Wykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
Część pierwsza
ZAGADNIENIA OGÓLNE
Rozdział 1. Zagadnienia wprowadzające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
1.1. Środowisko i jego zagrożenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
1.2. Ochrona środowiska – od działań incydentalnych do polityki środowiskowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
1.3. Ochrona środowiska jako zadanie państwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
1.4. Prawo w ochronie środowiska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
1.5. Normy administracyjnoprawne w ochronie środowiska . . . . . . . . . . . . . . . . 44
1.6. System przepisów prawa ochrony środowiska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
1.7. Podstawowe założenia aktualnego systemu prawa ochrony środowiska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
1.7.1. Zakres regulacji i rola ustawy ogólnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
1.7.2. Przepisy ogólne Prawa ochrony środowiska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
1.7.3. Ustawa wprowadzająca i inne akty nowego systemu . . . . . . . . . . . . . 49
1.8. Ochrona środowiska w prawie unijnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
1.8.1. Podstawy prawne kompetencji Unii Europejskiej w dziedzinie ochrony środowiska . . . . . . . . . . 50
1.8.2. Zasady polityki w dziedzinie ochrony środowiska . . . . . . . . . . . . . . . 52
1.8.3. Ustawodawstwo wtórne jako podstawowe źródło prawa ochrony środowiska . . . . . . . . . . . . . 53
1.8.4. Dokumenty programowe – akty paraprawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
1.9. Sprawiedliwość ekologiczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
Rozdział 2. Zasady ogólne prawa ochrony środowiska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
2.1. Koncepcje zasad ogólnych w prawie polskim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
2.2. Zasady ogólne w prawie ochrony środowiska – poglądy doktryny . . . . . . 61
2.3. Zasady prawa ochrony środowiska wynikające z przepisów Konstytucji RP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
2.4. Zasady ogólne w regulacjach ustawowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
2.4.1. Uwagi wprowadzające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
2.4.2. Zasada zrównoważonego rozwoju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
2.4.3. Zasada kompleksowości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
2.4.4. Zasada prewencji i zasada przezorności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
2.4.5. Zasada przezorności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
2.4.6. Zasada odpowiedzialności sprawcy – „zanieczyszczający płaci” . . . . 78
2.4.7. Zasada integracji wymagań ochrony środowiska w politykach, planach i programach . . . . . . . . 83
2.4.8. Zasada dostępu do informacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
2.4.9. Zasada partycypacji publicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
2.4.10. Zasada ujednolicania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
2.5. Zasada subsydiarności w prawie ochrony środowiska . . . . . . . . . . . . . . . . 94
2.5.1. Założenia ogólne zasady subsydiarności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
2.5.2. Ochrona środowiska a zasada subsydiarności w prawie unijnym . . . 95
Rozdział 3. Zarządzanie sprawami ochrony środowiska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
3.1. Zarządzanie sprawami ochrony środowiska w świetle dokumentów prawa międzynarodowego . . . . . . . . 97
3.2. Rodzaje zadań administracji w dziedzinie ochrony środowiska . . . . . . . . 101
3.3. Zadania organizatorskie i bezpośrednio wykonawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
3.3.1. Krajowe i lokalne planowanie strategiczne w ochronie środowiska . . . . . . . . . . 103
3.3.2. Zadania własne samorządu terytorialnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
3.3.3. Zadania związane z gospodarowaniem przestrzenią . . . . . . . . . . . . 106
3.3.4. Inne formy organizatorskiego działania organów lokalnych . . . . . 107
3.4. Podział kompetencji w zakresie zadań zobowiązująco-reglamentacyjnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
3.5. Podział kompetencji w zakresie zadań nadzorczo-kontrolnych . . . . . . . . . 111
3.5.1. Zadania nadzorczo-kontrolne wykonywane przez administrację ogólną . . . . . . . . . . . . 111
3.5.2. Zadania wykonywane przez organy Inspekcji Ochrony Środowiska . . . . . . . . . . 113
3.5.2.1. Zakres zadań Inspekcji Ochrony Środowiska . . . . . . . . . . . 113
3.5.2.2. Uprawnienia kontrolne i nadzorcze Inspekcji Ochrony Środowiska . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
3.5.3. Inspekcja a organy samorządu terytorialnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
3.5.4. Państwowy monitoring środowiska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
3.6. Dyrektorzy ochrony środowiska jako organy administracji rządowej w zakresie spraw ochrony środowiska . . . 117
3.7. Zarządzanie środowiskowe w przedsiębiorstwie – system EMAS . . . . . . . 119
3.7.1. Uwagi wprowadzające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
3.7.2. System ekozarządzania i audytu EMAS w prawie unijnym . . . . . . 121
3.7.3. Wdrożenie wymagań systemu ekozarządzania i audytu EMAS w polskim prawie wewnętrznym . . . . . . . . . 126
Rozdział 4. Procedury ocen oddziaływania na środowisko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
