Nowa ustawa o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich. Co zmienia? Skrót zmian

Z dniem 1 września 2022 r. weszła w życie ustawa z dnia 9 czerwca 2022 r. o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich (Dz. U. poz. 1700) stanowiąca kompleksowe, obszerne podejście do zagadnień dotyczących nieletnich w kontekście postępowania rozpoznawczego oraz wykonawczego. Celem głównym tej ustawy jest uporządkowanie i systematyzacja regulacji związanych z postępowaniem nieletnich, które do tej pory były zawarte w ustawie z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 969 z późn. zm.). Nowe przepisy wprowadzają również wiele rozwiązań mających zwiększyć skuteczność działań podejmowanych wobec nieletnich.

Zmiana tytułu ustawy

Obowiązującym do 31 sierpnia 2022 roku aktem prawnym była ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich, która po 40 latach została uchylona. Z nowej nazwy wynika, że jej celem jest wychowywanie i ochrona nieletnich, a nie tylko karanie za przewinienia. To jasny sygnał dla organów wykonawczych, by poza kształtowaniem właściwych postaw społecznych u nieletnich skupili się na pomocy oraz znajdowaniu problemów, będących podstawą ich demoralizacji.

Treść preambuły

W preambule u.w.r.n. ustawodawca postawił rodzinę na pierwszym miejscu, zwracając szczególną uwagę na pierwszoplanową rolę rodziców w procesie wychowawczym nieletnich. Określił też zasadę autonomii rodziny i subsydiarności państwa, tj. że państwo ma obowiązek respektować wychowywanie dzieci przez rodziców, a jednocześnie posiada pewne kompetencje w tym zakresie, którymi powinno kierować się w uzasadnionych przypadkach. W preambule zostało dodane, że dbanie o wspólne dobro całego społeczeństwa obejmuje także kształtowanie w rodzinach przekonania o odpowiedzialności wobec przygotowania do życia we wspólnocie.

Wprowadzenie dolnej granicy wieku umożliwiającej rozpoczęcie postępowania w sprawach o demoralizację

W obowiązującej do niedawna u.p.n. widniał zapis dotyczący górnej granicy wiekowej nieletnich na poziomie 18 lat. Nowa ustawa (art. 1 ust. 1 pkt 1) przyniosła bowiem zmiany, gdyż wprowadziła także dolną granicę wiekową. Teraz w przypadku nieletnich mających 10 lat możliwe jest wszczęcie postępowania w sprawach o demoralizację.

Ustawodawca zmienił także definicję czynu karalnego, która brzmi następująco:

Ilekroć w ustawie jest mowa o:
2)  czynie karalnym – rozumie się̨ przez to czyn zabroniony przez ustawę̨ jako:
a)  przestępstwo lub przestępstwo skarbowe albo
b)  wykroczenie lub wykroczenie skarbowe;

Działania na rzecz szkoły, czyli uprawnienia dyrektora

Zgodnie z art. 4 ust.4 dyrektorzy w przypadku gdy nieletni wykazuje przejawy demoralizacji lub dopuścił się czynu karalnego na terenie szkoły lub w związku z realizacją obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki mogą za zgodą rodziców albo opiekuna nieletniego oraz samego nieletniego, jeżeli jest to wystarczające,  zastosować do chłopca lub dziewczynki pouczanie, ostrzeżenie pisemne lub ustne, wykonanie prac porządkowych, przywrócenie stanu poprzedniego oraz przeproszenie pokrzywdzonego. Ta zmiana pozwala na bardziej humanitarne traktowanie dzieci niż w przypadku jakichkolwiek innych kar.

Dyrektorzy mają też moc, by nadal stosować postanowienia statutu szkoły dotyczące sankcji w sytuacji, gdy drobne wykroczenie nie wymaga ingerencji sądu. Co więcej, ustawa wyraźnie zaznacza, że postanowienia te będą postrzegane jako pozytywny aspekt społecznego wychowania, a nie próba ignorowania prawa. W sytuacji jednak gdy nieletni dopuści się przestępstwa ściganego z urzędu, dyrektor musi o tym fakcie niezwłocznie poinformować odpowiednie organy.

