Azjatycki soft power – jak własność intelektualna przyczyniała się do sukcesu regionu

Czym jest soft power?

Określenie soft power zostało zastosowane przez profesora Uniwersytetu Harwarda Josepha Nye pod koniec lat 80 – tych XX wieku. Chociaż początkowo miało ono być koncepcją analityczną wypełniającą lukę w sposobie myślenia o władzy, stopniowo nabrało politycznego oddźwięku.^[1] Mimo, iż pierwotnym kontekstem była analiza potęgi amerykańskiej (której wieszczono wówczas upadek), wkrótce okazało się, że koncepcja soft power  zakorzeniła w stosunkach międzynarodowych i znalazła zastosowanie także poza Stanami Zjednoczonymi.

Soft power polega na zdolności przyciągania i przekonywania do swoich racji, podczas gdy twarda siła (hard power) opiera się na zdolności do wywierania nacisku. Wyrasta ona zatem z potęgi militarnej lub gospodarczej kraju, podczas gdy miękka siła wynika z atrakcyjności kultury, ideałów politycznych i polityki danego kraju.^[2]  Soft power opiera się na założeniu, że państwa powinny być proaktywne w zarządzaniu nią, a nie tylko czekać, aż coś się wydarzy – dzięki umiejętnemu wykorzystaniu zasobów kulturowych, wartości i instytucji, państwo ma możliwość realizacji agendy w instytucjach międzynarodowych, prezentowania atrakcyjnego modelu gospodarczego lub skuteczniejszego realizowania swoich interesów. Wykorzystanie miękkiej siły opiera się na międzynarodowej wymianie kulturalnej, współpracy i dyplomacji kulturalnej, pomocy gospodarczej i technologicznej, wszystkim, co ma zbudować pozytywny wizerunek kraju i zainteresowanie obcokrajowców.^[3]

Global Soft Power Index

Tworzeniem światowego rankingu soft power zajmuje się angielska firma doradcza Brand Finance, badająca atrakcyjność państw dla międzynarodowej publiczności. Indeks łączy trzy subiektywne elementy – znajomość, wpływ i reputację, oceniane przez ponad 170 000 respondentów na całym świecie – z bardziej obiektywną oceną wyników na podstawie ośmiu „filarów miękkiej siły”. Są to biznes i handel, zarządzanie, stosunki międzynarodowe, kultura i dziedzictwo, media i komunikacja, edukacja i nauka, ludzie i wartości oraz zrównoważona przyszłość. W sumie do oceny atrakcyjności międzynarodowej każdego kraju wykorzystuje się 40 różnych wskaźników.^[4]

W 2023 r. badaniu poddano 193 państwa i w indeksie ogłoszonym w marcu 2024 r. na pierwszym miejscu jak zwykle uplasowały się Stany Zjednoczone Ameryki, na drugim Wielka Brytania, ale na trzecie (z piątego) awansowały Chiny. Na czwartym miejscu znajduje się Japonia, Korea Południowa na piętnastym miejscu.^[5] Inne państwa azjatyckie, łącznie z Koreą Północną, pną się powoli w górę w rankingu szeroko pojętej atrakcyjności.

Kraje azjatyckie dysponują imponującym potencjałem zasobów miękkiej siły. Sztuka, moda i kuchnia starożytnych kultur Azji od wieków wywierają silny wpływ na inne części świata, mimo, iż był okres zastoju, o ile nie upadku, gdy państwa azjatyckie pozostały daleko w tyle za rewolucją przemysłową na Zachodzie, co osłabiło ich znaczenie i oddziaływanie.^[6] W latach pięćdziesiątych Azja kojarzona była raczej z biedą i głodem, zaś w dekadę później niektórzy przedstawiciele państw zachodnich przeżywali polityczną fascynację przywódcami azjatyckimi łącznie z Mao Tse Tungiem.^[7]

