Koszty sądowe w sprawach cywilnych. Jakiego rodzaju są to opłaty, czego dotyczą i kto może zostać z nich zwolniony?

Ogół kosztów sądowych, jakie powstają przy okazji prowadzenia spraw cywilnych, składa się z określonych opłat i wydatków. Koszty te, wraz ze szczegółowymi regulacjami dotyczącymi sposobu wnoszenia opłat, ich wysokości, zwrotu czy ewentualnego zwolnienia, opisuje Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Co warto wiedzieć o kosztach sądowych w sprawach cywilnych? Które przepisy można tu uznać za najważniejsze?

Co dokładnie podlega opłatom sądowym w sprawach cywilnych?

Zacznijmy od tego, czym tak naprawdę są sprawy cywilne. Art. 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2020 r. poz. 1575 z późn. zm.) określa sprawy cywilne, jako sprawy z zakresu:

prawa cywilnego,
prawa rodzinnego i opiekuńczego,
prawa pracy,
ubezpieczeń społecznych,
innych spraw, do których przepisy KPC stosuje się z mocy ustaw szczególnych.

W ramach tychże spraw, strona żądające podjęcia przez sąd określonych działań lub wnosząca środek zaskarżenia od orzeczenia sądowego, ma obowiązek uiszczenia opłaty sądowej. Sposób wnoszenia opłat, ich wysokości, zwrotu, a także ewentualnego zwolnienia z obowiązku ich wnoszenia, reguluje Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2020 r. poz. 755 z późn. zm.). Z tej to właśnie ustawy dowiadujemy się, iż katalog pism podlegających opłacie (jako „pismo wnoszone do sądu” rozumiemy także składany ustnie do protokołu pozew, wniosek wszczynający innego rodzaju postępowania lub inny wniosek podlegający opłacie) przedstawia się następująco:

Pisma wszczynające postępowanie cywilne, np.:
- pozew w procesie,
- wniosek wszczynający postępowanie nieprocesowe.
Środki zaskarżenia od orzeczeń wydanych w danej sprawie, np.:
- apelacja,
- zażalenie,
- skarga kasacyjna,
- sprzeciw od wyroku zaocznego.
Wniosek o wpis w księdze wieczystej.
Wniosek o wpis danych do Krajowego Rejestru Sądowego.
Wniosek o ogłoszenie upadłości.

Oczywiście, od zasady tej istnieje także cały szereg wyjątków, a więc przypadków, kiedy to określone podmioty nie mają obowiązku ponoszenia kosztów opłat sądowych w sprawach cywilnych.

Ustawa o kosztach sądowych w sprawach cywilnych

Jakie wyróżniamy rodzaje opłat sądowych w sprawach cywilnych?

Wspominana już Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych rozróżnia cztery rodzaje opłat stanowiących zwykłe koszty sądowe w sprawach cywilnych. Opłatami tymi są:

Opłata stała – uiszcza się ja w sprawach o prawa niemajątkowe oraz w określonych przepisami Ustawy sprawach o prawa majątkowe. Wysokość opłaty stałej nie może być niższa niż 30 zł, ani też wyższa niż 10 tys. zł. Szczegółowy katalog spraw, w których koszty sądowe stanowi opłata stała w określonej wysokości, zawierają art. 22-76 Ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.
Opłata stosunkowa – występuje w przypadku spraw o prawa majątkowe, za wyjątkiem tych, w których Ustawa nakazuje używać opłaty stałej. Wysokość opłaty stosunkowej zależna jest od wartości przedmiotu sporu bądź też od wartości przedmiotu zaskarżenia. W przypadku spraw, gdzie wartość przedmiotu sporu lub zaskarżenia przekracza 20 tys. zł, wysokość opłaty stosunkowej wynosi 5% jego wartości, jednak nie może ona przekroczyć 200 tys. zł.
Opłata tymczasowa – wnoszona w przypadku spraw o prawa majątkowe, w których wartości przedmiotu spraw nie da się ustalić w chwili ich wszczęcia. Wysokość takiej opłaty to zwykle od 30 do 2 tys. zł, a w postępowaniu grupowym od 300 do 20 tys. zł.
Opłata podstawowa – koszty sądowe w sprawach cywilnych mogą być również naliczane w ramach opłaty podstawowej, którą pobiera się w przypadku spraw, gdzie przepisy nie przewidują ani opłaty stałej, ani stosunkowej czy tymczasowej. Jej wysokość to 30 zł.

Kto i kiedy może zostać zwolniony z kosztów sądowych w sprawie cywilnej?

Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych przewiduje również, iż od kosztów sądowych w sprawach cywilnych niektóre podmioty mogą być, w określonych sytuacjach, zwolnione. Zgodnie z jej przepisami, zwolnienia z kosztów sądowych może domagać się:

osoba fizyczna, która nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku dla siebie i swojej rodziny;
osoba prawna lub jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, a której ustawa przyznaje zdolność prawną, jeśli wykaże, iż nie posiada dostatecznych środków na ich uiszczenie.

Strony zgłaszające niezdolność do uiszczenia kosztów sądowych wbrew stanowi faktycznemu (świadome podanie nieprawdziwych okoliczności), narażają się nie tylko na cofnięcie zezwolenia sądu na zwolnienie z opłat, ale dodatkowo na obowiązek uiszczenia wszelkich opłat wraz z naliczoną grzywną (do 1 tys. lub 2 tys. zł).