Kim jest sygnalista? Kto może nim zostać i jak jest chroniony przez prawo
Współczesne organizacje funkcjonują w środowisku, w którym przestrzeganie prawa oraz norm etycznych staje się kluczowe. Sygnaliści, zwani także „whistleblowerami”, pełnią niezwykle ważną funkcję, pomagając ujawniać nieprawidłowości i działania sprzeczne z obowiązującymi przepisami. Na mocy ustawy z dnia 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów (Dz. U. 2024 poz. 928), osoby te zyskały pełnoprawne instrumenty ochrony przed odwetem, który może ich dotknąć w wyniku zgłaszania nadużyć. Kluczowym elementem tych regulacji jest fakt, że zgłoszenia mogą dotyczyć zarówno naruszeń w organizacjach publicznych, jak i prywatnych.
Sygnalista – kim jest i kto może nim zostać?
Zgodnie z art. 4 ust. 1. ustawy z dnia 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów Sygnalistą jest osoba fizyczna, która zgłasza lub ujawnia publicznie informację o naruszeniu prawa uzyskaną w kontekście związanym z pracą. Mogą to być zarówno pracownicy etatowi, jak i osoby zatrudnione na umowach cywilnoprawnych, stażyści, wolontariusze, a nawet kandydaci do pracy oraz byli podwładni. Jak wynika z art. 6 sygnalista musi mieć uzasadnione podstawy sądzić, że przekazywane przez niego informacje są prawdziwe. Ustawodawca zakłada, że zgłaszający nie działa w złej wierze, mając na celu ochronę interesu publicznego lub organizacyjnego.
Naruszenie prawa, czyli co mogą zgłaszać sygnaliści?
Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy, zakres zgłaszanych nieprawidłowości obejmuje działanie lub zaniechanie sprzeczne z przepisami w obszarach takich jak ochrona zdrowia, bezpieczeństwo produktów, prawa konsumentów, ochrona środowiska, finanse publiczne oraz przeciwdziałanie praniu pieniędzy. Ustawa wskazuje także na działania oraz zaniechania, które mogą prowadzić do zagrożenia dla interesu publicznego. Sygnaliści mogą zgłaszać zarówno działania lub zaniechania sprzeczne z prawem, jak i sytuacje, w których istnieje podejrzenie, że doszło do obejścia przepisów.
Przykładem zgłoszeń mogą być przypadki korupcji, oszustw finansowych, nieuczciwe praktyki handlowe, naruszenia przepisów o ochronie danych osobowych, jak również wszelkie inne działania, które mogą mieć negatywny wpływ na społeczeństwo, środowisko lub interesy konsumentów. Istotne jest również to, że sygnalista nie musi posiadać pełnych dowodów na poparcie swoich zgłoszeń, wystarczy, że jego podejrzenia są uzasadnione. W przypadku, gdy zgłoszenie okaże się nieprawdziwe, ale sygnalista miał uzasadnione podstawy, by sądzić, że dokonuje prawdziwego zgłoszenia lub ujawnienia publicznego o naruszeniu prawa nie ponosi on odpowiedzialności.
W jaki sposób chroniony jest sygnalista?
25 września weszła w życie ustawa z dnia 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów (Dz. U. 2024 poz. 928), wdrażająca dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 roku w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii, znanej jako dyrektywa o ochronie sygnalistów. Ustawa wprowadza szereg mechanizmów mających na celu ochronę osób zgłaszających naruszenia prawa w miejscu pracy, obejmujących różne formy zabezpieczenia i wsparcia dla tych, którzy odważą się ujawnić nieprawidłowości.
Sprawdź najnowsze publikacje
Zabezpieczenie przed represjami
Kluczowym elementem ustawy jest zakaz wszelkich form działań odwetowych. Zgodnie z
art. 12 ust. 1 Jeżeli praca była, jest lub ma być świadczona na podstawie stosunku pracy, wobec sygnalisty nie mogą być podejmowane działania odwetowe, polegające m.in. na:
- dyskryminacji lub mobbingu,
- zwolnieniu z pracy,
- negatywnej ocenie wyników pracy lub negatywnej opinii o pracy,
- przymusie, zastraszaniu lub wykluczeniu.
W przypadku jakiegokolwiek naruszenia, zgłaszający może dochodzić odszkodowania lub zadośćuczynienia za wyrządzone szkody.
Ochrona tożsamości
Ustawa przewiduje pełną ochronę tożsamości osoby zgłaszającej. Informacje, które mogłyby ujawnić personalia osoby dokonującej zgłoszenia, nie mogą być przekazywane nieupoważnionym osobom. Dopuszcza się również zgłaszanie nieprawidłowości anonimowo, co dodatkowo chroni zgłaszającego.
Wsparcie prawne i instytucjonalne
Osoba zgłaszająca nieprawidłowości może liczyć na pomoc Rzecznika Praw Obywatelskich, który przyjmuje zgłoszenia zewnętrzne i nadzoruje przestrzeganie procedur ochronnych. Rzecznik wspiera osoby zgłaszające nieprawidłowości, doradza w zakresie ochrony przed represjami oraz może podejmować działania wyjaśniające.
Brak odpowiedzialności prawnej za zgłoszenie
Osoby zgłaszające naruszenia prawa są chronione przed odpowiedzialnością karną lub cywilną za przekazywanie informacji, o ile nie działały w złej wierze i miały podstawy sądzić, że ujawniane informacje są prawdziwe.
Zgodnie z art. 5. 1. Ustawy nie stosuje się do informacji objętych:
1) przepisami o ochronie informacji niejawnych oraz innych informacji, które nie podlegają ujawnieniu z mocy przepisów
prawa powszechnie obowiązującego ze względów bezpieczeństwa publicznego;
2) tajemnicą zawodową zawodów medycznych oraz prawniczych;
3) tajemnicą narady sędziowskiej;
4) postępowaniem karnym – w zakresie tajemnicy postępowania przygotowawczego oraz tajemnicy rozprawy sądowej prowadzonej z wyłączeniem jawności.
Odszkodowanie lub zadośćuczynienia za działania odwetowe
Jeżeli sygnalista doświadczy represji, przysługuje mu prawo do odszkodowania w wysokości nie niższej niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w poprzednim roku, ogłaszane do celów emerytalnych w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, lub prawo do zadośćuczynienia.
Bądź zawsze na bieżąco
Znajomość przepisów dotyczących ochrony sygnalistów staje się kluczowa w nowoczesnym środowisku pracy. Śledzenie zmian w prawie oraz korzystanie z literatury fachowej pozwala lepiej zrozumieć obowiązki pracodawców oraz prawa przysługujące sygnalistom. Aby być na bieżąco z przepisami oraz innymi regulacjami prawnymi, warto sięgać po profesjonalne publikacje dostępne w księgarni Profinfo.pl
