Jaką rolę odgrywa orzecznictwo we współczesnym systemie prawnym?
Rocznie sądy wydają setki… a nawet setki tysięcy orzeczeń. Bez wątpienia można stwierdzić, że mamy do czynienia z zalewem orzecznictwa, za którym ciężko na bieżąco nadążyć nawet doświadczonym prawnikom. Istnieje wiele źródeł, które umożliwiają powszechny dostęp do wydawanych aktów. Jednak zanim zabierzemy się do czasochłonnego przeszukiwania baz z orzecznictwem, warto znaleźć odpowiedź na kluczowe pytanie – jaką rolę odgrywa orzecznictwo we współczesnym systemie prawnym i dlaczego warto za nim podążać?
Bazy z orzecznictwem – studnia bez dna czy może kopalnia wiedzy?
Na przestrzeni ostatnich lat ilość wydawanych orzeczeń trwale utrzymuje się na wysokim poziomie. Choć liczba nowo wydawanych aktów jest stale wysoka już od wielu lat, dostęp do nich nie zawsze był tak powszechny jak obecnie. Pozytywny przełom w tej dziedzinie nastąpił w 2011 roku, kiedy powstała Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych oraz w 2017 roku, kiedy powstał Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych. Te inicjatywy niewątpliwie bardzo ułatwiły pracę z orzecznictwem, ponieważ w wyniku ich powstania powszechny dostęp do orzecznictwa znacząco się zwiększył. Przykładowo, tylko w 2023 roku do systemu informacji prawnej LEX dodawanych było średnio ponad 14 000 orzeczeń miesięcznie. Największy udział w tej liczbie miały orzeczenia wydane przez Wojewódzkie Sądy Administracyjne (5 553) oraz Sąd Najwyższy (3 667). Mimo że ww. liczby mogą być przytłaczające i zniechęcać do pracy z orzecznictwem, to ze względu na jego istotną rolę warto – w szczególności jako prawnik – po nie sięgać. Dlaczego? Przekonajcie się sami!
Czy prawnik może nie korzystać z orzecznictwa?
Ciężko wyobrazić sobie profesjonalnego pełnomocnika, praktykującego, odnoszącego sukcesy i… niekorzystającego z orzecznictwa sądów. Mimo, że orzecznictwo nie jest źródłem prawa powszechnie obwiązującego, to w praktyce ma ono ogromny wpływ na pracę prawników – w szczególności adwokatów, radców prawnych oraz sędziów. Można zaryzykować więc stwierdzeniem, że praca prawnika bez orzecznictwa jest niewiarygodnie trudna, może wręcz niemożliwa, a na pewno nie wskazana.
Orzecznictwo stanowi podstawę zawodu przede wszystkim sędziów, którzy zarówno wydają orzeczenia, tworzące nowe ramy interpretacyjne oraz kierunki orzecznicze, a także poszukują inspiracji interpretacyjnych w wydanych już orzeczeniach, zapadłych w podobnych sprawach. Nieocenioną i ogromną rolę w pracy prawnika, – a sędziego w szczególności – spełnia orzecznictwo Sądu Najwyższego. Ustalony pogląd tego sądu w konkretnej kwestii, jest nieocenioną wskazówką w innych, podobnych, w związku z czym, przywoływanie orzeczeń Sądu Najwyższego może mieć duże znaczenie w sprawie, jak również może być istotnym argumentem w pozwie czy innym piśmie procesowym.
Znacząca rola orzecznictwa jest również widoczna w pracy profesjonalnych pełnomocników. To właśnie w oparciu o judykaturę, bardzo często tworzą oni swoją argumentację, umożliwiającą skuteczną obronę swoich klientów i wygrywanie spraw. Ponadto orzecznictwo stanowi również kluczowy element podczas przygotowywania i pisania pism procesowych. Dobrze przygotowane pismo odgrywa nieocenioną rolę w całym procesie sądowym, kierując jego przebiegiem i wpływając na wynik sprawy.
Należy jednak pamiętać, że podstawowym celem formułowania pism procesowych oraz wydawania wyroków jest przekazywanie własnej myśli, w związku z czym nawet najtrafniejszy cytat orzeczenia powinien zawsze zostać opatrzony komentarzem i argumentacją własną – w końcu taki jest sens obecności sędziów, radców prawnych, adwokatów, doradców podatkowych i rzeczników patentowych w procesie. Korzystanie z orzecznictwa powinno przebiegać w granicach rozsądku – powinno wspierać pracę prawnika, a nie ją zastępować.
Czy orzecznictwo może kształtować normę prawną?
Nie trzeba chyba przekonywać żadnego prawnika – tym bardziej praktyka, – o nieprzecenionej roli orzecznictwa w ostatecznym kształtowaniu modelu norm prawnych obowiązujących w Polsce. Im szybciej zmieniają się warunki społeczno-gospodarcze, tym bardziej konieczne staje się elastyczne podejście do treści przepisów prawa, a w konsekwencji tym większą rolę w nadaniu ostatecznej treści normie prawa stosowanego pełnią właśnie orzeczenia wydawane przez sędziów, którzy dokonują wykładni i nadają sens określeniom użytym w przepisach prawa. To właśnie orzecznictwo pozwala sędziom na wyciągnięcie z przepisu normy prawa stanowionego i przeobrażenie jej w ramach procesu subsumpcji w skonkretyzowaną normę prawa stosowanego.
Czy w przepełnionych bazach orzecznictwa znajdzie się miejsce dla sztucznej inteligencji?
Jak się okazuje – orzecznictwo ma szczególne znaczenie dla systemu prawnego. Jest to nie tylko doskonałe źródło wiedzy niezbędnej do budowania argumentacji procesowej, ale także stanowi inspirację do zastosowania danych rozwiązań w konkretnej sprawie. Mimo, że wyzwanie jakim jest przebrnięcie przez dostępne orzecznictwo w celu znalezienia interesującej nas treści może spędzać sen z powiek, zważając na jego istotną rolę w pracy prawnika ( i nie tylko), nie powinniśmy rezygnować z jego korzystania. Skutecznym rozwiązaniem podczas pracy z orzecznictwem może okazać się wykorzystanie sztucznej inteligencji. Dzięki swojej zdolności do analizy dużych ilości danych, AI może znacznie ułatwić przeszukiwanie i selekcję istotnych treści orzecznictwa, a ponadto może pomóc w identyfikacji trendów, powiązań między orzeczeniami oraz wskazać rozwiązania zastosowane w podobnych sprawach.
O znaczeniu oraz istotnej roli orzecznictwa w pracy prawnika dowiedli również Eksperci w ”Raporcie Orzeczniczym 2024 r. Orzecznictwo w pracy współczesnego prawnika“.