4.1. Założenia ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
4.2. Procedura oceny strategicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
4.2.1. Zakres obowiązku przeprowadzenia procedury . . . . . . . . . . . . . . . . 136
4.2.2. Przebieg procedury oceny strategicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
4.3. System procedur oceny indywidualnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
4.3.1. Pojęcie przedsięwzięcia i kategorie przedsięwzięć . . . . . . . . . . . . . . 141
4.3.2. Typy procedur oceny indywidualnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
4.3.3. Cele prowadzenia procedur oceny indywidualnej . . . . . . . . . . . . . . 145
4.4. Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach i procedura oceny podstawowej . . . . . . . . . . . . . . . 146
4.4.1. Zakres obowiązku uzyskania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach . . . . . . . . . . . . . . . . 146
4.4.2. Właściwość organów w zakresie wydawania decyzji środowiskowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
4.4.3. Postępowanie w sprawie wydania decyzji środowiskowej . . . . . . . . 153
4.4.4. Procedura oceny podstawowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
4.4.5. Ustalenie treści decyzji środowiskowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162
4.4.6. Nadzór nad prawidłowością decyzji środowiskowych . . . . . . . . . . . 165
4.4.7. Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko . . . . . . . . 168
4.5. Procedura oceny uzupełniającej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
4.6. Procedura oceny „naturowej” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
4.7. Procedury oceny transgranicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
4.7.1. Zakres obowiązku przeprowadzenia postępowań transgranicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
4.7.2. Postępowanie transgraniczne dotyczące przedsięwzięć . . . . . . . . . . 179
4.7.3. Postępowanie transgraniczne dotyczące projektowanych dokumentów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
4.7.4. Postępowanie transgraniczne dotyczące skutków pochodzących z innego państwa . . . . . . . . . . . . . . 181
4.8. Przeglądy ekologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182
Rozdział 5. Dostęp do informacji i partycypacja publiczna w ochronie środowiska . . . . . 184
5.1. Dostęp do informacji o środowisku i jego ochronie . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
5.1.1. Prawo do informacji o środowisku w prawie unijnym i wewnętrznym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
5.1.2. Tryby udostępniania informacji o środowisku i jego ochronie . . . 186
5.1.2.1. Upowszechnianie informacji o środowisku . . . . . . . . . . . . 186
5.1.2.2. Dostęp do informacji o środowisku na wniosek . . . . . . . . 187
5.1.3. Odmowa udostępnienia informacji o środowisku i jego ochronie . . . 188
5.1.4. Opłaty za dostęp do informacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
5.2. Udział społeczeństwa w podejmowaniu rozstrzygnięć związanych z ochroną środowiska . . . . . . . . . . 194
5.2.1. Prawo składania uwag i wniosków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194
5.2.2. Obowiązki organów administracji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
5.2.3. Udział organizacji ekologicznych w postępowaniach związanych z udziałem społeczeństwa . . . . . . . 196
Rozdział 6. Instrumenty finansowoprawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
6.1. Instrumenty fi nansowoprawne w systemie przepisów ochrony środowiska . . . . . . . 200
6.2. Opłaty za korzystanie ze środowiska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
6.2.1. Teoretyczne założenia systemu opłat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
6.2.2. Opłaty przewidywane przez Prawo ochrony środowiska . . . . . . . . 203
6.2.3. Opłaty związane z ochroną powierzchni i zasobów wnętrza ziemi . . . . . . . . . . . . . . . . . 205
6.2.4. Opłaty przewidywane przepisami ustawy o ochronie przyrody . . . . 206
6.2.5. Opłaty przewidywane przepisami ustawy Prawo wodne z 2017 r. . . . 208
6.3. Administracyjne sankcje fi nansowe za naruszanie zasad korzystania z zasobów środowiska . . . . . . 209
6.3.1. Ogólne założenia systemu sankcji finansowych. Odraczanie i umarzanie kar i opłat . . . . . . . . . . 209
6.3.2. Opłaty podwyższone . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211
6.3.3. Administracyjne kary pieniężne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
6.3.3.1. Uwagi wprowadzające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
6.3.3.2. Kary nakładane na podstawie przepisów Prawa ochrony środowiska . . . . . . . . . . . . . . . 214
6.3.3.3. Kary pieniężne przewidywane przepisami ustawy o ochronie przyrody . . . . . . . . 216
6.3.3.4. Administracyjne kary pieniężne o charakterze „widełkowym” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218
6.3.3.5. Administracyjne kary pieniężne w ustawie o odpadach . . . 218
6.3.4. Opłata produktowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220
6.4. Fundusze celowe w ochronie środowiska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
6.4.1. Założenia ogólne systemu funduszowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
6.4.2. Przychody funduszy środowiskowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
6.4.3. Formy prawne fi nansowania zadań przez fundusze środowiskowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
