanowiącej co najmniej 1/2 jej pełnego składu, w tym przewodniczący komisji lub jego zastępca (dotychczas było to 2/3 pełnego składu komisji).

Nowelizacja Kodeksu wyborczego wprowadza wymóg, aby przed ustaleniem przez obwodową komisję wyborczą ważności karty do głosowania, ważności głosu, oddania głosu na daną listę lub na danego kandydata, każda z kart do głosowania była okazywana wszystkim obecnym członkom obwodowej komisji wyborczej.

Kodeks wyborczy

Sprawdź publikacje dot. kodeksu wyborczego

Zmiany dotyczą również składów okręgowych i rejonowych komisji wyborczych. Zamiast sędziów w komisjach mają zasiadać obecnie osoby “mające wyższe wykształcenie prawnicze oraz dające rękojmię należytego pełnienia tej funkcji”. Komisja okręgowa może liczyć od 4 do 10 członków. Przepisy Kodeksu wyborczego zastrzegają, że w skład komisji nie może wchodzić osoba, która ukończyła 70 lat.

O transmisji i nagrywaniu przebiegu wyborów

Nowelizacja Kodeksu wyborczego rozszerzyła możliwość transmisji i nagrywania przebiegu prac obwodowych komisji wyborczych. Zmiana ta wynika z wprowadzenia do polskiego porządku prawnego przepisów rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych).

Dotychczas mężowie zaufania mieli prawo do rejestrowania czynności komisji DO rozpoczęcia głosowania (m.in. możliwość sprawdzenia, czy urna jest pusta, zamknięcie urny i jej opieczętowanie, sprawdzenie, czy na miejscu znajduje się spis wyborców i potrzebna liczba kart do głosowania). Kolejne rejestrowanie prac komisji mogło się odbyć dopiero PO zamknięciu lokalu wyborczego do podpisania protokołu. Mówił o tym poniższy zapis:

Art.42 § 5 Kodeksu wyborczego: Od podjęcia przez obwodową komisję wyborczą ds. przeprowadzenia głosowania w obwodzie czynności, o których mowa w § 1, do rozpoczęcia głosowania oraz od zamknięcia lokalu wyborczego do podpisania protokołu, o którym mowa w art. 75 § 1, czynności obwodowej komisji wyborczej ds. przeprowadzenia głosowania w obwodzie i obwodowej komisji wyborczej ds. ustalenia wyników głosowania w obwodzie w obwodach głosowania na obszarze kraju mogą być rejestrowane przez mężów zaufania z wykorzystaniem własnych urządzeń rejestrujących.

Przyjęta poprawka mówi natomiast, że czynności obwodowej komisji wyborczej mogą być rejestrowane przez mężów zaufania OD momentu podjęcia przez komisję pierwszych czynności aż DO podpisania protokołu, czyli również w czasie trwania głosowania. Znowelizowany przepis brzmi:

Art. 42 § 5 Kodeksu wyborczego: Od podjęcia przez obwodową komisję wyborczą czynności, o których mowa w § 1, do podpisania protokołu, o którym mowa w art. 75 § 1, czynności obwodowej komisji wyborczej na obszarze kraju mogą być rejestrowane przez mężów zaufania z wykorzystaniem własnych urządzeń rejestrujących.

Znowelizowane przepisy Kodeksu wyborczego, które nie weszły jeszcze w życie

Nowelizacja Ustawy z dnia 26 stycznia 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks wyborczy oraz niektórych innych ustaw Dz.U.2023.497 weszła w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia, czyli w dniu 31 marca 2023 r., z wyjątkiem:

1)
Art. 1 pkt 3, 4 i 120, art. 10 ust. 1 i art. 13 ust. 1, które wchodzą w życie z dniem następującym po dniu ogłoszenia;
2)
Art. 1 pkt 1 lit. a i c, pkt 5 lit. b, c, e i h, pkt 6, 7, 13-34, pkt 36 lit. a tiret pierwsze podwójne tiret drugie oraz tiret trzecie, pkt 44 lit. a, pkt 45 lit. c i d, pkt 46-48, pkt 73 lit. a, pkt 74, 75, 86-88, 93, 95, 96, 105-107, 111, 112, 117, 119, pkt 126 lit. b oraz art. 5 pkt 2, art. 6, art. 8, art. 9, art. 12 i art. 14, które wchodzą w życie w terminie określonym w komunikacie Prezesa Rady Ministrów wydanym na podstawie art. 15 ust. 1 pkt 7;
3)
Art. 1 pkt 42 lit. c i pkt 58, które wchodzą w życie w terminie określonym w komunikacie Prezesa Rady Ministrów wydanym na podstawie art. 15 ust. 1 pkt 8.