Cool Japan

Pierwszym azjatyckim krajem, który stał się równie nowoczesny co państwa zachodnie była Japonia, pozostając równocześnie wierna swojej wyjątkowej kulturze. Japonia nie tylko stała się krajem bogatym, także atrakcyjnym dla obcokrajowców i liczącym się w gospodarce światowej. Państwo to ma większy potencjał zasobów miękkiej siły niż jakikolwiek inny kraj azjatycki.^[8] Tą soft power jest unikatowa japońska kultura i sztuka, charakterystyczne tylko dla tego państwa i z nim kojarzone. Chociaż bowiem wielu myśląc o Japonii widzi gejsze w kimonach, samurajów popełniających seppuku, zawodników sumo czy szogunów, to współczesną siłą kraju Kwitnącej Wiśni jest manga, anime i cosplay. Rząd japoński, który od zawsze promował tzw. kulturę wysoką swojego kraju, w pewnym momencie dostrzegł potencjał w popkulturze i postawił na świadome wspieranie tych obszarów działalności twórczej, która niekoniecznie postrzegana była na Zachodzie jako wartościowa, choć równocześnie cieszy się dużą popularnością nie tylko wśród młodzieży.

Istotnym momentem był rok 2006, uznawany za nieoficjalne rozpoczęcie kampanii Cool Japan, skierowanej do obcokrajowców, która została obmyślona, by zdobyć sympatię dla tego państwa. Kampania obejmowała wszystkie aspekty kultury japońskiej od produktów subkulturowych, takich jak manga i anime, po tradycyjne dziedzictwo kulturowe, ale zachęcała także Japończyków do dobrowolnej, szeroko rozumianej kreatywności w ramach społeczności międzynarodowej.  W ostatnim czasie początkowe założenia polityki Cool Japan zostały nieco zmodyfikowane i misja została sformułowana jako „Uczynienie Japonii krajem oferującym kreatywne rozwiązania światowych wyzwań”.^[9]

Katarzyna Grzybczyk

wszystkie publikacje autorki w księgarni Profinfo.pl

Koreańska fala – Hallyu

Drugim państwem, które podjęło decyzję o wykorzystaniu soft power opartej na własności intelektualnej w celu budowania swojego wizerunku jest Korea Południowa. Państwo to, wielokrotnie boleśnie doświadczane różnymi nieszczęściami^[10], ostatecznie postawiło na rozwój technologiczny i kulturalny, wybierając tę ścieżkę do zaistnienia na arenie międzynarodowej. Określenia „koreańska fala” lub inaczej Hallyu, pojawiły się po raz pierwszy pod koniec lat 90-tych XX wieku w związku z rosnącą popularnością południowokoreańskich dramatów telewizyjnych i muzyki popularnej w krajach azjatyckich, takich jak Chiny czy Japonia. Określenie „Korean Wave” odnosi się do szybkiego rozprzestrzeniania się kultury koreańskiej w Azji i na całym świecie, od 2010 r. obejmuje coraz to nowe obszary, takie jak kino, gry, kosmetyki, jedzenie itp.^[11]  W ostatnich latach Korea skupiła na sobie uwagę na całym świecie dzięki sukcesom grup K-pop, takich jak BTS i Blackpink, filmowi Parasite i serialowi Squid Game na platformie Netflix. Nastąpił wzrost zainteresowania kulturą Korei Południowej, podczas którego słuchanie muzyki K-pop oraz oglądanie filmów i dramatów wywołało dodatkowe zainteresowanie koreańską kuchnią, modą, urodą i tak dalej.^[12]

Wydaje się, że to, co odróżnia koreańską soft power od innych, to przede wszystkim rola i nastawienie państwa, które w różnych momentach potrafiło dostrzec możliwości tkwiące w określonych wydarzeniach/działaniach i je wspierać tak finansowo, jak i legislacyjnie. Tak było z k-popem, k-dramą czy e-sportem. We wszystkich tych obszarach ustawodawstwo koreańskie z jednej strony zmierza do wzmocnienia jakieś działalności, z drugiej strony reguluje ją w sposób kompleksowy, mając na celu nie tylko korzyści płynące z zainteresowania odbiorców, ale też ochronę swoich obywateli.

