Analiza Transakcyjna. Poznaj podstawy skutecznej komunikacji

Analiza Transakcyjna jest koncepcją dotyczącą interakcji międzyludzkich pojawiających się w komunikacji, a także funkcjonuje ona bardzo często w negocjacjach. Interakcje transakcyjne stanowią podstawową jednostkę w relacjach interpersonalnych, a więc podczas wymiany słów, gestów, mimiki czy zachowań. Skuteczna komunikacja ma ogromny wpływ na poprawne relacje z otaczającymi nas ludźmi. Taka umiejętność jest również niezwykle przydatna w życiu zawodowym, ponieważ pozwala wynieść kontakty ze współpracownikami na jeszcze wyższy poziom.

Czym jest Analiza Transakcyjna?

Analiza Transakcyjna (AT) to psychologiczna koncepcja stosunków międzyludzkich stworzona przez Erica Bernea. Transakcja, w tym kontekście, to swobodna wymiana werbalna i niewerbalna między dwiema osobami. Koncepcja analizy transakcyjnej pozwala zrozumieć i wyjaśnić w sposób transparentny dla każdego przyczyny oraz mechanizmy powstawania konfliktów między ludźmi.

Analiza Transakcyjna związana jest z analizą gier psychologicznych, będących zbiorem transakcji powtarzanych w celu przeżycia emocji i osiągnięcia danego wyniku w sytuacji interakcyjnej.

Gry psychologiczne wychodzące z jednego z poziomów „Ja” przebiegają najczęściej w podobny, powtarzalny sposób u konkretnego człowieka, prowadząc do konkretnej korzyści psychicznej z kontaktów z innymi ludźmi. Korzyścią tą są właśnie emocje.

“13 wzorców dobrej komunikacji i relacji. Analiza transakcyjna w praktyce” autorstwa Moniki Dawid-Sawickiej oraz Elżbiety Stelmach

Gry stanowią jednak element większego konstruktu, czyli skryptów będących scenariuszami życia czy planów życiowych, które zazwyczaj kształtują się i mają swoje podłoże w dzieciństwie na nieświadomym poziomie i wpajane są przez rodziców posiadających własne skrypty.

Skrypty mają postać – zwycięzcy, pół-zwycięzcy oraz przegranego. Konkretny skrypt kieruje zachowaniem danego człowieka w najważniejszych dla niego sferach życia oraz podczas podejmowania przez niego najistotniejszych decyzji. Człowiek często prowadzony jest przez skrypt tak, że spełnia zaplanowany wcześniej scenariusz życiowy.

Znajomość podstaw Analizy Transakcyjnej przydaje się szczególnie w takich obszarach, jak:

trudne rozmowy
praca z motywacją
praca z przekonaniami
rozwiązywanie powtarzających się problemów
rozwiązywanie konfliktów

Podział Analizy Transakcyjnej

Analiza struktury osobowości – pozwala zrozumieć, co dzieje się w człowieku.
Analiza transakcji – umożliwia zrozumienie relacji międzyosobowych.
Analiza gier – pozwala wyjaśnić ukryte, negatywne uczucia w stosunkach międzyludzkich.
Analiza skryptu życiowego – umożliwia zrozumienie “scenariusza życia”, według którego człowiek postępuje w życiu.

3 stany „Ja”

Podstawą Analizy Transakcyjnej są stany „Ja”, czyli sfera, podczas której w konkretnym momencie każdy człowiek myśli, czuje i zachowuje się jak:

swój rodzic/e (stan Ja – Rodzic)
wtedy, gdy był/a dzieckiem (stan Ja – Dziecko)
dorosły, który jest świadomy tego, gdzie jest, co myśli i czuje (stan Ja – Dorosły)

Ego człowieka przybierając rolę rodzica, najczęściej automatycznie kopiuje zachowania rodziców z przekonaniem, że właśnie takie postępowanie jest prawidłowe. Stan dorosłego charakteryzuje się racjonalnym podejściem i oceną tego, co tu i teraz. Z kolei stan dziecko to powrót do najmłodszych lat, zabawy oraz infantylności. Każdy z wymienionych stanów cechuje charakterystyczna mowa ciała oraz inne symptomy, jak np. tembr głosu czy tempo mówienia.

Niektóre osoby mają tendencję do wchodzenia w relacje z pozycji jednego z trzech poniższych stanów „Ja”.

Rodzic – objawia się najczęściej w sytuacjach przymusowych, działa automatycznie i nieświadomie. Może to być rodzic krytyczny lub wspierający. Rodzic krytyczny jest odpowiedzialny za nakazywanie, karanie, moralizację oraz porządek. Z kolei rodzic wspierający – pociesza, pomaga, wspiera i rozumie.
Dorosły – cechuje się analitycznym i rozsądnym podejściem, a także obiektywną oceną rzeczywistości. Jest ponadto rzeczowy, wymienia się informacjami, natomiast nie unosi się emocjami. Jest świadomy w swych działaniach. Niekiedy ocenia tryb rodzica lub dziecka, i jest w stanie nad nimi zapanować.
Dziecko – to dziecko naturalne lub dziecko dostosowane. Dziecko naturalne jest spontaniczne, swobodnie wyraża emocje, płacze, śmieje się, krzyczy. Dziecko dostosowane to uległość, wycofywanie, brak wychodzenia z inicjatywą, stawianie potrzeb innych ponad własne.

Analiza Transakcyjna mówi nam o stosunku do samego siebie i do innych, który przyjmuje postać relacji:

Ja jestem OK i ty jesteś OK.
Ja jestem OK, ale ty nie jesteś OK.
Ja nie jestem OK, ale ty jesteś OK.
Ja nie jestem OK i ty też nie jesteś OK.

Komunikacje komplementarne, skrzyżowane i ukryte

Transakcje można podzielić na komplementarne, skrzyżowane oraz ukryte. W transakcjach komplementarnych (równoległych) zachodzi wymiana uzupełniająca się podczas rozmowy ze sobą tych samych stanów „Ja” (np. dorosły z dorosłym, dziecko z dzieckiem). Jest to komunikacja pozwalająca na porozumienie oraz kontynuację interakcji na skutek przyjęcie tych samych trybów przez interlokutorów.

Transakcja skrzyżowana utrudnia zrozumienie i może prowadzić do przerwania komunikacji, a nawet do konfliktu. W tej komunikacji obydwie strony przyjmują zupełnie inne tryby i zwracają się do innego trybu rozmówcy (np. osoba nr 1-dorosły mówi do osoby nr 2-dorosłego, podczas gdy osoba nr 2 przyjmuje postawę dziecka i mówi do osoby nr 1-rodzica).

Transakcje ukryte mają miejsce wtedy, gdy dwie osoby pozornie przyjmują jedną z trzech postaw „Ja”, jednak pod nią kryją się jeszcze inne przybrane postawy. Właśnie transakcje ukryte są podstawą do gier psychologicznych (które przekształcają się w skrypty), o czym pisaliśmy już wyżej.