6.4.4. Organizacja funduszy środowiskowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
6.5. Różnicowanie stawek podatków i innych danin publicznych służące osiąganiu celów ochrony środowiska . . . . . 225
Rozdział 7. Odpowiedzialność prawna w ochronie środowiska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227
7.1. Uwagi wprowadzające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227
7.2. Odpowiedzialność cywilna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227
7.2.1. Założenia ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227
7.2.2. Przepisy Kodeksu cywilnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229
7.2.3. Prawo ochrony środowiska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
7.2.4. Ustawy szczególne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
7.2.5. Konwencja z Lugano z 1993 r. o odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone działalnością niebezpieczną dla środowiska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233
7.3. Odpowiedzialność karna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234
7.3.1. Założenia ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234
7.3.2. Przestępstwa przeciw środowisku w Kodeksie karnym . . . . . . . . . . 235
7.3.3. Przestępstwa przeciw środowisku w ustawach szczególnych . . . . . 239
7.3.4. Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241
7.3.5. Odpowiedzialność karna w ochronie środowiska w przepisach prawa międzynarodowego i unijnego . . . . . . 244
7.4. Odpowiedzialność administracyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246
7.4.1. Założenia ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246
7.4.2. Sankcyjne decyzje zobowiązujące . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248
7.4.3. Sankcyjne decyzje wstrzymujące . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250
7.4.3.1. Uwagi wprowadzające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250
7.4.3.2. Wstrzymanie działalności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252
7.4.3.3. Wstrzymanie użytkowania instalacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
7.5. Odpowiedzialność z tytułu zapobiegania i naprawiania szkód w środowisku . . . . . . . . . . 257
Część druga
REGULACJE SEKTOROWE
Rozdział 8. Ochrona jakości środowiska i prawo emisyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263
8.1. Ogólne założenia regulacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263
8.2. Ochrona jakości zasobów środowiska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264
8.2.1. Ustalanie wymagań dotyczących jakości środowiska . . . . . . . . . . . . 264
8.2.2. Programy naprawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265
8.3. Ochrona przed zanieczyszczeniami – wymagania o charakterze ogólnym . . . . . . . 267
8.3.1. Zakres prawnej ochrony środowiska przed zanieczyszczeniem . . . 267
8.3.2. Ochrona przed zanieczyszczeniem – wymagania dotyczące instalacji . . . . . . . . . . . . . . . 269
8.3.3. Obszar ograniczonego użytkowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271
8.3.4. Strefy przemysłowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274
8.3.5. Standardy emisyjne z instalacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275
8.3.6. Ochrona przed zanieczyszczeniem – wymagania dotyczące substancji i produktów . . . . . . . . . . . . 276
8.3.7. Ochrona przed zanieczyszczeniem – obowiązki zarządzających źródłami liniowymi i rozproszonymi . . . . . . 277
8.4. Pozwolenia emisyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278
8.4.1. Ogólne założenia systemu decyzji reglamentujących korzystanie ze środowiska . . . . . . . . 278
8.4.2. Charakter prawny pozwolenia emisyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280
8.4.3. Warunki wydania pozwolenia emisyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283
8.4.4. Treść pozwolenia emisyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286
8.4.5. Wygaśnięcie, cofnięcie i ograniczenie pozwolenia . . . . . . . . . . . . . . 287
8.5. Pozwolenia zintegrowane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290
8.5.1. Pozwolenie zintegrowane jako pozwolenie emisyjne . . . . . . . . . . . . 290
8.5.2. Koncepcja najlepszych dostępnych technik a treść pozwolenia zintegrowanego . . . . . . . . . 292
8.5.3. Inne odrębności pozwoleń zintegrowanych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293
8.6. Obowiązek prowadzenia pomiarów emisji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297
Rozdział 9. Ochrona powietrza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298
9.1. Uwagi wprowadzające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298
9.2. Ochrona powietrza w prawie międzynarodowym i unijnym . . . . . . . . . . . 298
9.2.1. Konwencja genewska wraz z protokołami dodatkowymi . . . . . . . . 298
9.2.2. Konwencja wiedeńska w sprawie ochrony warstwy ozonowej. Protokół montrealski wraz z poprawkami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300
9.2.3. Konwencja klimatyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301
9.2.4. Ochrona powietrza w prawie unijnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304
9.3. Ochrona jakości powietrza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307
9.3.1. Standardy jakości powietrza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307
9.3.2. Badanie przestrzegania standardów jakości środowiska . . . . . . . . . 311
9.3.3. Prawne konsekwencje naruszenia standardów jakości powietrza . . . . . . . . . . . . . 313