Podniesienie górnej granicy wieku przebywania w zakładzie poprawczym

Nowa ustawa o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich stanowi, że w szczególnie uzasadnionych przypadkach, sąd rodzinny będzie mógł orzec, by nieletnia osoba, która popełniła najpoważniejsze przestępstwa, pozostawała w zakładzie poprawczym do 24 roku życia. Zmiana ta dotyczy głównie sprawców takich czynów jak zabójstwo, gwałt, pedofilia. Kryteriami przy podejmowaniu decyzji o przedłużeniu pobytu w zakładzie poprawczym, będzie stopień demoralizacji nieletniego, jego postawa oraz wyniki uzyskiwane podczas procesu resocjalizacji. Zgodnie z art. 155 osobę, która opuści zakład, sąd będzie mógł podporządkować karze nadzoru kuratora w celu lepszej kontroli jej działań.

Zmiany te dotyczą również tych nieletnich, którzy ukończyli 21 rok życia. Art.15 ust.6 wskazuje, że:

Wobec nieletniego, o którym mowa w ust. 2, w szczególnie uzasadnionym przypadku, jeżeli przemawiają za tym bardzo wysoki stopień demoralizacji nieletniego, rodzaj czynu karalnego, sposób i okoliczności jego popełnienia, właściwości i warunki osobiste nieletniego, jego postawa i zachowanie oraz przebieg dotychczasowego procesu resocjalizacji, orzekając umieszczenie nieletniego w zakładzie poprawczym, sąd rodzinny może:

1) zagrozić przedłużeniem wykonywania środka poprawczego po ukończeniu przez nieletniego 21 lat, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez nieletniego 24 lat;
2) orzec, że środek poprawczy będzie wykonywany po ukończeniu przez nieletniego 21 lat, do ukończenia przez nieletniego określonego wieku, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez nieletniego 24 lat.

Powstanie okręgowych ośrodków wychowawczych

Nowa ustawa wprowadza surowsze placówki wychowawcze mające na celu skuteczniejszą resocjalizację nieletnich. O umieszczeniu w nich decyduje sąd rodzinny. Dotyczyć będzie to zarówno nieletnich, którzy dopuścili się czynu karalnego lub są mocno zdemoralizowani, jak również osób uchylających się od obowiązku przebywania w młodzieżowym ośrodku wychowawczym, które w chwili orzekania ukończyły 13 lat. Dokładne informacje dotyczące umieszczania nieletnich w placówkach oraz przesłanki do tego znajdziesz w art. 14.   

Pomoc dla małoletnich matek

Domy dla matek z dziećmi to nowa inicjatywa Ministerstwa Sprawiedliwości mająca na celu zapewnienie odpowiedniego wsparcia dla nieletnich matek umieszczonych w okręgowych ośrodkach wychowawczych, zakładach poprawczych czy schroniskach dla nieletnich. W ramach tej inicjatywy w wyznaczonych placówkach będą organizowane domy dla matki i dziecka. Maluch będzie mógł przebywać w nim do ukończenia 3 lat.

W wyznaczonych młodzieżowych ośrodkach wychowawczych domy dla matki i dziecka będą organizowane jako grupy wychowawcze. Inicjatywa ta ma na celu zapewnienie nieletnim odpowiedniego wsparcia w ich trudnej sytuacji.

Inne zmiany

Ustawa o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich wprowadza wiele zmian. Poza wymienionymi wyżej są to jeszcze:

• Powołanie komisji, która będzie wskazywać sądowi odpowiedni zakład leczniczy dla nieletniego, zmagającego się z problemami zdrowotnymi
• Uzyskanie przez małoletnich prawa do obrony od samego początku czynności procesowych
• Obligatoryjne umieszczanie w zakładach poprawczych nieletnich, którzy popełnili najpoważniejsze przestępstwa
• Objęcie nadzorem kuratorskim osoby, której stopień resocjalizacji nie jest zadowalający

Te i wiele innych zmian znajdziesz w najnowszej publikacji w księgarni Profinfo.pl. Przeznaczona jest ona dla sędziów prokuratorów, adwokatów, radców prawnych, a także kuratorów sądowych. Zawiera cenne komentarze wyjaśniające poszczególne zmiany. Książka dostępna jest nie tylko w wersji papierowej, ale także w formie ebooka, byś zawsze miał ją pod ręką.