Nowe urlopy 2023 w Kodeksie pracy – dodatkowe wolne od 26 kwietnia. Jak złożyć wniosek i dla kogo są?

26 kwietnia 2023 r. weszły w życie przepisy dostosowujące polski Kodeks pracy do unijnej dyrektywy 2019/1158 w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym, czyli tzw. work-life balance. Pracownicy zyskują m.in. możliwość korzystania z nowych dni wolnych od pracy. W jakim przypadku i w jakim wymiarze? Sprawdźmy.  

Nowelizacja Kodeksu pracy w ramach dyrektyw unijnych

Nowelizacja Kodeksu pracy ma na celu wdrożenie do polskiego porządku prawnego postanowień dwóch dyrektyw unijnych – w sprawie przejrzystych i przewidywalnych warunków pracy (tzw. dyrektywa rodzicielska nr 2019/1152) oraz równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów (work-life balance – dyrektywa nr 2019/1158). W efekcie tych zmian nowy Kodeks pracy wprowadza m.in. wydłużenie urlopu rodzicielskiego, a także urlop opiekuńczy oraz zwolnienie od pracy z powodu siły wyższej (tzw. urlop z powodu siły wyższej) w 2023 roku.

Dłuższy urlop rodzicielski

Nowelizacja przepisów dotyczących urlopu rodzicielskiego wprowadza unijną dyrektywę rodzicielską, która wydłuża to świadczenie z 32 tygodni do maksymalnie 41 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka oraz z 34 tygodni do 43 tygodni w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka. Więcej dni urlopowych otrzymają również ojcowie narodzonych dzieci.

    “Art. 182^1a. § 1. Pracownicy – rodzice dziecka mają prawo do urlopu rodzicielskiego w celu sprawowania opieki nad dzieckiem w wymiarze do:
    1) 41 tygodni – w przypadku, o którym mowa w art. 180 § 1 pkt 1;
    2) 43 tygodni – w przypadkach, o których mowa w art. 180 § 1 pkt 2–5.
    §  3. Urlop w wymiarze, o którym mowa w § 1, przysługuje łącznie obojgu rodzicom dziecka.
    § 4. Każdemu z pracowników – rodziców dziecka przysługuje wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego z wymiaru urlopu określonego w § 1 i 2. Prawa tego nie można przenieść na drugiego z pracowników – rodziców dziecka.
    § 5. Skorzystanie z urlopu rodzicielskiego w wymiarze co najmniej 9 tygodni oznacza wykorzystanie przez pracownika – rodzica dziecka urlopu, o którym mowa w § 4.
    § 6. Z urlopu rodzicielskiego mogą jednocześnie korzystać oboje pracownicy – rodzice dziecka. W takim przypadku łączny wymiar urlopu rodzicielskiego nie może przekraczać wymiaru, o którym mowa w § 1 albo 2.”

Nowy urlop opiekuńczy

Nowelizacja Kodeksu pracy zapewnia od 26 kwietnia bezpłatny urlop opiekuńczy w wymiarze do 5 dni w roku kalendarzowym. Przysługuje on w celu zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia osobie będącej członkiem rodziny lub zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym, która wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych. Urlopu opiekuńczego nie można wziąć na siebie. Ustawodawca ściśle określa, na kogo przysługuje urlop opiekuńczy – może to być: dziecko, małżonek, rodzice.

Pracownik chcący skorzystać z urlopu opiekuńczego musi najpóźniej dzień przed złożyć pracodawcy pisemny wniosek (papierowy lub elektroniczny). Pracodawca nie może pracownikowi tego urlopu odmówić.

Nowelizacji Kodeksu pracy odnośnie urlopu opiekuńczego mówi:

    „Art. 173¹. § 1. Pracownikowi przysługuje w ciągu roku kalendarzowego urlop opiekuńczy, w wymiarze 5 dni, w celu zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia osobie będącej członkiem rodziny lub zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym, która wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych.
    § 2. Za członka rodziny, o którym mowa w § 1, uważa się syna, córkę, matkę, ojca lub małżonka.
    § 3. Urlopu, o którym mowa w § 1, udziela się w dni, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy.
    § 4. Urlopu, o którym mowa w § 1, udziela się na wniosek pracownika złożony w postaci papierowej lub elektronicznej w terminie nie krótszym niż 1 dzień przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu.
    § 5. We wniosku wskazuje się imię i nazwisko osoby, która wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych, przyczynę konieczności zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia przez pracownika oraz w przypadku członka rodziny ‒ stopień pokrewieństwa z pracownikiem lub w przypadku osoby niebędącej członkiem rodziny ‒ adres zamieszkania tej osoby.”

Zwolnienie z pracy z tytułu siły wyższej

W ramach równowagi między życiem zawodowym a prywatnym do katalogu zmian w przepisach Kodeksu pracy wszedł zapis o zwolnieniu od pracy z powodu siły wyższej. Pracownikowi przysługuje w roku kalendarzowym 2 dni (lub 16 godzin) wolnego od pracy z zachowaniem prawa do 50 proc. wynagrodzenia (w wysokości obliczanej jak w przypadku wynagrodzenia za okres urlopu wypoczynkowego). Mówi o tym zapis:

    „Art. 148¹. § 1. Pracownikowi przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy, w wymiarze 2 dni albo 16 godzin, z powodu działania siły wyższej w pilnych sprawach rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem, jeżeli jest niezbędna natychmiastowa obecność pracownika. W okresie tego zwolnienia od pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia w wysokości połowy wynagrodzenia.”

Warto nadmienić, że zwolnienie od pracy z powodu siły wyższej (tzw. urlop z powodu siły wyższej) nie zastępuje urlopu na żądanie. Z tytułu urlopu na żądanie pracownik zachowuje prawo do 100 proc. wynagrodzenia.

Wniosek o zwolnienie od pracy z powodu siły wyższej od 26 kwietnia 2023 r. pracownik może złożyć w przypadku choroby lub wypadku, a pracodawca nie może mu tego odmówić. Pracownik może, zgodnie z przyjętymi przepisami, wnioskować o ten urlop ustnie lub pisemnie, nawet w dniu, w którym wystąpi wspomniana „siła wyższa”.