9.3.4. Wartości odniesienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316
9.4. Ustalanie dopuszczalnych poziomów emisji do powietrza . . . . . . . . . . . . . 316
9.4.1. Standardy emisyjne z instalacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316
9.4.2. Pozwolenia na emisję gazów i pyłów do powietrza . . . . . . . . . . . . . 317
9.4.3. Obowiązek prowadzenia pomiarów emisji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319
9.5. Ochrona warstwy ozonowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 320
9.5.1. Uwagi wprowadzające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 320
9.5.2. Podstawowe założenia ochrony warstwy ozonowej według przepisów rozporządzenia 1005/2009 . . . . . . 320
9.5.3. Regulacje prawa wewnętrznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323
9.6. Obrót uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych . . . . . . . . . . . . . . . . 329
9.6.1. Założenia i źródła regulacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329
9.6.2. System handlu uprawnieniami do emisji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330
9.6.3. Zakres ustawy i jej podstawowe cele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331
9.6.4. Administrowanie systemem i Krajowy rejestr jednostek Kioto i uprawnień do emisji . . . . . . . . 332
9.6.5. Przydział uprawnień do emisji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333
9.6.5.1. Uwagi wprowadzające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333
9.6.5.2. Przydział uprawnień do emisji na produkcję inną niż produkcja energii elektrycznej . . . . . . . . . . . . . . . 334
9.6.5.3. Przydział uprawnień do emisji operatorom statków powietrznych . . . . . . . . . . . . . . 335
9.6.5.4. Przydział uprawnień do emisji w okresie rozliczeniowym 2013–2020 dla instalacji wytwarzających energię elektryczną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337
9.6.6. Monitorowanie, raportowanie i rozliczanie emisji gazów cieplarnianych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338
9.6.7. Zezwolenia na emisję gazów cieplarnianych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339
9.6.8. Handel uprawnieniami do emisji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 340
9.6.9. Sankcje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341
9.7. Odnawialne źródła energii w systemie prawnej ochrony powietrza i innych elementów środowiska . . . . . . . . . 342
9.7.1. Założenia regulacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342
9.7.2. Odnawialne źródła energii w przepisach Unii Europejskiej . . . . . . 343
9.7.3. Odnawialne źródła energii w przepisach krajowych . . . . . . . . . . . . 355
9.7.4. Agencja Energii Odnawialnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363
9.8. Ochrona przed hałasem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 364
9.8.1. Standardy imisyjne w ochronie przez hałasem . . . . . . . . . . . . . . . . . 364
9.8.2. Badanie przestrzegania wymagań imisyjnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365
9.8.3. Ustalanie dopuszczalnej emisji hałasu i pomiary hałasu . . . . . . . . . 366
9.9. Ochrona przed polami elektromagnetycznymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367
Rozdział 10. Zapobieganie skutkom poważnych awarii i ich usuwanie. Postępowanie z substancjami chemicznymi i produktami biobójczymi . . . . . 370
10.1. Uwagi wprowadzające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370
10.2. Regulacje międzynarodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370
10.3. Przeciwdziałanie poważnym awariom w prawie wewnętrznym . . . . . . . 376
10.3.1. Uwagi wprowadzające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 376
10.3.2. Zasady kwalifi kacji instalacji do określonych kategorii zakładów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 379
10.3.3. Zgłoszenie obiektów niebezpiecznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 380
10.3.4. Programy zapobiegania awariom i opracowanie systemu bezpieczeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 382
10.3.5. Raport o bezpieczeństwie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 384
10.3.6. Plany operacyjno-ratownicze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 385
10.3.7. System kontroli i nadzoru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 388
10.4. Postępowanie z substancjami i preparatami chemicznymi . . . . . . . . . . . . 392
10.4.1. Postępowanie z substancjami w prawie międzynarodowym i unijnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 392
10.4.2. Postępowanie z substancjami chemicznymi i ich mieszaninami według przepisów prawa wewnętrznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 395
10.5. Postępowanie z produktami biobójczymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 398
Rozdział 11. Gospodarowanie odpadami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 403
11.1. System przepisów o odpadach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 403
11.2. Zakres przedmiotowy ustawy o odpadach i podstawowe defi nicje . . . . . 408
11.3. Gospodarka odpadami i zasady jej prowadzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 415
11.3.1. Gospodarka odpadami i jej główne elementy . . . . . . . . . . . . . . . . . 415
11.3.2. Zasady ogólne postępowania z odpadami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 419
11.4. Podstawowe obowiązki podmiotów gospodarujących odpadami . . . . . . 425
11.5. Planowanie w gospodarce odpadami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 426