Soft power w wydaniu chińskim

Problematyka chińskiej soft power zdaje się być dużo bardziej skomplikowana, aniżeli innych państw azjatyckich. Z jednej strony zarzuca się Chinom stosowanie „hard power”, twardej siły, w celu nakłaniania innych państw do działania lub powstrzymania się od działania w sposób preferowany przez Pekin.^[13] Z drugiej strony Chiny prowadzą świadomą politykę opartą na wykorzystywaniu soft power, promując na arenie światowej chińską kulturę i wartości oraz pomagając krajom biedniejszym np. swoimi inwestycjami.^[14] Soft power w wydaniu chińskim polega np. na tworzeniu Instytutów Konfucjusza w Stanach Zjednoczonych i państwach europejskich, z zadeklarowaną misją promowania nauki języka chińskiego i kultury chińskiej, przedstawiając się jako coś w rodzaju Alliance Française lub niemieckiego Instytutu Goethego.^[15] Promuje się za granicami określonych twórców, sportowców czy wydarzenia, a także chińskie produkty. Jednak najbardziej charakterystycznym i najmniej kontrowersyjnym elementem chińskiej soft power jest „dyplomacja pandy”^[16] pomagająca Chinom od 70 lat w kreowaniu przyjaznego wizerunku w ogrodach zoologicznych na całym świecie.^[17] Oraz od niedawna – TikTok, najbardziej spektakularna chińska aplikacja.

Prognozy na przyszłość

Coraz częściej podnosi się, że chociaż mocarstwa zachodnie nadal cieszą się powszechnym uznaniem i dominują pod względem atrakcyjności i soft power, to widoczny jest stopniowy proces wzrostu potencjału państw azjatyckich. Na horyzoncie widać moment, w którym nie tylko największe, ale także średnie państwa z regionu będą równie wysoko cenione jak ich zachodnie odpowiedniki, a być może nawet je zastąpią. Wskazuje się, że pomimo burzliwych czasów naznaczonych twardą siłą, miękka siła jest tak samo istotna jak zawsze.^[18]

Odbicie państw azjatyckich oznacza początek zmiany równowagi sił gospodarczych na świecie i pewnej erozji politycznej dominacji Zachodu. Prawdopodobnie przyszłość będzie kształtowana w dużej mierze przez sposób, w jaki Azja wykorzysta swoje szanse i zareaguje na globalne wyzwania. Prognozuje się, że ​​około roku 2050, sto lat po zakończeniu rządów kolonialnych, Azja będzie odpowiadać za ponad połowę światowych dochodów i będzie domem dla ponad połowy ludzi na Ziemi. A to oznacza przejęcie narracji nie tylko w gospodarce, ale także polityce i kulturze.^[19]

Warto zatem z uwagą śledzić azjatyckie działania i trendy, gdyż za chwilę, to one mogą zdominować świat i kształtować społeczeństwa także zachodnie, tak jak to czyni TikTok. Aby zrozumieć, co się wydarzyło w Azji na przestrzeni ostatnich lat i jaką rolę odegrała własność intelektualna w sukcesie regionu można przeczytać w książce „Azjatycki soft power a własność intelektualna” mojego autorstwa. Jak zwykle różowej, jak zwykle z obrazkami. 