11.6. Reglamentacja postępowania z odpadami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 428
11.6.1. Prawna reglamentacja wytwarzania odpadów . . . . . . . . . . . . . . . 428
11.6.2. Prawna reglamentacja gospodarowania odpadami . . . . . . . . . . . 431
11.6.3. Gospodarowanie odpadami a pozwolenie zintegrowane . . . . . . 435
11.6.4. Magazynowanie odpadów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 436
11.6.5. Reglamentacja świadczenia określonych usług komunalnych . . . 437
11.7. Usuwanie odpadów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 438
11.8. Ewidencja odpadów i baza danych o odpadach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 439
11.9. Prawna regulacja standardów przetwarzania odpadów . . . . . . . . . . . . . . . 440
11.9.1. Uwagi wprowadzające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 440
11.9.2. Mechaniczno-biologiczne przetwarzanie odpadów . . . . . . . . . . . . . . . 440
11.9.3. Składowanie odpadów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 442
11.9.4. Procesy termicznego przekształcania odpadów . . . . . . . . . . . . . 448
11.10. Postępowanie z odpadami opakowaniowymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 449
11.11. Postępowanie z pojazdami samochodowymi wycofanymi z użytku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 458
11.11.1. Uwagi wprowadzające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 458
11.11.2. Regulacje unijne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 458
11.11.3. Ustawa o recyklingu pojazdów samochodowych wycofanych z eksploatacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . 459
11.11.3.1. Uwagi wprowadzające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 459
11.11.3.2. Obowiązki wprowadzających pojazdy . . . . . . . . . . . 460
11.11.3.3. Obowiązki właścicieli pojazdów . . . . . . . . . . . . . . . 462
11.11.3.4. Obowiązki przedsiębiorców prowadzących stacje demontażu . . . . . . . . . . . . . . . 463
11.11.3.5. Obowiązki przedsiębiorców prowadzących punkty zbierania pojazdów . . . . . . . . . . . . . . . 464
11.11.3.6. Obowiązki przedsiębiorców eksploatujących strzępiarki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 466
11.11.3.7. Gwarancje przestrzegania przepisów ustawy . . . . . 466
11.12. Postępowanie ze zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym . . . 467
11.12.1. Postępowanie ze zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym w prawodawstwie unijnym . . . . 467
11.12.2. Postępowanie ze zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym w przepisach prawa polskiego . . . . . 470
11.12.2.1. Uwagi wprowadzające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 470
11.12.2.2. Obowiązki wprowadzającego sprzęt . . . . . . . . . . . . 474
11.12.2.3. Obowiązki użytkowników sprzętu elektrycznego i elektronicznego . . . . . . . . . . . . . . 475
11.12.2.4. Obowiązki zbierających zużyty sprzęt . . . . . . . . . . . 475
11.12.2.5. Obowiązki prowadzących zakłady przetwarzania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 476
11.12.2.6. Obowiązki prowadzących działalność w zakresie recyklingu oraz w zakresie innych niż recykling procesów odzysku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 477
11.12.2.7. Organizacje odzysku sprzętu elektrycznego i elektronicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 477
11.12.2.8. Nadzór i gwarancje przestrzegania przepisów ustawy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 479
11.13. Postępowanie ze zużytymi bateriami i akumulatorami . . . . . . . . . . . . . . 480
11.14. Postępowanie z odpadami wydobywczymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 485
11.15. Postępowanie z odpadami komunalnymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 488
11.15.1. Zakres regulacji w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 488
11.15.2. Systemy postępowania z odpadami komunalnymi . . . . . . . . . 489
11.15.3. Prawa i obowiązki jednostek samorządu terytorialnego w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi . . . . . . . 490
11.15.4. Obowiązki właścicieli nieruchomości w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi . . . . . . . . . . 495
11.15.5. Obowiązki odbierających odpady komunalne . . . . . . . . . . . . . 495
11.16. Transgraniczne przemieszczanie odpadów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 497
11.16.1. Zakres regulacji prawnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 497
11.16.2. Zakres obowiązywania przepisów rozporządzenia 1013/2006 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 497
11.16.3. Stosowanie przepisów aktów prawa Unii Europejskiej dotyczących międzynarodowego obrotu odpadami . . . . . . . . . 499
Rozdział 12. Gospodarowanie wodami śródlądowymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 502
12.1. Podstawowe założenia regulacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 502
12.2. Gospodarowanie wodami w prawie Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . 503
12.2.1. Uwagi wprowadzające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 503
12.2.2. Dyrektywa ramowa w sprawie polityki wodnej Unii . . . . . . . . . . 503
12.2.3. Ochrona wód w dyrektywach szczegółowych . . . . . . . . . . . . . . . . 506
12.3. System zarządzania wodami w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 509
12.3.1. Ogólne założenia tworzenia i funkcjonowania systemu . . . . . . . 509
12.3.2. Ewolucja systemu zarządzania wodami w Polsce . . . . . . . . . . . . . 509
12.3.3. Prawne instrumenty zarządzania wodami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 515
12.4. Własność i prawne formy korzystania z wód . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 516
12.4.1. Własność wód i obowiązki ich właścicieli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 516
12.4.2. Korzystanie z wód . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 517
12.4.2.1. Uwagi wprowadzające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 517
12.4.2.2. Powszechne korzystanie z wód publicznych . . . . . . . . 518
12.4.2.3. Zwykłe korzystanie z wód . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 519
12.4.2.4. Szczególne korzystanie z wód . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 520
12.4.2.5. Usługi wodne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 521
12.5. Planowanie w gospodarowaniu wodami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 523
12.6. Reglamentacja korzystania z wód . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 527
12.7. Ochrona wód przed zanieczyszczeniem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 536
12.7.1. Rozwój ustawodawstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 536
12.7.2. Ochrona jakości wód . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 539
12.7.2.1. Uwagi wprowadzające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 539
12.7.2.2. Ustalenie wymagań jakościowych dla wód . . . . . . . . . . 539
12.7.2.3. Standardy jakości wód . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 543
12.7.2.4. Monitoring jakości wód . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 544
12.8. Prawne instrumenty ochrony wód przed zanieczyszczeniem . . . . . . . . . 544
12.8.1. Uwagi wprowadzające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 544
12.8.2. Standardy emisyjne dotyczące ścieków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 545
12.8.3. Określenie warunków wprowadzania ścieków do wód . . . . . . . . 547
12.8.4. Ochrona wód przed azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 547
12.8.5. Obowiązek instalowania i eksploatowania urządzeń ochronnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 548
12.8.6. Obowiązek uzyskania zgody na odprowadzanie ścieków . . . . . . 550
12.8.7. Obowiązek prowadzenia pomiarów ścieków . . . . . . . . . . . . . . . . . 550
12.8.8. Obszarowa ochrona ujęć i źródeł wody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 552
12.9. Naprawianie szkód powstałych w związku z gospodarowaniem wodami . . . . . . . . . . . . . . . . 553
12.10. Zaopatrzenie w wodę i usuwanie ścieków komunalnych . . . . . . . . . . . . . 554
Rozdział 13. Ochrona wód morskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 560
13.1. Ochrona wód morskich w świetle prawa międzynarodowego . . . . . . . . . 560
13.1.1. Regulacje o charakterze ogólnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 560
13.1.2. Konwencja helsińska z 1974 i 1992 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 569
13.1.3. Konwencja z Montego Bay . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 575
13.1.4. Ochrona morza w aktach prawa pochodnego Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 577
13.2. Ochrona wód morskich w prawie wewnętrznym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 580
13.2.1. Ustawa o obszarach morskich z 1991 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 580
13.2.2. Ustawa o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez statki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 586
13.2.2.1. Zakres obowiązywania przepisów . . . . . . . . . . . . . . . . . 586
13.2.2.2. Obowiązki związane z postępowaniem z odpadami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 588
13.2.2.3. Postępowanie z wodami balastowymi i osadami . . . . . 590
13.2.2.4. Obowiązki informacyjne i sygnalizacyjne . . . . . . . . . . 592
13.2.2.5. Obowiązki organów administracji morskiej . . . . . . . . . 594
13.2.3. Ustawa o bezpieczeństwie morskim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 596
13.2.4. Postępowanie z odpadami pochodzącymi ze statków . . . . . . . . . 596
Rozdział 14. Gospodarowanie zasobami geosfery . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 599
14.1. Ochrona powierzchni ziemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 599
14.1.1. Pojęcie powierzchni ziemi i cel jej ochrony . . . . . . . . . . . . . . . . . 599
14.1.2. Zakres i cel ochrony powierzchni ziemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 602
14.1.3. Instrumenty ochrony powierzchni ziemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 607
14.1.4. Rola organów samorządu terytorialnego w zakresie ochrony powierzchni ziemi . . .. . . . . . . . . . . . . . . . 623
14.1.4.1. Uwagi wprowadzające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 623
14.1.4.2. Zadania powierzone organom samorządu województwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 623
14.1.4.3. Zadania powierzone organom powiatu . . . . . . . . . . . . . 626
14.1.4.4. Zadania powierzone organom gminy . . . . . . . . . . . . . . 631
14.2. Korzystanie z kopalin użytecznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 633
14.2.1. Cele i zakres obowiązywania ustawy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 633
14.2.2. Własność górnicza, użytkowanie górnicze oraz inne uprawnienia górnicze . . . . . . . . . . . . . . . . . 635
14.2.3. Koncesje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 637