---

---

[1] J. Nye, Soft power: the origins and political progress of a concept. Palgrave Communications 2017, Nr. 3, https://www.nature.com/articles/palcomms20178
[2] Soft Power: The Means to Success in World Politics, https://wcfia.harvard.edu/publications/soft-power-means-success-world-politics
[3] N. Otmazgin, A Taiwanese soft power?, Taiwan Insight  16.04.2021, https://taiwaninsight.org/2021/04/16/a-taiwanese-soft-power/ ; tenże, A Taiwanese Soft Power? Contesting Visions of Democracy and Culture, International Journal of Taiwan Studies 12.12.2022, https://brill.com/view/journals/ijts/aop/article-10.1163-24688800-20221285/article-10.1163-24688800-20221285.xml
[4] D. Carminati,  The Post-Pandemic State of Soft Power in Asia, The Diplomat 14.03.2023, https://thediplomat.com/2023/03/the-post-pandemic-state-of-soft-power-in-asia/
[5] Polska w tym rankingu znajduje się na 33 miejscu https://static.brandirectory.com/reports/brand-finance-soft-power-index-2024-digital.pdf
[6] D. Nayyar, How Asia transformed from the poorest continent in the world into a global economic powerhouse, The conversation 17.10.2019, https://theconversation.com/how-asia-transformed-from-the-poorest-continent-in-the-world-into-a-global-economic-powerhouse-123729
[7] H. Di, The Most Respected Enemy: Mao Zedong’s Perception of the United States, The China Quarterly 1994, no. 137, s.144–58, https://www.jstor.org/stable/655690
[8] J. S. Nye, Soft Power Matters in Asia, The Japan Times 5.12.2005, https://www.belfercenter.org/publication/soft-power-matters-asia
[9] COOL JAPAN PROPOSAL. Cool Japan Movement Promotion Council, s. 3, https://www.cao.go.jp/cool_japan/english/pdf/published_document3.pdf
[10] Do 1910 r. Korea była królestwem o charakterze bardzo feudalnym. XX wiek przyniósł jednak długą i szybką serią katastrofalnych wydarzeń, w tym japońskich rządów kolonialnych (1910-45);  drugą wojnę i  zimną wojnę, w wyniku których Korea została arbitralnie podzielona (północ znajdowała się pod zwierzchnictwem Związku Radzieckiego, a południe Ameryki); wojnę koreańską (1950-53) i wreszcie dyktaturę wojskową. Ponieważ nie osiągnięto jeszcze żadnego traktatu pokojowego, Korea Północna i Południowa formalnie pozostają obecnie w stanie wojny. The hallyu origin story, https://www.vam.ac.uk/articles/the-hallyu-origin-story
[11] A. Ivester, The National Atlas of Korea. Comprehensive Edition 2022, http://nationalatlas.ngii.go.kr/pages/page_3105.php
[12] M. Kim, The Growth of South Korean Soft Power and Its Geopolitical Implications, Journal of Indo-Pacific Affairs 31.10.2022, https://www.airuniversity.af.edu/JIPA/Display/Article/3212634/the-growth-of-south-korean-soft-power-and-its-geopolitical-implications/
[13] Na temat hard power, jej współczesnego znaczenia dla Stanów Zjednoczonych oraz jej stosunku do soft power, zob. R. D. Kaplan, The Virtues of Hard Power, Forbes 22.05. 2013 r., https://www.forbes.com/sites/stratfor/2013/05/22/the-virtues-of-hard-power/#2dc3f02f18f5
[14] J. Jakóbowski, Chińskie zagraniczne inwestycje bezpośrednie w ramach „16+1”: strategia, instytucje, rezultaty, OSW 3.12.2015, https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/komentarze-osw/2015-12-03/chinskie-zagraniczne-inwestycje-bezposrednie-w-ramach-161
[15] J. deLisle, Foreign Policy through Other Means: Hard Power, Soft Power, and China’s Turn to Political Warfare to Influence the United States, Orbis 2020, 64(2), s. 174-206,  https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7102532/
[16] Praktyka dyplomatyczna polegająca na wysyłaniu rzadkich zwierząt żyjących wyłącznie w jednym kraju do innych krajów nie jest wyłącznie chińskim pomysłem. Rząd mongolski ma również tradycję obdarowywania końmi wizytujących dygnitarzy. Inne rzadkie zwierzęta wykorzystywane jako prezenty dyplomatyczne to na przykład para żółwi olbrzymich Aldabra od rządu Seszeli do rządu chińskiego w 2010 r., para  filipińskich orłów  od rządu filipińskiego dla rządu singapurskiego w 2019 r. oraz pięć chińskich jesiotrów dla Hongkongu w 2018 r. T. Tang, Political Anthropology: China’s Panda Diplomacy as a Strategy in Foreign Relations, 30.06.2023,   https://www.yoair.com/blog/political-anthropology-chinas-panda-diplomacy-as-a-strategy-in-foreign-relations/
[17] L. Xiaochen, The Wild and Wooly History of China’s Panda Diplomacy, 20.11.2022, https://www.sixthtone.com/news/1011656
[18] D. Carminati,  The Post-Pandemic State…, https://thediplomat.com/2023/03/the-post-pandemic-state-of-soft-power-in-asia/
[19] D. Nayyar, How Asia transformed…, https://theconversation.com/how-asia-transformed-from-the-poorest-continent-in-the-world-into-a-global-economic-powerhouse-123729