14.2.4. Wydobywanie kopalin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 640
14.2.5. Szkody górnicze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 643
14.2.5.1. Pojęcie szkody górniczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 643
14.2.5.2. Przedmiot szkody i jej powstanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . 644
14.2.5.3. Związek przyczynowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 644
14.2.5.4. Naprawianie szkód górniczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 646
14.2.5.5. Sposób naprawienia szkody górniczej . . . . . . . . . . . . . . 647
14.2.5.6. Obowiązek naprawienia szkody górniczej w postaci zaniku wody lub utraty jej przydatności . . . . 649
14.2.5.7. Tryb dochodzenia roszczeń na gruncie Prawa geologicznego i górniczego . . . . . . . . . . . . . . . . . 650
14.2.6. Podziemne składowanie dwutlenku węgla . . . . . . . . . . . . . . . . . . 651
Rozdział 15. Ochrona różnorodności biologicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 652
15.1. Uwagi wprowadzające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 652
15.2. Ochrona przyrody – zagadnienia ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 656
15.3. Ochrona różnorodności biologicznej w prawie międzynarodowym i europejskim . . . . . . . . . . . . . . . 660
15.3.1. Międzynarodowe źródła prawa ochrony różnorodności biologicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 660
15.3.2. Europejskie źródła prawa ochrony różnorodności biologicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 667
15.4. Ewolucja regulacji prawnej w zakresie ochrony różnorodności biologicznej w Polsce . . . . . . . . . . . . 672
15.4.1. Geneza i motywy ochrony przyrody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 672
15.4.2. Rozwój prawnej ochrony przyrody na ziemiach polskich . . . . . 676
15.5. Zasady prawa ochrony przyrody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 691
15.6. Zakres regulacji ustawy o ochronie przyrody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 694
15.6.1. Przedmiotowy zakres regulacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 694
15.6.2. Podmiotowy zakres regulacji – organizacja ochrony przyrody . . . . . . . . . . . . . . . 700
15.7. Instrumenty organizatorskie w ochronie przyrody . . . . . . . . . . . . . . . . . . 706
15.7.1. Podstawowe dokumenty programowe i planistyczne . . . . . . . . . 706
15.7.2. Plany ochrony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 712
15.7.3. Rejestry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 714
15.8. Formy ochrony przyrody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 715
15.8.1. Uwagi wprowadzające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 715
15.8.2. Podział form ochrony przyrody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 716
15.8.3. Ogólne założenia ustanawiania, znoszenia i zmiany granic prawnych formy ochrony przyrody . . . . . . . . . 717
15.8.4. Formy ochrony obszarowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 719
15.8.4.1. Uwagi wprowadzające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 719
15.8.4.2. Park narodowy i rezerwat przyrody . . . . . . . . . . . . . . . 719
15.8.4.3. Park krajobrazowy i obszar chronionego krajobrazu . . . 727
15.8.5. Formy ochrony obiektowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 730
15.8.6. Ochrona gatunkowa i jej formy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 732
15.8.6.1. Idea ochrony gatunkowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 732
15.8.6.2. Zakres ochrony gatunkowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 733
15.8.6.3. Strefy ochrony ostoi i stanowisk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 738
15.8.6.4. Międzynarodowy obrót gatunkami chronionymi . . . . 738
15.8.6.5. Zgłoszenie do rejestru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 740
15.8.6.6. Planowanie w zakresie ochrony gatunkowej . . . . . . . . 741
15.8.6.7. Odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkody wyrządzone przez zwierzęta . . . . . . . . . . 741
15.9. Obszary Natura 2000 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 743
15.10. Ochrona ex situ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 749
15.11. Ochrona powszechna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 756
15.12. Gospodarowanie zasobami i składnikami przyrody . . . . . . . . . . . . . . . . 756
15.13. Ochrona terenów zieleni i zadrzewień . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 759
15.13.1. Zakres ochrony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 759
15.13.2. Reglamentacja usuwania drzew i krzewów . . . . . . . . . . . . . . . . 760
15.14. Prawna ochrona krajobrazu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 763
15.14.1. Krajobraz – pojęcie, rodzaje i funkcje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 763
15.14.2. Ochrona krajobrazu w regulacjach prawnomiędzynarodowych i prawie unijnym . . . . . . . . . . . . . 765
15.14.3. Krajobraz w ujęciu prawnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 767
15.14.4. Miejsce ochrony prawnej krajobrazu w polskim systemie prawnym ochrony środowiska . . . . . . . . . 769
15.14.5. Prawne narzędzia ochrony krajobrazu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 771
15.14.6. Krajobraz jako niematerialne dziedzictwo kulturowe . . . . . . . 775
Rozdział 16. Ochrona użytkowa zasobów biosfery . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 778
16.1. Uwagi wprowadzające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 778
16.2. Korzystanie z zasobów leśnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 778
16.2.1. Zakres regulacji prawnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 778
16.2.2. Gospodarka leśna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 780
16.2.3. Plan urządzenia lasu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 783
16.2.4. Zasady udostępniania lasów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 784
16.2.5. Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe . . . . . . . . . . . . 786
16.2.6. Służba Leśna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 786
16.3. Korzystanie z zasobów zwierzyny łownej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 788
16.3.1. Zakres regulacji prawnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 788
16.3.2. Zasady prowadzenia gospodarki łowieckiej . . . . . . . . . . . . . . . . . 788
16.3.3. Reglamentacja pozyskiwania zwierzyny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 793
16.3.4. Polski Związek Łowiecki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 796
16.3.5. Państwowa Straż Łowiecka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 798
16.3.6. Postępowanie w sprawach związanych ze szkodami łowieckimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 799
16.4. Ochrona użytkowa zasobów żywych wód śródlądowych . . . . . . . . . . . . . 801
16.4.1. Zakres regulacji prawnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 801
16.4.2. Zasady gospodarowania zasobami żywymi wód śródlądowych . . . . . . . . . . . . . . . . . 802
16.4.3. Środki prawne ochrony zasobów żywych wód śródlądowych . . . . . . . . . . . . . . . . . 804
16.4.4. Państwowa Straż Rybacka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 808
16.5. Korzystanie z zasobów żywych mórz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 810
16.5.1. Zakres regulacji prawnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 810
16.5.2. Wspólna Polityka Rybołówstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 811
16.5.3. Ustawa o rybołówstwie morskim – zakres regulacji . . . . . . . . . . 812
16.5.4. Wykonywanie rybołówstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 813
16.5.5. Prawne środki ochrony zasobów żywych Morza Bałtyckiego . . . 815
16.5.6. Organy administracji w zakresie rybołówstwa morskiego . . . . . 817
16.6. Humanitarna ochrona zwierząt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 818
16.6.1. Zakres regulacji prawnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 818
16.6.2. Obowiązek humanitarnego traktowania zwierząt . . . . . . . . . . . . 820
16.6.3. Obowiązki związane z transportem zwierząt . . . . . . . . . . . . . . . . 823
16.6.4. Postępowanie ze zwierzętami gospodarskimi . . . . . . . . . . . . . . . . 823
16.6.5. Postępowanie ze zwierzętami domowymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 825
16.6.6. Postępowanie ze zwierzętami dziko żyjącymi . . . . . . . . . . . . . . . . 827
16.6.7. Postępowanie ze zwierzętami wykorzystywanymi do celów rozrywkowych, widowiskowych, filmowych, sportowych i specjalnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 827
16.6.8. Reglamentacja przeprowadzania procedur doświadczalnych z użyciem zwierząt . . . . . . . . . 828
16.7. Ochrona biosfery w działalności rolniczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 831
16.7.1. Geneza prawnej regulacji ochrony biosfery w działalności rolniczej w Polsce . . . . . . . . . . . . . . 831
16.7.2. Ochrona biosfery przed nadmierną chemizacją w rolnictwie . . . 836
16.7.2.1. Uwagi wprowadzające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 836
16.7.2.2. Wprowadzanie do obrotu i stosowanie środków ochrony roślin . . . . . . . . . . . . . . . 836
16.7.2.3. Wprowadzanie do obrotu i stosowanie nawozów i środków poprawiających właściwości gleby . . . . . . . . 839
16.7.2.4. Integrowana produkcja roślin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 841
16.7.3. Ochrona różnorodności biologicznej przez ograniczenie stosowania organizmów genetycznie zmodyfikowanych
w rolnictwie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 843
16.7.4. Ochrona różnorodności biologicznej w działalności rolniczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 845
16.7.4.1. Uwagi wprowadzające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 845
16.7.4.2. Wymogi wzajemnej zgodności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 846
16.7.4.3. Płatność za działania środowiskowe . . . . . . . . . . . . . . . 848
16.7.5. Programy rolno-środowiskowo-klimatyczne . . . . . . . . . . . . . . . . 852
16.7.6. Rolnictwo ekologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 855
16.7.6.1. Koncepcja rolnictwa ekologicznego . . . . . . . . . . . . . . . . 855
16.7.6.2. Podstawy prawne w zakresie produkcji ekologicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 856
16.7.6.3. Pojęcie i cele rolnictwa ekologicznego . . . . . . . . . . . . . 858
16.7.6.4. Zasady produkcji ekologicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 860
16.7.6.5. Produkty i substancje stosowane w rolnictwie oraz kryteria ich dopuszczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 862
16.8. Prawne uregulowanie postępowania z organizmami genetycznie modyfikowanymi . . . . . . . . . . . . . 864
16.8.1. Organizmy genetycznie zmodyfi kowane w prawie unijnym . . . 864
16.8.2. Organizmy genetycznie zmodyfi kowane w prawie polskim . . . . 868
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 875